در دنیا عجایب هفتگانه ای هست که از گذشتگان و دنیای باستان برامون موندن.اثاری که همه میشناسنشون مثل اهرام مصر یا دیوار چین.این عجایب سالانه میلیونها گردشگر رو به کشور هاشون جذب میکنه و در فیلم ها و مستند ها مدام دیده و تبلیغ میشه .
ایرانیان از قدیم در حفاری و کارهای زیر زمینی عالی بودن.از کندوان هفت هزار ساله بگیر تا شهر های زیرزمینی چند طبقه چند هزار متر مربعی .اما بی شک اعجاز اور ترین سازه دست اجداد ما قنات ها بوده اند.در زمان های دور مردمان فلات خشک و نیمه خشک ایران که عمدتا سمت مرکزی ان میزیسته اند برخلاف مردمان سرزمین های دیگر بجای فرار از سرزمین خشک تصمیم به ماندن ساختن و جنگیدن با مشکلات به دست خلاقیت خود گرفتند. برای کشاورزی در سطوح وسیع و گسترده و سریع و بدون زحمت بخصوص در مناطق به شدت خشک و رساندن اب از مناطق پراب به کم اب انها را مجاب به فکر کردن و دست زدن به ایده ای دیگر به نام قنات کرد. زیاد طولانی نمیکنم و برای اینکه متن از حوصله خوانندگان خارج نشود مختصری از اعجاز قنات ها می اورم:
قنات یا کاریز کانالیست در زیر زمین که اب را تا سطح زمین می اورد این کانال برای ارتباط دادن رشته چاه هاییست که از مادر چاه سرچشمه میگیرند.و معمولا برای مدیریت اب در کشاورزی استفاده میشود.واژه فارسی ان کاریز و قنات کلمه ای عربیست.قنات ها از شرق ایران به سمت چین و هند و از غرب ایران به سمت بین النهرین و اروپا و افریقا و سپس بعد عصر اکتشافات تا امریکا رفتند.در اینجا هدفمون شرح نحوه کارکرد اون نیست که مطالب تخصصی تری در سطح اینترنت هست بلکه صرفا یاد اوری و جمع اوری خلاصه ای از اعجاز اونها در یکجا که در اینترنت پراکنده بود.
برای مشکل طناب مقنیان(چاه کنان)هر صد متر یکبار زیر زمین اتاقکی رو در کناره دیوار اجرا ایجاد میکردند.یعنی هر صد متر که حفاری میکردند یک اتاقک میساختن تا چند نفر به همرا تجهیزات اونجا جا بشند.سپس از اونجا شروع به کندن میکردن اونم صد متر دیگه و دوباره اتاقک.اینطوری هم وزن زیاد نمیشده هم هوا کم نمیومده و هر صد متر خاک رو میاوردن بالا به اتاقک بالایی و عین اسانسور که هر صد متر تو یه طبقه وایمیسته دوباره صد متر دیگه خاک رو تا سطح زمین میبردن بالا!!البته باز تو خود صد متر هم جابجای افراد نیاز به طناب بسیار قوی و زور بازو و مردان زیادی میخواد که بقیه این ها بر ما مجهوله ولی کمی قضیه منطقی تر میشه.اما مشکل هوا چی؟افرادی در این اتاقک ها تا سطح زمین بودند که با پوست بز یا حیوانات دیگر لوله مانند هایی ساخته بودند که هوا رو بدمن تا پایین!صد ها متر این هوا با پوست حیوانات انتقال پیدا میکرده تا ده ها نفر تو چند صد متری سنگهای سخت رو اونم داخل اب تو تاریکی و گرما حفر کنند !!!فوق العاده کار عجیبیه به طوری که افسانه های محلی براشون ساختن که کار جن یا نظایره(این خودش موضوع فیلمو مستنده ،چطور کلی فیلمو مستند هست که بقیه عجایبو موجودات بیگانه ساختن؟)حالا فرض کنید زارچ یزد رو صد کیلومتر اینطوری کندن!!!جالبتر اینکه برخی گناباد رو به جن اباد ربط میدند برخی حتی میگن فردی به نام بابا طاهر قدرت مافوق بشری داشته و ساخته!همچنین قدمتش رو به سلاطین قدیمی ایران که توشاهنامه هست مثل بهمن میرسونند و از این دست مسائل.پژوهشگر فرانسوی به نام هانری گوبلوی که متخصص و مهندس این زمینه در سال 1940 تصمیم میگیره بیاد ببینه این قنات قصبه که میگن چیه و توجیهش کنه که اعتراف میکنه بعیده کار دست بشر باشه(البته که میدونیم کار دست بشره صرفا منظور استعاری و فوق العاده بودن این قناته)برخی قنات ها دو کاناله هستن که در صورت بسته شدن و ریزش یکی از کانال ها کانال جایگزین به کارش ادامه بده!قنات مون در اردستان نیز تنها قنات دو طبقه جهانه و اعجاب اون در ساخته شدن دو طبقه کانال زیر زمین نیست بلکه اب هیچ کدوم از این کانال ها طی هزاران سال به راه دیگر نفوذ نکرده.
اعجاب ها تموم نمیشه.اکتشافات قنات وزوان هم پشم مهندسای ژاپنی رو ریخت!در پنجاه متری سدی درست شده و حتی وقتی به وزیر نیرو گفتند که یک سد تو پنجاه متری یک قنات هست باور نکردند مگر میشه زیر زمین سد باشه؟جالب اینکه این سد دریچه های کنترل شده برای زمان های مختلف سال و تنظیم اب برای سرازیر شدن به زمین ها داره!!!و 120 روز اب رو در یک زمین 3200 متر مکعبی ذخیره میکنه.از ابداعات جانبی قنات ها ساعت ابی برای تقسیم بندی دقیق اب میان مشترکینه که عدالت رو برقرار میکنه و نحوه کارش در اینترنت هست به همرا مطالب دیگر که از حوصله متن و خواننده خارجه.
11 قنات ایران ثبت جهانی اند اما متاسفانه ما نتونستیم اونظور که باید این شگفتی زیر پامون رو به جهانیان بشناسونیم و در مراقبت از اونها موثر باشیم.برخیشون ریزش و تخریب داشتن و برخی شاید هرگز پیدا نشند.همچنین امکانات مناسب گردشگری برای جذب توریست نیست.نمیتونی توریستو قانع کنی وسط گرمای کویر بره برای دیدن یه چاه که معلوم نیس بره توش رفت یا نه.باید اطراف منطقه سرسبز و مجهز با امکانات جانبی باشه و داخل امن برای گردشگری و کلی تبلیغ که متخصصین گردشگری از من بهتر این رو میدونن.
طبق امار ایسنا ارزش قنات های ایران 50 میلیارد دلاره!!که با حفظ توریستی کردن و معرفی درست اونها.تعمیر و مدرن کردن برخیاشون برای جلوگیری از مصرف بی رویه اب و اتمام منابع زیر زمینی ابی میتونیم این ارزش رو چند برابر کنیم.این تازه گوشه ای از ثروت به ارث رسیده این سرزمینه که داریم از دستش میدیم.
امروزه چاه های عمیقتر با پمپ جای ان را گرفته که باعث از بین رفتن غیر قابل بازگشت ابهای زیرزمینی شده است.
منبع:سخنان دکتر جواد صفی نژاد در برنامه ثریا(پدر علم قنات ایران)
لینک:https://www.aparat.com/v/ns6XK/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA
