در 2 نوشته قبلی در مورد هزینه سود سپرده (لینک ویرگول، لینک تلگرام) و تسعیر ارز (لینک ویرگول، لینک تلگرام) صحبت کردیم. در نوشته پیش رو در مورد تسهیلات بانک صحبت میکنیم. در ادامه نگاهی به صورتهای مالی حسابرسی شده سال 1400 بانک‌های ملت خواهیم انداخت.
در تاریخ فوق، کل دارایی‌های بانک ملت 1,003 همت، کل بدهی‌ها 943 همت و حقوق صاحبان سهام هم 60 همت (سرمایه 20 همت) هست. دارایی اصلی عمده بانک‌ها تسهیلات و عمده بدهی آن نیز سپرده‌ها می‌باشد. در جدول زیر ترازنامه بانک ملت به صورت درصدی (نوعی ترازنامه هم‌مقیاس) آورده شده است. یعنی هر قلم از اجزای ترازنامه چند درصد از کل دارایی، بدهی یا حقوق صاحبان سهام را تشکیل می‌دهد.
همچنان که در تصویر ترازنامه فوق مشاهده می‌شود به ترتیب 3 قلم «تسهیلات اعطایی به اشخاص غیردولتی»، «تسهیلات اعطایی به اشخاص دولتی» و «مطالبات از بانک‌ها» مهمترین اقلام و مجموعا 81% از کل دارایی بانک را تشکیل می‌دهند (نکته جانبی: دارایی‌های ثابت مشهود از جمله زمین و ساختمان، کلا 2% از دارایی‌ها رو شامل میشه).
در طرف مقابل هم به ترتیب 4 قلم «حقوق صاحبان سپرده‌های سرمایه‌گذاری (سپرده‌های بلندمدت)»، «سپرده‌های مشتریان (سپرده‌های جاری)»، «ذخایر و سایر بدهی‌ها (منظور ذخایر حسابداری هست)» و «بدهی به بانک ها و سایر موسسات اعتباری» مهمترین اقلام و مجموعا 91% سمت چپ ترازنامه رو تشکیل میدن.
در این نوشته میریم سراغ «تسهیلات و مطالبات از اشخاص غیردولتی». همانطور که میبینیم مبلغ این آیتم 381 همت و 38% درصد از دارایی هست. توضیحات این آیتم در یادداشت شماره 13 اومده. در این یادداشت از جنبه‌های مختلف به تسهیلات پرداخته شده، در ادامه این جنبه‌ها رو باز میکنیم.
در یادداشت شماره 13 در ابتدا تسهیلات اعطایی به تفکیک عقود مختلف آورده شده.
همانطور که مشاهده میشه عقد اصلی اعطای تسهیلات مرابحه است. از 381 همت کل تسهیلات، 209 همت (55%) مربوط به عقد مرابحه است. نکته بعدی اینکه اون بدهکاران بابت اعتبارات اسنادی و ضمانت‌نامه در نتیجه نکول مشتری از پایین خط به بالای خط اومدن. کمترین مبلغ نیز مربوط به عقد اجاره به شرط تملیک هست که کلا 184 میلیارد تومنه.
یه نگاهی هم داشته باشیم به عدد تلفیقی تسهیلات که مبلغ 376 همت هست.
میبینیم که تلفیق شده تسهیلات (376 همت) از عدد تلفیق نشده (381 همت) کمتر هست. در یادداشت 3-1 مبانی تلفیق میبینیم که معاملات درون‌گروهی باید حذف بشن. یعنی تسهیلاتی که بانک ملت به زیر مجموعه‌هاش داده باید کسر بشن.
یادداشت 13-1 نشون میده که عدد مربوط به تلفیق چجوری بدست اومده. 6,716 میلیارد تومان عددی هست که بانک ملت به زیرمجموعه‌هاش وام داده.
حالا یادداشت 13-10 رو باز میکنیم ببینیم که مجموع تسهیلات جاری 6,716 میلیارد تومان و ناخالص از ذخیره مشکوک‌الوصول هست.
خب حالا یه نکته: در حالی که عدد عدد 381 همت خالص (از ذخیره مشکوک‌الوصول) هست چرا برای شرکت‌های زیرمجموعه از عدد ناخالص استفاده کردیم؟
جواب: هیچ نکته‌ایی وجود نداره و اشتباه کردن! باید عدد خالص (داخل کادر آبی) رو ازش کسر میکردن.
از اینجور مسائل تو صورتهای مالی بانک‌ها زیاده. به عنوان نمونه به عدد تلفیقی تسهیلات در سال 1399 که در ترازنامه 1400 اومده رو ببینید، مبلغ 227 همت آورده شده. تجدید ارائه شده است.
حالا همین آیتم رو در ترازنامه 1399 ببینید، مبلغ 235 همت نوشته شده. یعنی وقتی تجدید ارائه شده، 8 همت معادل 2.5% از تسهیلات کم شده! (در یادداشت 50 به این موضوع اشاره شده ولی بهتر بود به صورت جداگانه در زمان قبلتر ارائه میشد).
در یادداشت 13-2 عقود مختلف به تفکیک اصل، سود، کارمزد و وجه‌التزام آورده شده.
ستون‌های این جدول به شرح زیر خونده میشه:
ستون اول:
«مانده اصل»: اصل مبلغ وام،
«سود سالهای آتی»: مبلغی از بهره وام که در اقساط سالهای آینده پرداخت میشن (مربوط به اقساط پس از سال 1400 میشه)،
«سود و کارمزد و وجه التزام معوق»: بهره و کارمزد و جریمه اقساطی که سررسیدشون رسیده ولی تا الان بازپرداخت نشدن.
عنوان ستون‌های دوم و سوم:
سررسید بازپرداخت همه‌ی اقساط اول و آخر هر ماه نیستن و عمده اقساط در وسط ماه سررسید میشن. فرض کنید سررسید بازپرداخت وامی دهم هر ماه باشه. در این صورت از دهم اسفند تا 29ام میفته تو صورت مالی امسال و 10 روز بعدش میفته تو سال بعد. اون 19 روز رو میگن دریافتنی. قسط مذکور دهم فروردین سال بعد پرداخت میشه ولی اون 19 روز جزو درآمدهای امسال هست (10 روز باقیمانده‌ش هم جزو سود سالهای اتی قرار میگیره). همچنین ممکنه اقساط چند ماه یه بار سرررسید بشن.
مجموع ستون اول، دوم و سوم کل مبلغی هست که بانک باید از مشتری بگیره. حالا از این مقدار باید ستون چهارم یعنی وجوه دریافتی بابت عقود مضاربه و مشارکت مدنی رو کم کنیم. در این عقود، مشتری هم مقداری پول آورده و با بانک رو هم ریخته. این مقدار باید به مشتری برگردونده بشه. حالا ستون پنجم و ششم رو هم کسر میکنیم که به اصل مبلغی که وام داده شده برسیم. پس از این مرحله میرسیم به عدد 423 همت (ستون هفتم)، حالا از این ستون هم اگر ذخیره مشکوک‌الوصول (ذخیره حسابداری) رو کم کنیم به خالص تسهیلات اعطایی میرسیم. یعنی فرض کنیم که 100 تومان اصل تسهیلات پرداختی بوده، امسال هم انتظار داریم 2 تومان مشکوک‌الوصول داشته باشیم پس در عمل 98 تومان اصل تسهیلات میشه.
در یادداشت شماره 13-3، تسهیلات براساس جاری یا غیرجاری دسته‌بندی شدن (دسته‌بندی تسهیلات براساس اینکه آیا اقساط آنها سر موقع بازپرداخت شدن یا نه؟).
اگر مجموع طبقات «سررسید گذشته»، «معوق» و «مشکوک‌الوصول» قبل از کسر ذخیره رو تسهیلات غیرجاری در نظر بگیریم، نسبت مطالبات غیرجاری بانک میشه 13.5درصد!
طبقه‌بندی تسهیلات هم در یادداشت شماره 8-9 به شرح زیر اومده:
همونطور که در جدول 4 میبینید عقدی که بیشترین مبلغ مشکوک‌الوصول رو داره سرفصل تسهیلات اعطایی به ارز هست، حدود 24 همت از کل طبقه مشکوک‌الوصول (47 همت). کل تسهیلات ارزی حدود 49 همت بوده این مبلغ با دلار 20 هزار تومانی میشه 2.4 میلیارد دلار! میبینیم که حدود 48% از کل تسهیلات اعطایی به ارز، مشکوک‌الوصول شده.
در یادداشت شماره 13-5 گفته شده که منبع تهیه ارز از کجا بوده (تصویر 12 و 13).
حدود 27 همت (1.3 میلیارد دلار) از صندوق توسعه ارزی گرفته شده، 190 میلیون دلار از حساب ذخیره ارزی و 18 همت (905 میلیون دلار) هم از منابع داخلی خود بانک بوده.
حالا برمیگردیم به تصویر شماره 6. اینجا هم دوباره سود سالهای آتی، سود و کارمزد معوق، وجوه دریافتی بابت مضاربه و مشارکت مدنی و ذخیره مشکوک‌الوصول رو کسر کنیم به عدد 381 همت ثبت شده در ترازنامه میرسیم.
در یادداشت 13-4 گردش ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول آورده شده (یه بار دیگه اشاره میکنم که اینا ذخیره‌های حسابداری هستن و با اون کلمه ذخائر یا پایه پولی که مبحث بازار بین‌بانکی داریم اشتباه گرفته نشه). ذخیره‌ها در ابتدای سال چقدر بوده، در طول سال چقدر بهش اضافه یا کم شده.
یه اشتباه محاسباتی دیگه هم بگم: مانده پایان سال مبلغ 420,491,519 میلیون ریال میشه و نه 420,491,520! فک کردید این اشتباهات از دست من در میره ؟ :)
همچنین این ذخیره‌ها رو در یادداشت 13-3 هم به شکل دیگه‌ایی داشتیم (مجموع 2 عدد داخل کادر قرمز).
در یادداشت 13-6 تسهیلات براساس سررسید و نرخ طبقه‌بندی شدن.
همانطور که میبینید حدود 39% تسهیلات بانک ملت سال در 1401 و حدود 25% هم بعد از سال 1404 سررسید خواهد شد. حدود 85% تسهیلاتش هم نرخی بین 18 تا 21 درصد داره.
حالا یه سوال: عدد مجموع 423 همت (کادر آبی رنگ) از کجا اومده؟ قبلا دیدیم که مجموع تسهیلات 381 همت بود.
برمیگردیم به یادداشت 13-2، میبینیم که 423 همت همون عدد ناخالص قبل از کسر ذخیره مشکوک‌الوصول هست.
یادداشت 31-7 نشون میده که تسهیلات در ازای چه وثیقه‌ایی اعطا شده؟ اینجا هم دوباره مجموع ناخالص تسهیلات آورده شده.
نکته جالب این یادداشت اون قلم «سایر» هست. حدود 34% از وثایق تحت سایر قرار گرفته! هر چی وثیقه متعارف وجود داره که بالاترش آورده شده، اون چه وثیقه‌ایی هست که نه سهامه، نه اوراقه، نه زمینه، نه چک سفته است؟ چیه؟ (اینم بگم که ضامن با کسر حقوق تو سایر نیست در ادامه یادداشت گفته که تو چک و سفته است پس این گزینه هم رد میشه).
سال 1399 بیشترین درصد وثیقه مربوط به چک و سفته بوده ولی سال 1400 شده «سایر»؟
در یادداشت 13-8 گردش اصل و فرع و همچنین گردش ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول آورده شده.
به صورت خلاصه نکات این جدول رو مرور میکنیم:
اصل و فرع تسهیلات: بیشترین مانده ابتدا و انتهای سال: «مرابحه»، بیشترین اعطایی طی دوره: «مرابحه»، بیشترین وصولی طی دوره: «ارزی».
ذخیره: بیشترین مانده ابتدا و انتهای سال: «ارزی»، بیشترین افزایش طی دوره: «مرابحه»، بیشترین کاهش طی دوره: «ارزی».
یادداشت 13-8-1 هم نکته خاصی نداره تقریبا همین الگویی که در جدول فوق گفته شد اینجا هم تکرار شده.
یادداشت 13-9 نشون میده که 53% از تسهیلات به مشتریان حقوقی اعطا شده.
در یادداشت شماره درآمد حاصل از تسهیلات آورده شده. اگر از مانده خالص تسهیلات در ابتدا و انتهای سال میانگین بگیریم، به عدد 304 همت میرسیم یعنی بانک ملت از 304 همت دارایی (تسهیلات)، حدود 60 همت (کادر قرمز) درآمد بدست آورده (هزینه سود سپرده ازش کسر نشده). از این 60 همت حدود 46 همت (کادر سبز) آن درآمد مشاع محسوب شده (یعنی 77درصد) و بقیه آن یعنی 14 همت غیرمشاع بوده و متعلق به سهامداران هست.
حالا اگر بخواییم نسبتی از سودآوری تسهیلات برای بانک ملت داشته باشیم عدد 60 همت را تقسیم بر 304 همت (میانگین مانده تسهیلات) میکنیم (نسبتی شبیه فروش به دارایی) به عدد 19.8% میرسیم. و اگر مبلغ غیرمشاع (14 همت) که متعلق به سهامداران هست رو به عدد 304 تقسیم به عدد 4.6% میرسیم.
این یادداشت مربوط به ریسک اعتباری بانک هست. در جدول یادداشت 59-3-7-1 تسهیلات اعطایی بر اساس مدل اعتبارسنجی داخلی خود بانک به 4 درجه تقسیم شده و نشون میده در هر طبقه چه مقدار تسهیلات قرار گرفته.
خب اینجا یه عدد جدید مربوط به تسهیلات داریم میبینیم: 700 همت (کادر قرمز)، این از کجا اومد؟!
خب این مجموع عدد 381 همت تسهیلات به بخش غیردولتی و 319 همت تسهیلات به بخش دولتی هست. ذخیره کاهش ارزش هم مجموع ذخیره مشکوک‌الوصول بخش غیردولتی (42 همت) و بخش دولتی (10 همت) هست.
همونطور که میبینیم حدود 89% از تسهیلات اعطایی تو بخش کم‌ریسک قرار گرفتن (سال قبل هم همین مقدار بوده).
در یادداشت 59-3-7-5 نسبت «مانده تسهیلات خالص» به «ارزش روز وثایق» آورده شده.
نحوه خوندن جدول فوق بدین شرح هست که به عنوان مثال مشتریان حقیقی که ارزش وثایق‌شون کمتر از 50 درصد مانده تسهیلات‌شون هست مقدار 148 همت هست (ردیف اول در کادر آبی). یعنی مثلا 100 تومان مانده تسهیلات مشتری هست ولی ارزش وثیقه‌ش کمتر از 50 تومانه. در سال 1399 این طبقه از تسهیلات حدود 78% از کل تسهیلا اعطایی به مشتریان حقیقی رو تشکیل میداده ولی در سال 1400 به رقم 82% رسیده. یعنی بانک ملت در سال 1400 برای پرداخت تسهیلات به مشتریان حقیقی، سخت‌گیری کمتری داشته. این موضوع برای مشتریان حقوقی بدتر هم هست یعنی در سال 1399 مشتریان با نسبت کمتر از 50% (ردیف اول کادر نارنجی)، 78% تسهیلات رو داشتن که در سال 1400 به رقم 89% رسیده. این موضوع کاهش کیفیت تسهیلات اعطایی رو نشون میده.
مطالب مربوط به تسهیلات در صورتهای مالی بسیار زیاد هست در این نوشته تقریبا عمده مطالب لازم در مورد تسهیلات آورده شده، امیدوارم که کمک کوچکی باشه برای دوستداران دنیای مالی و صورتهای مالی.
پایان/
