در دههی گذشته، پیشرفت در فناوریهای ابری و ظهور سامانههای پیشرفتهی هوش مصنوعی، انقلابی بیسابقه در نحوهی ذخیرهسازی، پردازش و تحلیل دادهها به وجود آورده است. اما در پسِ این تحولات چشمگیر، واقعیتی پنهان وجود دارد: تمرکز شدید این فناوریها در دست چند شرکت محدود. این تمرکز نهتنها موجب کاهش رقابت و نوآوری شده، بلکه وابستگی شدید کسبوکارها و حتی دولتها به زیرساختهای محدود و متمرکز، خطراتی جدی برای امنیت، استقلال و پایداری اکوسیستم دیجیتال بههمراه داشته است. بهویژه در حوزه هوش مصنوعی، این انحصار میتواند مانعی اساسی بر سر راه توسعه آزاد و عادلانهی فناوریها باشد. در این مقاله، به بررسی عمیق پیامدهای تمرکزگرایی در رایانش ابری و هوش مصنوعی میپردازیم و سپس گزینههای نوظهور غیرمتمرکز را که راهی برای آیندهای پایدارتر ارائه میدهند، معرفی میکنیم.
تحولاتی که در زمینه رایانش ابری، ذخیرهسازی دادهها و هوش مصنوعی رخ داده، شیوههای مدیریتی و عملیاتی کسبوکارها را بهطور بنیادین دگرگون کرده است. با این حال، همین پیشرفتها چالشهایی را نیز به همراه داشتهاند، چرا که بخش عمدهای از این فناوریها در اختیار تعداد محدودی از شرکتهای بزرگ قرار گرفتهاند و تمرکز بیش از حد بر آنها شکل گرفته است.
در حال حاضر، بازار رایانش ابری بهطور عمده تحت سلطه سه بازیگر اصلی است: Amazon Web Services (AWS)، Microsoft Azure و Google Cloud Platform. این سه شرکت بیش از ۶۵٪ از سهم جهانی این صنعت را در اختیار دارند. AWS با در اختیار داشتن ۳۱٪، بزرگترین بازیگر این حوزه به شمار میرود، پس از آن Microsoft Azure با ۲۵٪ و Google Cloud با ۱۱٪ قرار دارند. این تمرکز قدرت نهتنها بر خدمات ابری، بلکه بر توسعه هوش مصنوعی نیز تأثیرگذار بوده و نگرانیهایی جدی را برای اکوسیستم فناوری به همراه دارد.
در چنین شرایطی، آیندهی نوآوری در هوش مصنوعی در خطر قرار میگیرد. هرچقدر زیرساختهای ابری و پردازشی در کنترل چند شرکت محدود باقی بماند، توسعهدهندگان و محققان هوش مصنوعی آزادی و انعطاف کمتری برای آزمایش، ساخت و پیادهسازی مدلهای جدید خواهند داشت. این امر میتواند رشد و تنوع فناوریهای نوین را متوقف کرده و سرعت پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی را کاهش دهد.
مدلهای غیرمتمرکز بهعنوان راهکاری نوین برای مقابله با این تهدید مطرح شدهاند. استفاده از شبکههای غیرمتمرکز میتواند زمینه را برای توسعهی پایدارتر، شفافتر و مستقلتر هوش مصنوعی فراهم کند. در این الگوها، قدرت تصمیمگیری و پردازش بهصورت توزیعشده میان کاربران یا نهادهای مختلف تقسیم میشود، که نهتنها بهرهوری را افزایش میدهد بلکه مانع از انحصارگرایی در حوزه هوش مصنوعی میشود.
سلطهی چند شرکت بزرگ بر زیرساختهای ابری، به کاهش چشمگیر نوآوری در این حوزه منجر شده است. بهعنوان نمونه، شرکت Dropbox در گذشته از زیرساخت AWS استفاده میکرد، اما با گسترش فعالیت خود ناچار به تغییر مسیر پرهزینهای شد. محدودیتهای فنی و هزینههای بالایی که استفاده از زیرساخت AWS بههمراه داشت، این شرکت را وادار کرد تا سرمایهگذاری سنگینی در ایجاد مراکز داده اختصاصی خود انجام دهد. البته چنین امکانی برای کسبوکارهای کوچکتر که با محدودیت منابع مالی روبهرو هستند، عملاً وجود ندارد.
در مواردی، تکیه بر یک ارائهدهنده بزرگ خدمات ابری، شرکتها را در برابر فشارهای سیاسی نیز آسیبپذیر میکند. بهعنوان نمونه، شبکه اجتماعی محافظهکار Parler در ژانویه ۲۰۲۱ با اختلال شدید مواجه شد؛ زمانی که AWS خدمات خود را به دلیل نگرانی از نحوه مدیریت محتوای این پلتفرم، بهطور کامل متوقف کرد. این تصمیم باعث شد Parler از دسترس خارج شود و نشان داد که اتکای بیش از حد به یک ارائهدهنده خدمات ابری میتواند ریسکهایی فراتر از چالشهای فنی یا عملیاتی ایجاد کند.
وابستگی به ارائهدهندگان متمرکز رایانش ابری، مشکلاتی در حوزه قوانین و انطباقهای حقوقی نیز برای شرکتها به وجود آورده است؛ بهویژه برای آنهایی که مراکز دادهشان در مناطق مختلف جغرافیایی با استانداردهای قانونی متفاوت قرار دارند. مقررات عمومی حفاظت از دادهها در اروپا (GDPR)، الزاماتی سختگیرانه در زمینه حفاظت از دادهها تعیین کردهاند که اغلب با قوانین سادهتر سایر مناطق جهان در تضاد هستند. یک نظرسنجی از شرکت McAfee در سال ۲۰۲۰ نشان داد که ۵۲٪ از شرکتها به دلیل موقعیت جغرافیایی مراکز دادهی ابری خود، با مشکلات تطبیق قانونی روبهرو شدهاند.
در این میان، نقش زیرساختهای هوش مصنوعی نیز بسیار برجسته است. وقتی توسعه سیستمهای هوش مصنوعی به شدت به منابع محدود و متمرکز متکی باشد، نهتنها سرعت پیشرفت آن کاهش مییابد، بلکه خطرات سیاسی، اقتصادی و قانونی نیز به نوآوری در هوش مصنوعی آسیب میزنند. به همین دلیل، آیندهای پایدار در این حوزه، نیازمند بازنگری اساسی در ساختارهای ابری و توزیعشده کردن ابزارهای هوش مصنوعی است.
با توجه به چالشهای موجود، راهکارهای غیرمتمرکز در حوزه رایانش ابری بهعنوان جایگزینی نوآورانه برای مدلهای متمرکز کنونی مطرح شدهاند. این راهکارها بهدنبال آن هستند که کنترل و مالکیت زیرساختهای ابری را بهصورت گستردهتری توزیع کرده و ریسکهای ناشی از تمرکز را به حداقل برسانند.
یکی از این جایگزینها، پروژهای به نام Store است؛ یک شبکه غیرمتمرکز برای ذخیرهسازی و پردازش ابری که هدف آن دموکراتیزهکردن زیرساختهای قدرتمند ابری است. زیرساخت Store شامل مراکز داده متعددی در نقاط مختلف است که توان پردازشی و ظرفیت ذخیرهسازی بسیار بالایی را در اختیار کاربران قرار میدهد.
این شبکه شامل ۲۶٬۴۰۰ واحد پردازش مرکزی مجازی (vCPU)، حدود ۲۴۰ ترابایت حافظه رم و ۱۲٬۰۰۰ ترابایت فضای ذخیرهسازی HDD است. Store از دو نوع فضای ذخیرهسازی بهره میبرد: SSD برای دسترسی سریع به دادهها و HDD برای ذخیرهسازی مقرونبهصرفه و پشتیبانگیری. همچنین، این پلتفرم امکان ذخیرهسازی دائمی دادهها را بهعنوان یک قابلیت پایهی قابل برنامهریزی در فضای ابری و خدمات وب ارائه میدهد.
ویژگی مهم زیرساخت Store، توانایی مقیاسپذیری افقی آن است؛ به این معنا که این سیستم میتواند با افزودن ماشینها یا سرورهای بیشتر، بهراحتی با افزایش تقاضا هماهنگ شده و کارایی خود را حفظ کند. چنین معماریای، بستری منعطف برای توسعه پایدار در حوزههای مختلف از جمله هوش مصنوعی فراهم میآورد.
مکانیزم تشویقی این شبکه مبتنی بر توکن کاربردی STOREاست که امکان دسترسی به منابع پردازشی با حداقل نیاز به اعتماد را در پروتکل Store فراهم میکند. این توکن ابتدا بهصورت ERC-20 عرضه شده و در آینده به بلاکچین اختصاصی خود منتقل خواهد شد.
از یک میلیارد توکن تعریفشده، تاکنون بیش از ۷۰۴ میلیون توکن تخصیص یافته است. مابقی توکنها طبق برنامه بلندمدت خزانه Store صرف تأمین امنیت شبکه، رشد اکوسیستم، توسعه پایدار و برنامههای حاکمیتی خواهد شد. علاوه بر تأمین مالی، توکن STORE برای اهدافی چون استیکینگ، رأیگیری و پرداخت در Store Cloud نیز کاربرد دارد.
از منظر فنی، پروتکل Store از الگوریتم اجماع ثبتاختراعشدهای بهنام BlockfinBFT بهره میبرد که با هدف پردازش سریع تراکنشها طراحی شده است. این پروتکل همچنین از یک اوراکل مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده میکند که با بهرهگیری از بیش از ۳۵۰ رابط برنامهنویسی (API)، هوشمندی عملیاتی شبکه را افزایش داده و ثبات اقتصادی آن را بهینهسازی میکند.
با نگاهی به آینده، روشن است که رایانش ابری از بهرهگیری از معماریهای غیرمتمرکز سود خواهد برد. این مسیر، نهتنها محدودیتهای مدلهای متمرکز را کاهش میدهد، بلکه به نوآوری در حوزه هوش مصنوعی نیز شتاب میبخشد و بستر منصفانهتری برای توسعه دیجیتال فراهم میسازد. با حرکت صنعت بهسوی پیشرفت، بهرهگیری از تجربیات گذشته و پذیرش راهحلهای غیرمتمرکز، کلید ساخت زیرساختی ابری خواهد بود که نیازهای متنوع دنیای امروز را بهدرستی پاسخ دهد.
تمرکز بیش از حد قدرت در اختیار چند غول فناوری، چالشی جدی برای رشد سالم و پویا در فضای رایانش ابری و هوش مصنوعی ایجاد کرده است. تجربیاتی مانند محدود شدن استارتاپها، فشارهای سیاسی بر پلتفرمها و تضادهای قانونی در مناطق مختلف، همگی نشانههای زنگ خطر برای وابستگی به ساختارهای متمرکز هستند. در مقابل، ظهور راهکارهای غیرمتمرکز نظیر Store نشان میدهد که میتوان زیرساختهایی ایجاد کرد که در عین قدرت و مقیاسپذیری، عادلانه، مستقل و شفاف نیز باشند.
در آیندهای که هوش مصنوعی به بخش جداییناپذیر زندگی و کسبوکارها تبدیل خواهد شد، تنها با کنار گذاشتن مدلهای بسته و انحصاری و پذیرش زیرساختهای توزیعشده است که میتوان امید به رشد پایدار، نوآوری مستمر و استقلال فناوری داشت. بنابراین، انتخاب میان تمرکز و غیرمتمرکز بودن، تنها یک تصمیم فنی نیست؛ بلکه انتخابی بنیادین در مسیر آیندهی دیجیتال جهان خواهد بود.
