یادداشتی کوتاه بر مناقشه قفقاز جنوبی
مهرماه سال 1401 تنش های رسانه ای معاندین برای حوادث هیجانی در بسیاری از شهرهای کشور، تمرکز اذهان عمومی را از تحرکات جدی در مرزهای کشوررا گرفت ، درست در همان روزهای اغتشاشات شهری بخصوص در مناطق شرق و غرب کشور ، نیروی زمینی سپاه در اوج اقتدار عملیاتی خود با تجهیزات سنگین و نفرات بیشتر به سادگی از طریق فناوری داخلی ساخت و راه اندازی پل های شناور به سرعت از مرز رود ارس گذشتند وسه روز در محدوده 50 کیلومتری مرز ایران و ارمنستان در منطقه بنام « زنگزور» مقتدرانه مکمل دیپلماسی خارجی جمهوری اسلامی در اعمال سیاست خارجی برای دفاع از منافع ملی ، حاکمیت مرزی و حمایت منطقی از همسایگان خود را عرضه کردند، که متعاقب آن حضور امیر عبدالهیان در آئین افتتاح کنسولگری شهر قاپان مرکز استان سیونیک در کشور ارمنستان و اظهارات قدرتمندانه در خصوص اینکه تامین امنیت سیونیک با ایران خواهد بود حساسیت دیپلماسی در منطقه قفقاز جنوبی را افزایش داد به حدی که بعد از سال ها آتش زیر خاکستر بودن اتفاقات خیلی جدی در منطقه روی داد و بلافاصله کشور آذربایجان همراه هم پیمان ترک خود در منطقه که سالهاست با ادعاهای دروغین سعی در ایجاد مسیر ارتباطی اتصال آذربایجان به ترکیه و بر آورده نمودن سیاست های اروپایی ناتو را دنبال می کند در زمین سوخته در محدوده های شهرهای آزاد شده از جنگ 44 روزه (27 سپتامبر تا 10 اکتبر 2020 میلادی ) دو فرودگاه ( فضولی و زنگیلان ) با اهداف تجاری در کمترین زمان به صورت مشارکتی ساختند .
اما هدف از نگارش این یادداشت با این مقدمه در این برهه زمانی چیست؟ چرا همه نگاه ها در اول سال 1402 به منطقه کوچک در قفقاز جنوبی است ؟ آماده باش نیروهای نظامی و ارتباطات دیپلماتیک چرا برای رسانه ها جدی شده است ؟ اهمیت روشنگری در این مورد بسیار ضرورت دارد چرا که در اوج اتفاقات مهم نگاه و حواس مطبوعات در شهریور سال گذشته متوجه پدافند رسانه ای دشمن در داخل کشور بود و تا به امروز که موضوع لشکر کشی آذربایجان به مرزهای ارمنستان باز جدی شده است و کری خوانی الهام علیف با ادای میدانداری هجمه به تصرف کریدور مورد علاقه اسرائیل، ترکیه و اروپا با اظهارات دروغین مستندات جعلی در محدوده 40کیلومتری « زنگزور» مهم شده است برای عموم مردم محتوی روشنگرانه کمتری تدوین شده است و هنوز در بخش های روشنفکری آذربایجان و رسانه های مجازی پرچم« پان ترکیست ها» بالا رفته است و اتفاقات در حال وقوع منجر به خرسندی و شروع شعارهای احساسی «ایرانشهری » ها شده است و امروز با نشر توئیت در فضای مجازی لغو عهدنامه های گلستان و ترکمنچای را سر داده و از شعله ور شدن جنگ تا طراحی نقشه برای بازپس گیری باکو و بادکوبه پیش رفته اند درست نقطه مقابل سیاست های خارجی جمهوری اسلامی که مقام معظم رهبری نگرانی خود از جنگ افروزی در منطقه اروپای شرقی برای تامین منافع آمریکا و نفوذ ناتو در منطقه را اعلام می کند و با تاکید به ارتباطات تجاری و دیپلماتیک صدرصدی در منطقه آسیا مقتدرانه به موضوع مناقشات قفقاز اشاره می کند جایی که در منطقه ای بنام کریدور «زنگزور» جمهوری آذربایجان با تامین هزینه جنگ توسط رژیم صهیونیستی و حمایت های رجب طیب اردوغان درصدد قطع ارتباط تجاری ایران با اوراسیا است چرا که دالان معروف به زنگزور نقش مهمی در افزایش اتصالات منظقه ایفا می کند پیوستن به سرزمین های ترکیه برای آذربایجان ، روسیه و آسیای مرکزی برای ایران در حقیقت پیوند اروپا و آسیا با مناسبات تجاری زیادی همراه خواهد بود آن چه که نگرانی الهام علیف ازنقطه اتصال ایران و روسیه مانند همتایان صهیونیستی و پان ترک خود چون ترکیه و آرزوی ناتو برای ایجاد کمربندی به شمال اوراسیا را درپی خواهد داشت
حالا منطقه زنگه زور کجاست؟منطقه زنگزور که امروزه بخش هایی از آن در داخل خاک آذربایجان و بخش هایی دیگر از آن در ارمنستان امروزی قرار دارد. این بخش که در جنوب این دو کشور واقع شده است و بخشی از مرز ایران با این دو کشور نیز می باشد.
زنگه زور شامل مناطق قاپان، گوریس ، قارا کلیسا(سیسیان) ، مغری در ارمنستان ، زنگیلان، قوبادلی و بخش هایی از لاچین در آذربایجان می باشد. بخش آذربایجانی زنگه زور تا سال ۲۰۲۰ در اشغال ارمنستان بود و بعد از جنگ ۴۴ روز قره باغ توسط ارتش جمهوری آذربایجان آزاد گردید.
در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ در ادامه درگیری های مرزی ارتش آذربایجان به طرف ارمنستان به سرعت پیشروی کرد و در ۴۴ روز یعنی تا ۱۰ اکتبر توانست بخش قابل توجهی از اراضی خود را بازپس بگیرد و در حالی که ارتش آذربایجان از شهر شوشا به خانکندی پایتخت مشرف بود، در شهر مسکو و با وساطت روسیه ، توافق صلحی با ارمنستان امضا شد
نهمین بند این توافقنامه به صورت ذیل می باشد:
“کلیه فعالیت‌های اقتصادی و حمل و نقل در منطقه بلامانع است. جمهوری ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می‌کند. کنترل حمل و نقل توسط ارگان‌های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می‌شود. با توافق طرفین، ساخت زیرساخت‌های جدیدی که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق آذربایجان پیوند می‌دهد، انجام می‌شود”
قبل از پیمان 10 اکتبر به میانجیگری روسیه که حافظ مصالح کشور خود در مرزهای ارمنستان هم می باشد ارتباط مردم منطقه نخجوان با کشور آذربایجان از داخل مرزهای جمهوری اسلامی ایران بود ولی بر اساس ماده 5 ایجاد کریدور لاچین برای اهالی ارمنی قره باغ کوهستانی بدون عبور از شوشا و ماده 9 یازکردن دالان زنگزور برای مردم منطقه 450هزار نفری نخجوان از تعهدات دو کشور بود که هردو زیر نظر نیروهای حافظ صلح روسیه انجام خواهد گرفت
این مسیر اتصالی همان چیزی است که امروزه دالان زنگه زور شناخته می شود و آذربایجان بر اجرای این بند مصرانه تاکید می کند.
اما جالب توجه اینکه آذربایجان حقوق کشوری که باریکه عبوری در آن قرار دارد را رعایت نمی کند و به هر صورت قصد ایجاد مانع برای خط ارتباط تجاری ایران و ارمنستان در منطقه را دارد و کریدور ارتباط را حق مسلم خود بر اساس تقسیم بندی های بعد از تجزیه شوروری مثل منطقه قره باغ حق مسلم خود می داند .
طول دالان زنگه زور از مرز شرقی این ناحیه ارمنستان با آذربایجان تا مرز غربی ارمنستان با آذرباجان که جمهوری خودمختار نخجوان ۴۱ کیلومتر میباشد.
حال اهمیت کریدور زنگه زور برای ایران چقدر است ؟
۲۰ کیلومتر از جاده کاپان - گوریس پس از جنگ سال گذشته آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ، به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است.طی ماه های گذشته دریافت عوارض از کامیون های ایرانی عازم ارمنستان از سوی دولت آذربایجان سبب اختلافاتی بین دو کشور همسایه شده است. برای هر کامیون عبوری ایرانی ۱۳۰ دلار عوارض هنگام رفت و ۱۳۰ دلار نیز هنگام برگشت گرفته می شود و بسته به نوع محموله و بزرگ بودن کامیون ها عوارض دریافتی حتی بیشتر است. حتی دولت باکو اقدام به بازداشت ۲ راننده ایرانی به خاطر عدم پرداخت عوارض کرده است.
در نقشه زیر قسمتی که در کادر قرمز آمده نقطه اصلی اختلاف بین ایران و جمهوری آذربایجان است. این منطقه پیش از جنگ سال گذشته در کنترل ارمنستان بوده و حالا به کنترل نیروهای آذربایجان درآمده است.
این قسمت که بیش از ۲۰ کیلومتر است بخشی از کریدور ارتباطی شمال – جنوب ایران به منطقه قفقاز و خاک ارمنستان است.البته ایران و ارمنستان برای خلاصی از مزاحمت های دولت آذربایجان یک مسیر جایگزین دارند که هنوز تکمیل نشده و در صورت تکمیل عملیات احداث این مسیر، نیازی به عبور کامیون های ایرانی از مسیر کاپان - گوریس نخواهد ماند.مسیر جایگزین به دلیل کوهستانی بودن و نیاز به احداث یک تونل چند کیلومتری برای تکمیل، نیاز به سرمایه گذاری چند صد میلیون دلاری دارد.
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، در تاریخ ۲۸ تیر ۱۴۰۱ در دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با ابراز خرسندی از بازگشت قره‌باغ به آذربایجان، فرمودند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود‌کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد؛ چرا‌که این مرز، یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.» ایشان همچنین در دیدار آقای ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز گفتند: «جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته‌شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.» و این موضع جمهوری اسلامی در سیاست خارجی منطقه به همتایان ترک و روس ابلاغ شد و حالا پرداختن هزینه دفاع از امنیت منطقه به صورت منطقی با کشور ماست تا ضمن حفظ منافع ملی در سطح بین اللملی مراقبت از روابط خود در مناسبات جدید اقتصادی را هم داشته باشد این کریدور علاوه بر اهمیت تجاری میان ایران و روسیه برای نقشه تجاری راه ابریشم نو برای تجارت کشور چین نیز اهمیت دارد که به تفصیل در یادداشت بعدی به آن خواهیم پرداخت .
شاهرخ – احمدزاده
