انتقاد هنرمندانه

شاید در محیط کار تجربه همکاری با افرادی رو داشته باشید که توی محیط کار در کنارشون احساس آرامش می‌کنید، توی بحران‌ها میتونید روشون حساب کنید، خیلی کم باهاشون دچار تنش‌های کاری میشید، اختلافات رو راحت حل می‌کنند،‌ توی جلساتی که حضور دارند جلسه خیلی روان و متمرکز پیش میره و خیلی کم میبینید که بدقولی کنند یا چیزی یادشون بره و خیلی ویژگی‌های دیگه.
اون افراد از طریق بهبود دادن مجموعه بخصوصی از مهارت‌ها تونستند چنین تجربه‌های خوشایندی رو برای همکارانشون رقم بزنند، مجموعه‌ای از مهارت‌ها که بهشون Soft skills (یا شاید بشه ترجمه‌اش کرد مهارت‌های غیر‌فنی) میگند.
یکی از این مهارت‌هایی که زیر چتر سافت اسکیلز قرار میگیره، مهارت‌های ارتباطی(Communication) هستند، به طور خلاصه میشه گفت مهارت‌های ارتباطی یعنی این که چقدر خوب می‌تونید منظورتون رو بیان کنید، منظور دیگران رو متوجه بشید، هیجاناتتون رو موقع ارتباطات کنترل کنید و به طور خلاصه یه ارتباط موثر برقرار کنید.
توی این بلاگ پست میخوایم در مورد یک موضوع بخصوص که زیر مجموعه ارتباط برقرار کردن قرار میگیره صحبت کنیم، موضوع انتقاد کردن، چطور انتقاد کنیم که منظورمون به خوبی منتقل بشه و هیجانات مخرب در کسی بوجود نیاریم.
تمام مطالبی که در مورد انتقاد در ادامه بیان می‌کنم به نقل از آقای دکتر هری لوینسون (روانشناس برجسته آمریکایی که در حوزه صنعت و سازمان‌ها کار کردند) و آقای دانیل گلمن (نویسنده فعال در زمینه هوش هیجانی) هستش، توصیه می‌کنم برای مطالعه بیشتر در این مورد به کتاب آقای گلمن در مورد هوش‌ هیجانی مراجعه کنید.

چرا موضوع انتقاد حساس است؟

در یک دنیای ایده‌آل همه افراد نسبت به خودشان احساس خوبی دارند و به قول خارجی‌های هیچ‌کس insecure نیست، کسی قصد آسیب زدن به دیگران را ندارد و اگر کسی ضعفی در کاری مشاهده می‌کند صرفا برای بهبود شرایط موضوع رو مطرح می‌کند و هیچ کس انتقادات رو یک حمله شخصی تعبیر نمی‌کنه، اما خب ما در یک دنیا ایده‌آل زندگی نمی‌کنیم و موضوعی که در دنیای ایده‌آل اصلا نیاز به بحث و بلاگ پست نوشتن ندارد در دنیای ما یک چالش درست و حسابی است.
هسته اصلی حساسیت موضوع انتقاد این است که انتقاد به سادگی می‌تواند احساس «مورد تهاجم قرار گرفتن» در فرد مقابل ایجاد کند که ممکن است منجر به واکنش‌های تدافعی یا تهاجمی از طرف مقابل شود که اوضاع رو خراب‌تر هم می‌کند.
اگر حین انتقاد از همکارمون این پیام را منتقل کنیم که ریشه مشکلی که پیش آمده یک نقص ذاتی غیرقابل تغییر در اوست، بسادگی شرایط را برای اینکه او به موضع تدافعی برود و یک واکنش سفت و سخت نشان دهد محیا کردیم.
شاید فکر کنید که کدوم آدم عاقلی همچین پیامی بی‌رحمانه‌ای رو به همکارش منتقل می‌کنه؟مگه دشمن هستیم با هم؟
ولی جالبه که بدونید اتفاقا منتقل کردن این پیام چندان هم غیرمعمول نیست مثلا اگر به همکارمون بگیم «خیلی تنبلی» یا «چه کد چرتی نوشتی» یا «این دیزاین خیلی غیرخلاقانه است» به سادگی این امکان وجود داره که گیرنده‌های طرف مقابل عینا اون پیام بی‌رحمانه رو دریافت کنه.
لازم نیست حتما بگیم که «کامران تو تنبل هستی و این یک نقص ذاتی در توست و هرگز نمیتونی تغییرش بدی» شما کافیه به کامران بگی «خیلی تنبلی» و بسته به شخصیت کامران، ذهن کامران ممکنه اون جمله کوتاه شما رو به اون پیام بی‌رحمانه تغییر بده.

چطور انتقاد هنرمندانه کنیم؟

به نقل از آقای لارسون(روانشناس دانشگاه الینویز):

انتقاد هنرمندانه، انتقادی است که بر آنچه که شخص انجام داده است و می‌تواند انجام دهد، تاکید می‌کند،‌ نه اینکه بر کاری که نقاط ضعفی دارد برچسبی شخصیتی بزند.

به طور دقیق‌تر آقای دکتر لوینسون این چند تا توصیه رو در این مورد مطرح کردند:

• مشخص صحبت کنید
  برای جلوگیری از اینکه فرد انتقاد شما رو به عنوان یک موضوع شخصی برداشت کنه باید تا حد امکان شفاف و مشخص صحبت کنید.
  مثلا اگر همکارتون توی جلسه خیلی تند صحبت می‌کنه و همیشه توی جلسات سرعت جلسات رو زیاد می‌کنه و شما فکر می‌کنید این موضوع داره به روند جلسه آسیب میزنه، به طور مشخص راجع به سرعت صحبت کردن همکارتون بهش بگید، و مثلا نگید که «تو همیشه جلسات رو به هم میزنی» یا «هر جلسه‌ای که فلانی توش باشه هیچ خروجی بدرد بخوری نداره».
  ممکنه این موارد نتیجه تند صحبت کردن همکارتون باشه و اینکه جلسه رو تند پیش میبره اما چون مشخصا روی موضوع بخصوصی انگشت نذاشته همکارتون با شنیدن این انتقادات میتونه برداشت شخصی بکنه.
• همدلانه برخورد کنید
  توانایی همدلی کردن یکی از پایه‌های هوش هیجانی به حساب میاد و همه ما میتونیم این توانایی رو با تمرین در خودمون تقویت کنیم.
  همدلی توی بیان انتقاد، کمک می‌کنه که فرد احساس خطر نکنه، فکر نکنه که شما قصد دارید شخصیتش رو مورد هجمه قرار بدید و حرف‌های شما رو در آرامش گوش کنه.
  برای همدلی کردن باید این توانایی رو داشته باشید که لحظه به لحظه تاثیر کلمات و نحوه بیانتون روی همکارتون رو متوجه باشید، همدلی کمک میکنه به احتمال زیاد همکارتون هم متوجه این موضوع میشه که شما احساساتش رو زیر نظر دارید و قصد ندارید بهش آسیبی بزنید.

راه‌حل پیشنهاد بدید

همیشه سعی کنید راه‌حل پیشنهاد بدید، البته معنی این موضوع این نیست که باید به جای همکارتون فکر کنید و یک راه‌حل کامل و با تمام جزئیات برای نقصی که در موضوع دیدید ارائه کنید.
کافیه که همکار شما بعد از اینکه انتقاد شما رو شنید یک سرنخی برای دنبال کردن داشته باشد، ارزش اساسی این سرنخ در این است که احتمال اینکه همکارتون برداشت شخصی بکنه نسبت به انتقاد شما را به شدت کاهش می‌دهد، و ذهنش رو به سمت اصل مشکل معطوف می‌کند.

• رودررو صحبت کنید

مکالمه رو در رو امکانات بیشتری در اختیار شما قرار می‌دهد که همدلی کنید و پیام انتقادی خود را به همکارتان منتقل کنید.
البته همیشه این موضوع مقدور نیست که حضوری یا مثلا در خلوت انتقاد خودتون رو مطرح کنید اما دکتر لوینسون معتقد است که انتقاد حضوری همیشه بهتر از مثلا یک یاداشت انتقادی است.

چطور انتقاد بپذیریم؟

آقای لوینسون توصیه‌هایی هم در این مورد دارند که چطور انتقاد رو گوش کنیم، همه آدم‌ها همدلانه انتقاد نمی‌کنند، راه‌حل مشخص نمی‌دهند و بعضیا پشت سرتون انتقاد می‌کنند، در برخورد با این شرایط چطور باید عمل کنیم که آسیب کمتری ایجاد بشه؟
صرفنظر از اینکه فرد مقابل واقعا قصد داره که کمک کنه یا تخریب کنه، موقع شنیدن انتقاد بهتره که:

• به انتقاد به چشم مجموعه‌ای از اطلاعات ارزشمند برای بهتر کردن کار نگاه کنیم، نه مجموعه‌ای از جملات برای حمله‌ای شخصی(حتی با وجود اینکه ممکنه طرف مقابل هدفش تخریب باشه)
• اگر اوضاع خیلی ناراحت‌کننده شد، جلسه رو متوقف کنید و به خودتون زمان بدید
• و به طور کلی تمرین کنیم موقعیت «مورد انتقاد واقع شدن» را موقعیت ترسناک و خطرناک تعبیر نکنیم.

البته این موارد گفتنش راحت‌تر از انجام دادنش هستش، برای همین هستش که مطالعه و تمرین در زمینه هوش هیجانی حیاتی هستش و همه ما باید روی این موضوع کار کنیم تا وقتی که توی تنگنا‌های هیجانی قرار گرفتیم بتونیم از واکنش‌های مخرب پرهیز کنیم.