همونطور که میدونید صورتهای بانکها پیچیدگی خاص خودشونو (خاصه در ایران) دارن به همین دلیل در این نوشته سعی میکنم این موضوع رو به روشی ساده‌تر بیان کنم. امروز صرفا در مورد آیتم "هزینه سود سپرده" در صورت سود زیان صحبت میکنم.
احتمالا این موضوع ادامه‌دار خواهد بود و بعدا در مورد بقیه بخشها نیز صحبت خواهیم کرد.
هزینه سود سپرده در صورتهای بانکها شبیه آیتم "بهای تمام شده کالای فروش رفته" در صورت شرکتهای تولیدی هست.
اما این آیتم برای بانکها چجوری محاسبه میشه؟
برای توضیح بهتر از صورتهای مالی بانک ملت (دوره 6 ماهه منتهی به 31 شهریور 1399) در ادامه استفاده میکنم البته اگر جایی نیاز شد از بقیه بانکها نیز مثال میزنم.
تصویر زیر صورت سود زیان بانک ملت و مبلغ هزینه سود سپرده هم 89,869,188 م.ر (میلیون ریال) هست.
اما این عدد از کجا اومده؟
تو یادداشتهای همراه صورت مالی میریم سراغ یادداشت شماره 39
عدد مذکور از جدول یادداشت شماره 39-1 بدست اومده. حالا بریم آیتم‌های این جدول رو باز کنیم.
ابتدا منطق این جدول رو توضیح میدم بعد نحوه محاسبه هزینه سود سپرده رو.
خب قبل از اینکه بخوام منطق رو هم بگم، باید در مورد درآمدهای مشاع صحبت کنم :)
طبق ماده سوم فصل دوم قانون عملیات بانکداری بدون ربا، بانکها به روشهای زیر میتونن اقدام به جذب (؟) سپرده کنن:
در مورد روش قرض‌الحسنه رابطه بین بانک و سپرده‌گذار، رابطه بدهی برقرار هست هیچ بهره‌ی از قبل مشخصی رو این سپرده‌ها نیست و بانک هم مکلف هست که اصل پول رو بازپرداخت کنه.
اما در مورد سپرده‌های سرمایه‌گذاری، رابطه بانک و سپرده‌گذار، رابطه وکالت هست و بانک برمبنای مشارکت در سود و زیان اقدام به سرمایه‌گذاری این سپرده‌ها در فعالیت‌های اقتصادی (؟) در چهارچوب عقود اسلامی میکنه. خب حالا هر درآمدی از این ناحیه به دست بیاد، درآمد مشاع (؟) محسوب میشه و باید بین بانک و سپرده‌گذار تقسیم بشه.
خب حالا بریم سراغ منطق جدول یادداشت شماره 39-1:
بانک با استفاده از سپرده‌های جذب شده از مردم، سرمایه‌گذری کرده و درآمدی (مشاع) بدست آورده. اگر از این مقدار مشاع، سهم بانک و حق‌الوکاله (؟) بانک رو بکشیم بیرون، میمونه مقداری که بانک باید به سپرده‌گذار بده، در واقع همون هزینه سود سپرده میشه. پس ابتدا درآمد مشاع رو محاسبه میکنیم سپس سهم بانک و حق‌الوکاله بانک رو میکشیم بیرون، هرچی موند میشه هزینه سود سپرده.
به طور کلی درآمدهای مشاع شامل 3 تا زیرگروه (یادداشت شماره 39-1) هست:
الف) درآمد تسهیلات اعطایی (106,339,231 م.ر)
ب) درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی (24,837,145 م.ر)
ج) خالص سود (زیان) سرمایه‌گذاری‌ها (2,569,471 م.ر)
مورد الف و ب از جدول یادداشت شماره 35 قسمت درآمدها آورده شده.
از کیفیت افتضاح فرمت گزارش تعجب نکنید، اینها دقیقا به این علت بی‌کیفیت انتخاب میشن کسی متوجه نشه! در مورد کیفیت خود گزارش‌دهی (کیفیت اعداد) هم که خدا داند. مقایسه کنید با لینک زیر:
https://www.sec.gov/edgar/searchedgar/companysearch-legacy.html
جدول فوق ریز درآمد حاصل از هر عقد (تسهیلات اعطایی) رو نشون میده.
درآمد حاصل از سپرده‌گذاری و اوراق بدهی هم در جدول 35-2 اومده:
این درآمدها از سپرده‌گذاری بانک ملت نزد بانک مرکزی، بانکهای دیگه و همچنین سود اوراقی هست که بانک ملت خریده، بدست اومده.
خب حالا برمیگردیم به جدول 39-1 و آیتم سوم درآمدهای مشاع: خالص سود (زیان) سرمایه‌گذاری‌ها.
این آیتم در یادداشت شماره 38 امده (ریز سرمایه‌گذاری‌ها هم در ادامه همین یادداشت شماره‌های 1، 2 و 3 اومده).
خب تا اینجای قضیه مجموع درآمدهای مشاع (مجموع 3 قلم درآمد تسهیلات اعطایی، درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی، خالص سود (زیان) سرمایه‌گذاری‌ها) رو بدست آوردیم.
حالا طبق اون منطقی که بالاتر گفتیم، باید سهم بانک از این درآمد رو محاسبه کنیم (تا پایان همچنان راه درازی داریم :) )
سوال اینه چجوری سهم 2 طرف رو تعیین کنیم؟ متر و معیار چیه؟
خب طبق اون چیزی که قانون گفته باید ببینیم هر کدوم از طرفین چقدر آوردن؟ (چند درصد از کل پول رو آوردی؟ به همون نسبت هم از درآمد برمیداری). باید تعیین کنیم مقدار منابع بانک (مقدار پولی که بانک از خودش وسط گذاشته) نسبت به مصارف کل (کل پولی که توسط بانک برای کسب درآمد استفاده شده) چقدر هست.
برای این کار ابتدا باید تعیین کنیم کل پول (میانگین مصارف مشاع) چقدر بوده بعد ازش مقدار پولی که مردم آوردن (میانگین سپرده‌های سرمایه‌گذاری) رو کم کنیم، نتیجه‌ایی که بدست میاد مقدار پولی هست که بانک از خودش آورده.
ابتدا میانگین مصارف مشاع رو از یادداشت شماره 39-1-2-1 بدست میاریم:
در جدول فوق، ردیف 1 کل منابعی (میانگین) هست که بانک به تسهیلات اعطا کرده. ردیف 2 هم مربوط به منابعی هست که صرف خرید اوراق بدهی شده، ردیف 3 منابعی هست که بانک ملت نزد سایر بانکها سپرده کرده، ردیف 4 هم منابعی هست که بانک ملت برای خرید سهام و بازم اوراق بدهی (؟) اختصاص داده. از باز کردن این جدول گذر میکنم که خیلی طولانی میشه. همونطور که مشاهده میکنید مجموع مصارف مشاع، مبلغ 1,721,423,034 م.ر هست و از این مبلغ باید مبلغی که سپرده‌گذارا آوردن رو کسر کنیم.
میانگین سپرده‌های سرمایه‌گذاری مبلغ 1,523,900,581 م.ر هست که در جدول 39-1-2-2 آورده شده (کل مبلغی که سپرده‌گذارا آوردن).
البته از این مبلغ باید مقداری که بابت سپرده قانونی نزد بانک مرکزی سپرده شده رو باید کم کرد. یعنی مشتری 100 تومن نزد بانک ملت آورده، ولی بانک ملت صرفا تونسته از 90 تومنش استفاده کنه، چونه 10 تومن رو به عنوان سپرده قانونی داده به بانک مرکزی. این کسر کردن تو یادداشت 39-1-2 انجام میشه. به این مبلغ، منابع آزاد سپرده‌های سرمایه‌گذاری گفته میشه.
خب حالا در جدول 39-1-2 سهم بانک رو بدست میاریم.
کل پولی که وسط بود (1,721,423,034) رو منهای پول آزاد سپرده‌گذارا (1,373,898,650) میکنیم، اونچه که بدست میاد (374,524,384) مبلغی هست که بانک از خودش وسط گذاشته (منابع بانک از مصارف مشاع).
بانکحالا اگر منابع بانک از مصارف مشاع رو تقسیم بر مصارف مشاع کنیم، سهم بانک از مصارف مشاع و در واقع سهم بانک از درآمدهای مشاع رو بدست میاریم. این نسبت در 6 ماهه اول 1399 معادل 20/19 درصد هست. که تو یادداشت شماره 39-1-1-1 اومده. درصد 20/19 رو ضربدر درآمدهای مشاع (133,745,847 در یادداشت 39
-1) میکنیم و مبلغ سهم بانک از درآمدهای مشاع (27,000,884) بدست میاد.
خب حالا برمیگردیم به جدول 39-1، جمع درآمدهای مشاع رو منهای سهم منابع بانک از درآمدهای مشاع میکنیم، سهم سپرده‌گذاران از درآمدهای مشاع قبل از کسر حق‌الوکاله بدست میاد.
حالا باید حق‌الوکاله بانک رو محاسبه کنیم، این خودش داستانی جدا داره :)
اصلا حق‌الوکاله چی هست؟ حق‌الوکاله در واقع کارمزدی هست که بانک به علت اینکه سپرده‌های مردم رو در فعالیت‌های اقتصادی به کار گرفته (؟)، به بانک تعلق میگیره. این کارمزد درصدی از مبلغ "سپرده‌های به کار گرفته شده است" و درصدشم الان حداکثر 3% هست که بانک مرکزی تعیین میکنه. البته عمده بانکها هیات مدیره‌شون درصد کمتری رو تعیین میکنن.
بعد از اینکه حق‌الوکاله رو کسر کردیم، سهم سپرده‌گذاران از درآمدهای مشاع بدست میاد. بعضی وقتا سود علی‌الحسابی که بانک در طول سال به سپرده‌گذارا پرداخت کرده، بیشتر از این آیتم محاسباتی میشه. در این حالت بانک نه تنها حق‌الوکاله‌ایی نداره، بلکه یه چیز بیشتر هم به سپرده‌گذارا پرداخت کرده.
حالا بریم سر محاسبه حق‌الوکاله:
برای این کار باید درصدی که هیات مدیره بانک تعیین کرده رو در میانگین منابع آزاد سپرده‌گذاران ضرب کنیم.
همونطور که در جدول فوق مشاهده میکنید مبلغ 1,373898,650 م.ر ریال در عدد 0.015 ضرب شده و مقدار 20,608,480 م.ر بدست اومده. در واقع هیات مدیره بانک ملت حق‌الوکاله رو نصف سقف بانک مرکزی (3%) تعیین کردن. اون ستون حق‌الوکاله اعلام شده رو اشتباه نوشته.
اینجا یه نکته کنکوری هست، اینکه ممکنه حالتی وجود داشته باشه که بانک 100 تومن منابع آزاد (از سپرده‌گذار داشته باشه) ولی 80 تومنشو استفاده کنه. در این حالت نرخ رو باید در 80 تومن (مجموع مصارف مشاع) ضرب کنیم. مثل این مورد بانک سامان که میانگین مصارف مشاعش از منابع آزاد سپرده‌های سرمایه‌گذاریش کمتر هست.
و موقع محاسبه حق‌الوکاله نرخ رو ضربدر میانگین مصارف مشاع کرده.
خب برمیگردیم به همون جدول 39-1 بانک ملت، بعد از کسر حق‌الوکاله، سهم سپرده‌گذاران از درآمدهای مشاع میرسه. حالا به این مقدار جایزه سپرده قانونی سپرده‌های سرمایه‌گذاری رو هم اضافه میکنیم (سودی که بانک مرکزی به سپرده بانک ملت در نزد خودش داده). عددی که بدست میاد سود قطعی تعلق گرفته به سپرده‌های سرمایه‌گذاری نام داره.
به این مبلغ، سود سپرده‌های ارزی رو هم اضافه میکنیم و در نهایت اونچه که بدست میاد، جمع هزینه سود سپرده‌ها (89,869,188) نام داره که به زبان ساده همون بهره‌ایی (معادل بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکتهای تولیدی) هست که بانک در دوره مشخص پرداخت کرده.
محاسبه مبلغ سود سپرده تموم شد ولی حالا یه موضوع دیگه هست اونم اینکه بانک در طول سال سود علی‌الحساب پرداخت کرده و این سود علی‌الحساب باید با سود قطعی تعلق گرفته مقایسه بشه و اگه کمتر بود، باید مبلغ اضافی به حساب سپرده‌گذار واریز بشه.
یادداشت شماره 41 سود علی‌الحساب پرداخت شده در طی دوره رو نشون میده (75,195,309)، این مبلغ کمتر از سود قطعی تعلق گرفته به سپرده‌های سرمایه‌گذاری (87,004,374) هست بنابراین بانک ملت باید مابه‌التفاوت (11,809,065) رو به حساب مشتریا واریز کنه. یادداشت 42 این موضوع رو نشون میده.
عکس زیر از 6 ماهه اول سال 1398 بانک تجارت رو ببینید، سودی علی‌الحسابی که در طول دوره پرداخت کرده بیشتر از سود قطعی تعلق گرفته (سود حاصل از فعالیت توسط بانک) هست و بانک تجارت عملا مبلغ 4,165,845 م.ر از جیب به سپرده‌گذاران داده.
به همین دلیل اگر قسمت حق‌الوکاله بانک تجارت در دوره مذکور (جدول زیر) رو نگاه کنید، میبینید که صفر هست.
احتمالا باز هم از قسمتهای دیگه‌ی صورتهای بانکها در آینده خواهم نوشت.
پایان/
