یک شب پاییزی وقتی که از همان مسیر همیشگی از سرکار برمی‌گشتم ماشینم به صدا افتاد و از باب احتیاط زیر نور دوربین کنترل سرعت ایستادم تا ماشین رو بررسی کنم . مشغول چک کردن بودم که چشمم به تیر دوربین افتاد که نور زیادی را در تاریکی شب به اتوبان می‌انداخت با دقت بیشتری که نگاه کردم دیدم اصلا دوربینی نیست و فقط یک چراغ با نور زیاد است یادم افتاد که من بار ها در این مسیر قبل از رسیدن به این تیر سرعتم را کم می‌کردم که نکند جریمه بشوم ولی هیچوقت دقت نکردم که اصلا دوربینی وجود ندارد و همان نور زیاد که برای‌م نماد دوربین کنترل سرعت بود باعث میشد فکر کنم که دوربینی در آنجا قرار دارد .
همان شب که ذهنم درگیر این بود که چگونه ناخودآگاه تصمیم گیری هایی می‌کنم که تا مدت ها به آن پی نمی‌برم با دوستانم به یک رستوران رفتیم منو رو گرفتیم و شروع به انتخاب کردیم همه دوستان هم نظر بودن ایتم شماره یک را انتخاب کنیم چون سینی مخصوص ۴ نفر با تنوعی بود و قیمتش کمتر از این بود که تک تک چهار تا غذا سفارش بدیم ولی مشکل اینجا بود که ما فقط ۳ نفر بودیم انگار ذهنمان لنگر انداخته بود به این قیمت و مدام در حال مقایسه کردن بودیم با اینکه اگر ما ۳ تا غذا سفارش می‌دادیم قیمت شام خیلی بصرفه‌تر میشد ولی باز به اصرار دوستان سینی ۴ نفره را سفارش دادیم.
آن شب جدی تر این موضوع را مورد پژوهش قرار دادم تا بیشتر با آن اشنا بشم تا بتوانم در طراحی محصول هم ازش استفاده کنم و آنجا بود که فهمیدم، ما اکثر تصمیماتمان را همیشه بصورت اگاهانه نمی‌گیریم و خیلی اوقات با یک سقلمه کوچک بصورت ناخودآگاه تصمیمی میگریم که بعد از گذر مدتی اگر بهش فکر کنیم می‌بینیم که انگار ناخودآگاهمان گولمان زدش و تصمیم دیگری گرفتیم
ولی این سقلمه ها که با ناخودآگاه ما بازی می‌کنند دقیقا چی هستند ؟
ناج به معنای سقلمه است در فارسی سقلمه یعنی با مشت به پهلوي كسي آرام ضربه‌زدن، به منظور آگاه کردن او
ناج هر جنبه ای از معماری انتخاب است که رفتار افراد را به روشی قابل پیش بینی تغییر می دهد بدون اینکه هیچ گزینه ای را حذف یا ممنوع کند یا انگیزه های اقتصادی گزینه ها را تغییر دهد. صرفا به عنوان یک تلنگر . سقلمه باید آسان و ارزان باشد تا از آن بشه اجتناب کرد.
به عبارت ساده، این یک فشار کوچک است که کاربر را وادار می‌کند به چیزی فکر کند یا انجام دهد که ممکن است به طور عادی آن را انجام ندهد.
این مفهوم اولین بار توسط ریچارد تیلر و کس سانستاین در کتابی به همین اسم در سال ۲۰۰۸ شکوفا شد و بعد ها در فضای طراحی محصول بیشتر شناخته شد
در این کیلیپ اقای ریچارد تیلر ناج را تعریف و چند مثال میزند که دیدنش خالی از لطف نیست
اگر دوست دارید بیشتر با این مفهوم اشنا شید، خود کتاب سقلمه و یا کتاب نابخردی های پیش بینی پذیر را بخوانید
موضوعی که بیشتر در این نوشتار میخواهم به آن بپردازم سقلمه در طراحی محصول است
قبول کن معمار انتخاب هستی : اولین مرحله باید خودتان را در جایگاه معمار انتخاب ببینید و بدانید قرار است برای آدم ها انتخابات متفاوتی را خلق کنید و حالا دست شماست که بین گزینه های موجود کدام را بخواهید که ادم ها بهش میل بیشتری پیدا کنند به زبان ساده تر دید خودتان را از حالت میکرو به ماکرو تغییر بدید و از بالاتر به محصول و کاربرانتان نگاه کنید
تفکر شهودی را هدف بگیر نه منطق: انسان دو مدل تفکر دارد یا شهودی و اتوماتیک هست ( تفکر سریع) یا بصورت منطقی(تفکر کند)پس چیزی طراحی کنید که با شهود و ناخودآگاه شخص در ارتباط باشد نه منطق
( برای درک بیشتر این دو مدل تفکر کتاب تفکر سریع و کند را بخوانید)
به انواع سوگیری های ذهنی اشنا و اگاه باش :سوگیری یا بایاس، به معنای خنثی نبودن نسبت به یک پدیده یا رویداد یا باور یا ارزش یا … است. در روانشناسی و اقتصاد رفتاری به انواع مختلفی از آن که در بین انسان ها تکرار زیادی دارد پی برده‌اند. شناخت اکثر سوگیری ها باعث میشه که دید بهتری داشته باشید و سقلمه بهتری طراحی کنید.
کجا سقلمه بزنم ؟ در انتخاب هایی که آثار مشهود آنان به تاخیر می افتد، انتخاب هایی که دشوار و غیر معمول هستند و بازخورد ضعیفی در پی دارند، انتخاب هایی که رابطه میان انتخاب و تجربه مبهم است یا انتخاب هایی که آثار آن ها در زندگی قابل پیش بینی نیست می تواند سقلمه مفید باشد.
در باسلام بار ها از سقلمه استفاده کردیم که در این جا دو موردش را مثال می‌زنم :
یکـ - پیوستن به گروه یا ساخت گروه
برمیگردم به یک سال اندی پیش، باسلام قابلیتی داشت به نام خرید گروهی که کاربران می‌توانستند یکسری محصولات را بصورت گروهی با تخفیف بیشتری خریداری کنند . آن زمان یه مشکلی وجود داشت، چندین گروه روی یک محصول ساخته میشد ولی این گروه ها پر نمی‌شدند! راه حل های اون زمان مطرح شد ولی قبل از اجرا به ذهنم زد که اگه ساخت گروه را یه پله سخت تر کنیم احتمالا مسئله تا حدودی حل بشود و اینجا بود که به قول ریچارد تیلر خود را در مقام معمار انتخاب دیدم و دست بکار شدم.
اول دیزاین به این صورت بود و کارت گروه ها بصورت افقی بودند و در انتها ساخت گروه قرار داشت
کارت گروه را بصورت عمودی کردیم و کارت ها اسکرول افقی می‌خوردند و ساخت گروه اخرین کارت همیشه قرار میگرفت.
و اینگونه بود که اولویت و دسترسی به کارت ساخت گروه کاملا وابسته به تعداد گروه های ساخته شده بود اگه گروهی نبود ، فقط ساخت گروه وجود داشت اگه یک گروه وجود داشت، ساخت گروه کاملا در اسکرین قرار میگرفت اگر دوتا بود ساخت گروه از اسکرین گوشی خارج میشد و الی اخر
ما دسترسی به ساخت گروه را سخت تر کردیم و نتیجه ان پیوستن به گروه ۵۰ درصد رشد کرد
دومیـ - تجربه خرید
زمانی در تیم هدفِ افزایش تجربه های متن دار خریداران را داشتیم و دنبال جواب این سوال بودیم که چرا کاربران تجربه متن دار نمی‌نویسند و یکسری مشکل پیدا شد و سراغ حلشان رفتیم ولی بصورت موازی گفتیم چجوری می‌توانیم با کمترین هزینه تغییری در دیزاین ایجاد کنیم که باعث بشه مشتریانمان فقط ستاره ندهند و تجربه خودشان از آن محصول را کامل بنویسند .
انجا بود که دوباره از سقلمه استفاده کردیم
ستاره ، برچسب، تجربه متن دار و اضافه کردن عکس همه این ها در یک صفحه بودند و اکثرا کاربر میامد ستاره و برچسب می‌داد و بقیه موارد را رد میکرد می‌رفت …
ما این موارد رو در دو صفحه دیزاین کردیم صفحه اول برای ستاره و برچسب صفحه دوم برای متن و عکس
حالا کاربر وارد این جرنی میشد اول ستاره و برچسب می‌داد و وقتی می‌رفت صفحه بعد حس میکرد هنوز مسیرش به پایان نرسیده و باید تجربه ای هم بنویسد ( با اینکه اصلا اجباری نبود) نتیجه این تغییر هم باعث افزایش ۱۵ درصدی تجربه خرید متن‌دار در باسلام شد
در پایان حواستان به این نکات همیشه باشه:
کم هزینه بودن: در طراحی سقلمه ما با مسیر های پیچیده روبه رو نیستیم بلکه سقلمه نمود تاثیر چیز های کوچک است پس در نظر بگیرید که قرار نیست طرحی بزرگ و پیچیده و طولانی بزنید
تاریخ انقضا داشتن: سقلمه‌ها، چه زود چه دیر تاریخ انقضا دارند و بالاخره ادم ها بر اثر تکرار برخورد با سقلمه و بازخوردی که ازش گرفتند کم کم بر تصمیماتشان اگاه تر می‌شوند و دیگر تاثیری بر تصمیمشان ندارد ولی بهترین سقلمه ها، سقلمه هاییست که تاریخ انقضا طولانی تری داشته باشد
برای کاربران جدید: نسبت به نکته تاریخ انقضا می‌شود این نتیجه را هم گرفت که سقلمه ها بیشتر برای کاربران جدید هستند که اگاه به وجود سقلمه در مسیر محصول شما نیستند
ممنوع نکردن : ای معماران انتخاب کزینه‌ای را ممنوع نکنید که ممنوع کردن سقلمه نیست!
اخلاق : بنظرم مهمترین بحث در سقلمه بحث اخلاقی آن است. از سقلمه در جهات خیلی خوبی مانند ساخت فرهنگ یا تغییر عادت ها و… در زندگی استفاده کرد و همچنین در محصول میتواند در جهت اسان کردن انتخاب های کاربر باشد ولی بالعکسش هم میتوان از کاربر سو استفاده کرد که در طراحی تجربه کاربری به دارک پترن ها معروف هستند
