طرح کسب و کار یا طرح تجاری یا همان بیزینس پلن (B.P | Business Plan) گزارشی است که یک کارآفرین طی آن فرآیند کسب و کار خود را شرح می‌دهد. این گزارش اغلب برای جلب نظر سرمایه گذاران یا شریک‌های بالقوه آماده می‌شود. اما یک کارآفرین با آماده کردن آن می‌تواند به نقاط ضعف و قوت طرح خود پی ببرد. طرح تجاری به سوالاتی از قبیل: «هم اکنون کجاییم؟»، «به کجا می‌رویم؟» و «چطور به آنجا برویم؟» پاسخ می‌دهد.
محققان ثابت كرده اند عملکرد شركت‌هايی كه به داشتن طرح كسب و كار اهميت می‌دهند، بهتر از شركت‌هايی است که اين كار را انجام نمی‌دهند. طرح كسب و كار يک خلاصه مكتوب از فعاليت‌های اقتصادی كارآفرين است كه دارای جزئيات مالی و عملیاتی، استراتژی، موقعيت‌های بازاريابی، توانايی‌ها و مهارت‌های وی است.
نوشتن بیزینس پلن به معنای این نیست که باید برای ماه های متمادی کار کتابخانه ای انجام دهید تا 1000 صفحه مطلب جمع آوری نمایید. طرح توجیهی تنها در حدود یک ماه کاری زمان نیاز دارد.
بیزینس پلن را برای چه کسانی می نویسیم؟
دلیل خارجیِ نوشتن بیزینس پلن، در اصل دریافت سرمایه می باشد. مخاطبان احتمالیِ بیزینس پلن معمولا این دو گزینه هستند:
1. مشارکت در سرمایه گزاری: افراد سرمایه گزار و سرمایه داران
2. سرمایه گزاری به صورت وام: بانک ها
مهم است که اطلاعات درج شده در بیزینس پلن مطابق با نیازها و نوع سرمایه گزاران باشد. مثلا برای نوع مشارکت در سرمایه گزاری می بایست روی پتانسیل روند صعودی کسب و کارتان تمرکز کنید، در حالی که برای نوع دیگر باید از ریسک ها صحبت کنید و اطمینان دهید که کسب و کارتان از پس ریسک های موجود برخواهد آمد.
چه کسی به بیزینس پلن نیاز دارد؟
اگر شما فقط قصد دارید که یک برنامه‌ریزی کوچک کنید که طی آن به درآمد بیشتر برسید و کسب و کار خود را رونق دهید، لازم نیست که از بیزینس پلن استفاده کنید؛ اما اگر شما قصد دارید که میزان قابل‌توجهی از زمان، پول و منابع خود را صرف کسب و کار خود کنید تا به نتایج ارزشمندی دست بیابید، شما به یک بیزینس پلن نیاز خواهید داشت.
چگونه یک بیزینس پلن بنویسیم؟
کلاسیک‌ترین حالت بیزینس پلن‌ها برای کسانی بیشتر به درد می‌خورد که کسب و کار خود را به‌تازگی راه‌اندازی کرده‌اند، این برنامه در زمینه‌های مهمی مانند طرح‌ریزی برای فروش، بودجه‌بندی، تعیین نقاط عطف و وظایف، می‌تواند به آنها کمک شایانی بکند.
زمانی که شما درک نمی‌کنید که به چه میزان پول نیاز دارید و نمی‌توانید هزینه‌ها و زمان پرداخت را تخمین بزنید، آن موقع است که احساس می‌کنید به بیزینس پلن نیاز دارید؛ و این اتفاق برای تمام تازه‌کارها می‌افتد و باید به‌گونه‌ای سرمایه‌گذاران و بانک‌ها و دوستان و خانواده خود را متقاعد کنند تا در کسب و کار آنها سرمایه‌گذاری کنند.
بیزینس پلن بر روی توضیحاتی که شرکت انجام می‌دهد (چگونه به اهداف خود می‌رسند و از همه مهم‌تر، چرا کسب و کارشان به سرمایه‌گذاران خوبی نیاز دارد) تمرکز می‌کند. یک نمونه بیزینس پلن همچنین جزئیات کاملی در مورد اینکه در کسب و کار، پول‌ها چگونه خرج می‌شود و در مراحل اولیه سرمایه چگونه رشد می‌کند هم تمرکز زیادی می‌کند.
انتخاب یک نوع درست از بیزینس پلن برای کسب و کار شما
با توجه به اینکه بیزینس پلن‌ها اهداف متفاوتی دارند، جای تعجب ندارد که آنها از شکل‌های مختلفی برخوردار هستند.
قبل از اینکه حتی شروع به نوشتن یک بیزینس پلن استارتاپ خودتان بکنید، باید در مورد مخاطبان و اهداف خود به‌اندازه کافی فکر کنید. درحالی‌که تمام این طرح‌ها کارهای مشترکی همچون پیش‌بینی فروش و استراتژی کسب و کار را انجام می‌دهند، بااین‌حال فرمت‌های بیزینس پلن‌ها می‌تواند با توجه به مخاطبان و نوع کسب و کار بسیار متفاوت باشد.
به‌عنوان‌مثال، اگر شما در حال ساخت یک طرح برای یک شرکت بیوتکنولوژی هستید، برنامه‌های شما باید روند پیشرفت خود را همراه با تصویب دولت پیش ببرد. اگر شما درحال تهیه یک طرح برای یک رستوران هستید، جزئیات مکان و تعمیر آن می‌تواند جزو عوامل بحرانی در نظر گرفته شود. همچنین زبان موردنظر شما در طرح کسب و کار شرکت بیوتکنولوژی بسیار فنی‌تر از زبان موردنظر شما در طرح رستوران است.
طرح‌ها همچنین می‌توانند ازنظر طول، جزئیات و نحوه ارائه بسیار متفاوت باشند. برنامه‌هایی که هرگز موجب نمی‌شوند که دفتر خود را ترک کنید و برای برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژی داخلی مورداستفاده قرار می‌گیرند ممکن است از زبان و قوانین متفاوت‌تری استفاده کنند.
در انتهای دیگر طرح‌های مختلف، یک طرح هم برای سرمایه‌داران طراحی‌شده است، این طرح از درجه بالایی از اهمیت برخوردار بوده و بر جنبه‌های مهم از کسب و کار، یعنی تیم و تجربه‌ی آنها، تمرکز می‌کند.
مراحل نوشتن بیزینس پلن
هیچ طرح مشخص و کاملی برای مراحل نوشتن یک بیزینس پلن خوب وجود ندارد ولی مراحل زیر به طور قطع در یک بیزینس پلن خوب وجود دارند. زمانی که شروع به نوشتن طرح تان کردید، به یاد داشته باشید که باید بر روی کیفیت تمرکز کنید نه کمیت. یک بیزینس پلن باکیفیت، شانس بالایی برای دریافت سرمایه خواهد داشت.
۱.خلاصه اجرایی (Executive summary)
خلاصه اجرایی باید چکیده ای از پیام های اصلیِ بیزینس پلن باشد. مراحل بعدی برای نوشتن بیزینس پلن نیز می بایست از این پیام ها پشتیبانی کنند. خلاصه اجرایی معمولا ۱ یا ۲ صفحه است.
خلاصه اجرایی شامل چه مواردی است؟
شما چه کسی هستید: به این معنی که خلاصه اجرایی با نام کسب و کارتان، موقعیت مکانی و اطلاعات تماسش شروع می شود.
چیزی که پیشنهاد می دهید و مشکلی که کسب وکارتان حل می کند: این بخش شامل یک توضیح خلاصه از محصول یا خدماتی که ارائه می دهید و دلیل ضرورت استفاده از آن می باشد. کسب و کار شما حتما لازم نیست که یک مسئله ی اجتماعی بغرنج را حل کند، بلکه کافیست به سمت یک نیاز یا فرصت در بازار مورد هدف اش نشانه برود.
بازار مورد هدف شما: گاهی اوقات خود محصول بیانگر بازارش می باشد ولی اگر به این شکل نبود، می بایست خلاصه ای از بازار هدفش را در خلاصه اجرایی قرار دهید.
هدف بیزینس پلن: فرقی نمی کند که به دنبال یک سرمایه گذار هستید یا قصد گرفتن وام از بانک را دارید. خلاصه ی اجرایی تنها زمانی خیلی لازم است که بیزینس پلن را با افراد گوناگونی به اشتراک می گذارید.
مقیاس یا اندازه: برای مثال، برای شرکتی که زمان زیادی از شروع کارش گذشته، این اطلاعات می تواند به سادگیِ اضافه کردن میزان فروش سال گذشته یا تعداد کارمندان موجود در شرکت باشد. در رابطه با استارتاپ ها، می تواند خلاصه ای از اهداف مثل هدف فروش برای سال دیگر یا ۳ سال آینده باشد. توصیه ما یک نمودار ساده از مهم ترین اهداف، یک نمودار میله ای برای فروش ها و سود ناخالص در ۳ سال آینده است.
جزئیات با اهمیت: هر جزئیاتی که ممکن است برای فردی که خلاصه را می خواند مهم به نظر بیاید، می بایست در خلاصه ی اجرایی قید شود. یادتان باشد که بعضی از خواننده های بیزینس پلن تان، فقط به سراغ خلاصه ی اجرایی آن می روند.
۲.مدیریت
در این بخش، شما تیم مدیریت و افرادی را که در کسب و کارتان دخیل و تاثیرگذار هستند را شرح می دهید.پتانسیل تیم بیشتر مربوط به داشتن تخصص در صنعت فعالیت، مهارت های کاربردی و شبکه ی کسب و کار برای رسیدن به رشد در کسب و کار می باشد. یکی از مهارت های اصلی که اکثر افراد به آن توجه می کنند این است که تیم مدیریت، مهارت تخصیص سرمایه را به موثرترین شکل ممکن انجام دهد.
علاوه بر این شما باید نشان دهید که افراد تیم تان مکمل هم هستند، به این معنی که هر کدام از افراد دارای پیش زمینه های متفاوتی هستند. این ویژگی باعث می شود تا در تصمیم گیری های سخت، هر کدام از افراد تیم مشکل را با زاویه ی دید متفاوتی تحلیل کنند.
بخش مدیریت بیزینس پلن باید شامل موارد زیر باشد:
خودتان: قبل از اینکه بخواهید افراد را با تیم مدیریتی تان تحت تاثیر قرار دهید، این نکته مهم است که خواننده ی بیزینس پلن بداند، چه کسی ناظر و چه کسی انتخاب کننده ی افراد تیم است. هم چنین باید پیش زمینه ی شما یعنی نحوه نگرش، اعتبارات و دلیل انتخاب چنین تیم مدیریتی را در اختیار خواننده قرار گیرد. مورد بعدی اینکه می بایست خلاصه ای از انتظاراتی که از تیم مدیریتی دارید و نقش هر فرد را در آینده ی کسب و کارتان به طور واضح توضیح دهید.
اعضای هیئت مدیره: اعضای هیئت مدیره و دلیل انتخاب آنها به عنوان یک عضو، می بایست بخش خلاصه ای از بیزینس پلن را شامل شود. هیئت مدیره به شما امکان دسترسی به تخصص را می دهید، پس تا جای ممکن در انتخاب اعضای آن هوشمندانه عمل کنید.
افراد حرفه ایِ خارج از کسب و کار: تعداد زیادی از افراد مهمی که برای شما کار می کنند، شما برای آنها کار نمی کنید. برای مثال وکیل، حسابدار و کارگذار بیمه همگی اعضای حیاتی در تیم شما هستند. بیزینس پلن باید به خواننده این اطمینان را بدهد که پایه های اصلی کسب و کارتان را در این پست های تخصصی و مهم دارا هستید.
3.مشکل بازار و رقبا
در این بخش از نوشتن بیزینس پلن، نیاز دارید تا مشکلی که قرار است در کسب و کارتان با آن مواجه شوید را مشخص کنید. تا جای ممکن باید مشکل به صورت دقیق و واضح شفاف سازی شود؛ هرچقدر که مشکل با دقت بیشتری شرح داده شود، راه حل مناسب تری پیش رویتان خواهد بود و در نتیجه شانس تان برای رسیدن به موفقیت بیشتر و بیشتر می شود. به عنوان مثال:
نمونه اشتباه: افراد مبتلا به سرطان می شوند.
نمونه صحیح: افراد مبتلا به سرطان می شوند و دلیلش را می دانم. یک دلیل بیولوژیک برای وجود سرطان در کروموزوم ۰۸۱۵ پیدا کردم که به دلیل سوتغذیه در ابتدای دوران کودکی اتفاق می افتد.
بازار
در این مرحله کاری که باید بکنید، تخمین اندازه ی بازار فعلی و آینده برای حل مشکل موجود است؛ رسیدن به پیش بینی می تواند هم از طریق گزارشات تحقیق در بازار و هم از طریق محسبات دقیق صورت بگیرد.
رقبا
و در آخر، عملکرد رقبا و نحوه ی برخوردشان با مشکل را باید زیر ذره بین ببرید. اکثر افراد گمان می کنند که رقیبی ندارند ولی اجازه بدهید خیالتان را راحت کنیم، بدون شک رقیب های زیادی دارید. ممکن است رقبا، محصولی مشابه شما تولید کنند و یا اینکه حداقل در جهت حل مشکلِ برخورد با مشتری، به روش دیگری عمل می کنند.
نمونه: تصور کنید که قصد فروش یک نوع آبمیوه خاص را دارید که کسی آن را نمی فروشد؛ عالی ست، هیچ رقیبی وجود ندارد! ولی اشتباه بزرگ همینجاست! هر شرکتی که نوعی از نوشیدنی (آب، آبمیوه، چای، قهوه و …) را می فروشد، در تلاش برای به دست آوردن رضایت مشتری از میزان رفع تشنگی و طعم دلپذیر محصولش می باشد.
در بیزینس پلن، تفاوت کسب و کارتان در مقایسه با رقبایتان را به سرمایه گذارها نشان دهید.
4.محصول
اینجاست که نشان می دهید، محصول یا خدمات تان قرار است مشکل موجود را به چه نحوی حل کند. به یاد داشته باشید که می بایست حتما دلیل اینکه چرا محصول یا خدمات تان، مشکل را به نحوه موثرتر و بهتری حل می کند، شرح دهید تا در این صورت محصول یا خدماتی که ارائه می دهید، از ارزش و جذابیت بیشتری نسبت به رقبایش برخوردار باشد.
بیزینس پلن همچنین باید مزایای استفاده از محصول برای مشتری را نیز پوشش دهد (سریع تر، ارزان تر، موثر تر و یا زیباتر کردن چیزی) این کار باعث می شود تا بعدا بتوانید محصول تان را به سادگی به مشتری های بالقوه بفروشید.
به طور خلاصه هدفی که قرار است در این بخش از نوشتن بیزینس پلن به آن برسید این است: شرح نحوه ی یافتن منابع و ساخت محصول و اینکه این مراحل چطور تبدیل به یک مزیت رقابتی می شود. همچنین اگر شریکی در هر قسمت از یافت منابع یا ساخت محصول دارید، در این قسمت حتما ذکر کنید. این کار ممکن است باعث ایجاد مقبولیت بیشتر نیز بشود.
5.بازاریابی و فروش
محصول شما و دلیل اینکه چرا خریدار باید دست روی محصول شما گذاشته و آن را بخرد مشخص شده است. حالا وقت آن است که روش های تبلیغات و فروشی که می خواهید از آن ها برای جذب مشتری های بالقوه استفاده کنید را نیز نشان دهید.
6.برنامه ی مالی
برای نوشتن بیزینس پلن، حداقل یک نفر از اعضای تیم مدیریت می بایست در زمینه اصول حسابداری مهارت داشته باشد تا بتوانید یک برنامه ی مالی درست و دقیق داشته باشید.
برنامه ی مالی می بایست شامل گزارشی از درآمد گذشته تاکنون و پیش بینی شده در آینده باشد تا سرمایه گذاران بتوانند درک درستی از پیش بینی درآمد، دارایی خالص و هزینه های غیرتولیدی داشته باشند. اگر در زمینه ی فعالیت تان بی نظیر هستید، پس حتما یک مدل مالی جامع بسازید که گزارش درآمد، ترازنامه و گزارش جریان نقدی را به هم مرتبط کند.
شما همچنین باید به سرمایه گذارها شرح دهید که چرا کسب و کار شما بستر مناسبی برای سرمایه گذاری است. در واقع هر سرمایه گذار، میزان ریسک و برگشت سرمایه در کسب و کار شما را در مقایسه با دیگر فرصت های موجود ارزیابی می کند. در اینجا باید روی این نکته تاکید کنیم که حتما از طریق حسابرسیِ میزان بازده داخلی کسب و کارتان، تشخیص مدل های ریسک اصلی در کسب و کار و بررسی نحوه ی برخورد با ریسک ها، به سرمایه گذار در تصمیم گیری کمک کنید.
در آخر هم باید بگوییم که سرمایه گذار می خواهد دقیقا بداند که به چه مقدار سرمایه نیاز دارید و قرار است به چه منظوری از آن استفاده شود. پس این اطلاعات را در بیزینس پلن به طور دقیق و واضح در اختیارش قرار دهید.
7.مراحل اصلی (Milestones)
اگر ندانید که مقصدتان کجاست، احتمال تبدیل شانس ها به موفقیت کاملا پایین است. بنابراین، باید اقدامات ضروری برای اجرا و اهدافی که باید در مدت زمانی مشخص به آنها دست یابید را شناسایی کنید؛ به این کار، طرح مایلستون ها یا همان مراحل اصلی در نوشتن طرح کسب و کار گفته می شود.
مایلستون ها باید بر اساس بخش های کسب و کار مانند بهبود محصول، بازاریابی، HR، دارایی ها و … طبقه بندی شوند و میزان سرمایه مورد نیاز برای هر مایلستون نیز در نظر گرفته شود.
نکته آخر - کوتاه نوشتن
آخرین نکته ای که لازم است به آن اشاره کنیم این است که طرح کسب و کار خود را تا جایی که می شود خلاصه کنید. شما نیاز دارید که بیزینس پلن شما خوانده شود و قطعا هیچ کس نمی خواهد یک بیزینس پلن 100 صفحه ای یا حتی 40 صفحه ای را بخواند. پس تا جایی که می شود باید آن را خلاصه کنید. پیشنهاد ما بین 10-15 صفحه است.
هم چنین طرح کسب و کار شما باید وسیله ای باشد که شما برای اجرا و رشد کسب و کارتان از آن استفاده می کنید. پس قطعا در طول زمان برای اصلاح و یا استفاده به آن باز خواهید گشت. بنابراین اگر این بیزینس پلن طولانی باشد هرگز حوصله اصلاح و استفاده مجدد از آن را نخواهید داشت.
منبع: وبسایت میدون و داناپ
