نسبم توکل تولید کننده صنعت الکترونیک
جنگ جهانی سوم؛ جنگ تراشهها
مقدمه: تراشهها، قلب تپنده اقتصاد و امنیت قرن ۲۱
در دنیای امروز، قدرت یک کشور دیگر فقط با میزان ذخایر نفت یا طلا سنجیده نمیشود؛ بلکه توانایی طراحی و تولید ریزتراشههای پیشرفته یکی از شاخصهای اصلی قدرت ملی است. تراشهها در همهچیز از گوشی هوشمند و خودرو برقی گرفته تا سامانههای نظامی و هوش مصنوعی حضور دارند. هر کشوری که کنترل فناوری و زنجیره تأمین تراشه را در دست بگیرد، عملاً نبض بخش بزرگی از اقتصاد و امنیت جهان را کنترل خواهد کرد. به همین دلیل، بسیاری تحلیلگران این رقابت را «جنگ جهانی سوم» یا حداقل «جنگ سرد جدید» مینامند—جنگی که این بار نه با تانک و هواپیما، بلکه با فناوری، سرمایهگذاری و تحریمهای هدفمند پیش میرود.
آغاز جنگ سرد تراشه: آمریکا در برابر چین
در دهه گذشته، وابستگی جهان به کارخانههای تایوان و کرهجنوبی برایتولید تراشههای پیشرفته، نقطه ضعف استراتژیک بزرگی ایجاد کرده است. آمریکا که پیشتر رهبر مطلق صنعت نیمههادی بود، با کاهش سهم خود در تولید جهانی از حدود ۳۷٪ در دهه ۹۰ به کمتر از ۱۲٪ در سال ۲۰۲۰، زنگ خطر را شنید.
همزمان، چین با برنامههایی مانند «ساخت چین ۲۰۲۵» و سرمایهگذاریهای عظیم دولتی، بهسرعت در حال افزایش ظرفیت تولید و کاهش وابستگی به واردات تراشه شد. این روند از نگاه واشینگتن یک تهدید مستقیم بود، بهویژه که تراشهها در حوزههای حساس نظامی، هوش مصنوعی و ارتباطات نقش حیاتی دارند.
در نتیجه، از سال ۲۰۱۹ به بعد، آمریکا مجموعهای از تحریمهای فناورانه و محدودیتهای صادراتی علیه چین اعمال کرد؛ از ممنوعیت فروش تراشههای پیشرفته به شرکتهایی مثل Huawei تا جلوگیری از دسترسی چین به ماشینهای لیتوگرافی فوقپیشرفته شرکت ASML هلند. هدف اصلی این سیاستها، کند کردن سرعت پیشرفت چین در فناوریهای کمتر از ۷ نانومتر بود.
اقدامات آمریکا در این جنگ
آمریکا برای بازیابی موقعیت خود و کاهش وابستگی به شرق آسیا، سه محور اصلی را دنبال کرده است:
سرمایهگذاری عظیم داخلی
تصویب قانون CHIPS and Science Act در سال ۲۰۲۲ با بودجه حدود ۵۲ میلیارد دلار برای توسعه تولید داخلی تراشه و حمایت از تحقیق و توسعه.
جذب غولهای نیمههادی مانند TSMC و Samsung برای ساخت کارخانههای پیشرفته در خاک آمریکا (آریزونا، تگزاس، اوهایو).
مهار چین از بیرون
تحریم فروش تراشههای پیشرفته گرافیکی و پردازندههای هوش مصنوعی به چین.
اعمال فشار دیپلماتیک بر متحدان (ژاپن، کره، هلند) برای محدود کردن صادرات تجهیزات پیشرفته به چین.
سرمایهگذاری در نیروی انسانی و تحقیق و توسعه
افزایش بودجه دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی برای تربیت مهندسان نیمههادی.
ایجاد مراکز مشترک نوآوری با بخش خصوصی.
اقدامات چین در این جنگ
چین که بزرگترین واردکننده تراشه در جهان است (بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار واردات سالانه)، با درک خطر وابستگی، راهبردی تهاجمی برای خودکفایی تدوین کرده است:
سرمایهگذاری دولتی بیسابقه
ایجاد «صندوق ملی صنعت نیمههادی» با سرمایهگذاری ۴۷.۵ میلیارد دلار فقط در یک مرحله.
تزریق مستقیم سرمایه به شرکتهایی مانند SMIC، YMTC و HiSilicon.
گسترش زنجیره تأمین داخلی
افزایش سهم تولید داخلی تجهیزات ساخت تراشه از حدود ۴٪ به بیش از ۱۴٪ طی یک دهه.
توسعه خطوط تولید ۱۴ نانومتری و پیشرفتهای اولیه در تراشههای ۷ نانومتری.
حمایت از نوآوری داخلی
معافیتهای مالیاتی و تسهیلات ویژه برای شرکتهای طراحی تراشه.
جذب متخصصان چینی از خارج با مشوقهای مالی و پروژههای ملی.
آنچه در خاک خودشان انجام میدهند
آمریکا: بازسازی اکوسیستم صنعتی داخلی، ایجاد خوشههای فناورانه در ایالتهای کلیدی، و تشویق شرکتهای چندملیتی به انتقال خطوط تولید.
چین: جایگزینی کامل تراشههای خارجی در بخشهای حساس دولتی و نظامی، توسعه دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی ویژه نیمههادی، و ایجاد وابستگی متقابل با بازارهای در حال توسعه از طریق صادرات محصولات ارزانتر.
پیشبینی آینده جنگ تراشه
با روند فعلی، این رقابت نهتنها ادامه خواهد یافت بلکه احتمالاً وارد مرحلههای جدیدی مانند هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی خواهد شد. آمریکا مزیت خود را در فناوریهای کمتر از ۵ نانومتر و طراحی تراشه حفظ میکند، اما چین با بازار داخلی عظیم و سرمایهگذاری بیوقفه، ممکن است ظرف ۵ تا ۷ سال به رقیبی همسطح در بسیاری حوزهها تبدیل شود.
اگر تنشها به اوج برسد و تایوان (قلب تپنده تولید تراشه جهان) وارد بحران ژئوپلیتیک شود، جهان ممکن است با بزرگترین شوک فناوری تاریخ مواجه گردد—شوک که میتواند تولید همهچیز از خودرو تا گوشی را فلج کند
