استخراج موضوع در تحقیقات کیفی به معنای شناسایی و دسته‌بندی الگوها و مفاهیم از داده‌های کیفی (مثل مصاحبه‌ها، مشاهدات و یادداشت‌های میدانی) است. این فرآیند به پژوهشگر کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از موضوع مورد مطالعه به دست آورد. در ادامه به برخی از روش‌های استخراج موضوع در تحقیقات کیفی اشاره می‌کنیم:
1. کدگذاری اولیه (Initial Coding): در این مرحله، پژوهشگر داده‌های کیفی را به کدهای کوچک‌تر تقسیم می‌کند. این کدها می‌توانند کلمات، عبارات یا جملاتی باشند که به نظر می‌رسد مهم هستند.
2. کدگذاری محوری (Axial Coding): در این مرحله، پژوهشگر کدهای اولیه را دسته‌بندی می‌کند و روابط بین آنها را شناسایی می‌کند. این فرآیند به شناسایی مفاهیم بزرگ‌تر و الگوهای مشترک کمک می‌کند.
3. کدگذاری انتخابی (Selective Coding): در این مرحله، پژوهشگر کدها و دسته‌ها را با توجه به سوالات پژوهشی و چارچوب نظری مورد استفاده، نهایی می‌کند. در اینجا، موضوعات کلیدی و مفاهیم اصلی شناسایی و انتخاب می‌شوند.
4. تحلیل محتوای کیفی (Qualitative Content Analysis): این روش به شناسایی و کدگذاری الگوها و مضامین در داده‌های کیفی می‌پردازد. پژوهشگر می‌تواند از نرم‌افزارهای تحلیل کیفی مانند NVivo یا ATLAS .ti برای سازماندهی و تحلیل داده‌ها استفاده کند.
5. تحلیل موضوعی (Thematic Analysis): این روش شامل شناسایی، تحلیل و گزارش‌گیری از الگوهای (موضوعات) درون داده‌ها است. تحلیل موضوعی شامل مراحل خواندن و آشنایی با داده‌ها، کدگذاری اولیه، جستجوی موضوعات، مرور موضوعات، تعریف و نامگذاری موضوعات، و تولید گزارش نهایی است.
6. نظریه‌پردازی زمینه‌ای (Grounded Theory): در این روش، داده‌ها به صورت نظام‌مند جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند تا یک نظریه جدید ایجاد شود. کدگذاری در این روش شامل مراحل کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی است.
7. تحلیل روایتی (Narrative Analysis): در این روش، پژوهشگر داستان‌ها و روایت‌های موجود در داده‌ها را تحلیل می‌کند تا مضامین و الگوهای معنایی را شناسایی کند.
هر کدام از این روش‌ها می‌توانند به تنهایی یا به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار گیرند تا به درک بهتری از داده‌های کیفی و استخراج موضوعات از آنها کمک کنند.
روش تحلیل روایت
روش تحلیل روایت (Narrative Analysis) یک رویکرد کیفی است که به بررسی و تفسیر داستان‌ها، روایت‌ها و گفتارها پرداخته و به دنبال فهم معنا و ساختار این روایت‌ها است. این روش به طور گسترده در علوم اجتماعی، علوم انسانی و رشته‌های مرتبط استفاده می‌شود. در اینجا به برخی اصول و مراحل کلیدی این روش پرداخته می‌شود:
اصول کلیدی تحلیل روایت
1. تمرکز بر داستان‌ها و روایت‌ها: این روش بر تحلیل داستان‌ها و روایت‌ها تمرکز دارد، خواه این روایت‌ها از طریق مصاحبه‌ها، متون نوشتاری، یا گفتارهای شفاهی ارائه شده باشند.
2. درک ساختار و محتوای روایت: تحلیل‌گر به ساختار، ترتیب و محتوای روایت‌ها توجه می‌کند تا معانی نهفته در آنها را کشف کند.
3. توجه به زمینه و شرایط: تحلیل‌گر به زمینه و شرایطی که روایت در آن شکل گرفته است، اهمیت می‌دهد. این شامل شرایط تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است.
4. تحلیل زبان و بیان: بررسی نحوه بیان و استفاده از زبان در روایت‌ها، از جمله لحن، سبک و واژگان مورد استفاده.
مراحل کلیدی تحلیل روایت
1. جمع‌آوری داده‌ها: ابتدا باید داده‌های روایتی جمع‌آوری شوند. این داده‌ها می‌توانند شامل مصاحبه‌ها، متون نوشتاری، گفتارهای شفاهی یا هر نوع مستندات دیگری باشند.
2. خوانش و بازخوانی دقیق: تحلیل‌گر به طور دقیق و چندباره داده‌ها را می‌خواند تا با محتوای روایت‌ها آشنا شود.
3. کدگذاری و دسته‌بندی داده‌ها: داده‌ها به کدها و دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند تا الگوها و تم‌های مشترک شناسایی شوند.
4. تحلیل ساختاری: تحلیل‌گر به بررسی ساختار روایت‌ها می‌پردازد. این شامل بررسی ترتیب رویدادها، نحوه آغاز و پایان روایت‌ها، و نقاط اوج داستان‌ها است.
5. تحلیل محتوایی: محتوای روایت‌ها به دقت بررسی می‌شود تا معانی و پیام‌های اصلی استخراج شوند. این مرحله شامل تحلیل تم‌ها، انگیزه‌ها و دیدگاه‌های بیان شده در روایت‌ها است.
6. تفسیری: در این مرحله، تحلیل‌گر نتایج تحلیل را تفسیر می‌کند و به دنبال درک عمیق‌تری از معنا و اهمیت روایت‌ها است.
کاربردهای تحلیل روایت
- تحلیل تجربیات شخصی: برای فهم تجربیات و دیدگاه‌های افراد.
- مطالعات فرهنگی و اجتماعی: برای تحلیل نحوه بازنمایی مسائل اجتماعی و فرهنگی در روایت‌ها.
- تحلیل تاریخی: برای بررسی نحوه روایت تاریخ و رویدادهای تاریخی.
- پژوهش‌های روان‌شناسی: برای فهم ساختار و محتوای روایت‌های بیماران و مراجعین.
نمونه‌ها و مثال‌ها
- تحلیل روایت‌های زندگی‌نامه‌ای برای درک تجربیات زندگی افراد.
- تحلیل داستان‌های رسانه‌ای برای بررسی نحوه بازنمایی مسائل اجتماعی.
- تحلیل مصاحبه‌های انجام شده با شاهدان عینی یک رویداد تاریخی.
روش تحلیل روایت با تمرکز بر داستان‌ها و روایت‌ها به ما کمک می‌کند تا به فهم عمیق‌تری از تجربیات، دیدگاه‌ها و معانی پنهان در گفتارها و نوشتارها دست یابیم.
