پیش از پرداختن به راهبرد های پژوهش، ابتدا رویکرد های آموزشی را تحلیل می کنیم:
* رویکرد های مختلف به نظام آموزشی:
دیسپلین: رشته های تخصصی موضوع محور (دانشی که بر اساس موضوع تقسیم بندی و انضباط بندی شده است، دیسیپلین نامیده می شود) مثل علم اصول فقه، علم فلسفه. مجموعه حوزه علمیه برخاسته از چند دیسیپلین است. به عنوان مثال، دعوای دو فقیه.
بهتراست در اینجا زیاد پژوهش نباشد بلکه صرفاً ارزش آموزشی دارد؛ چرا که بعد از مطالعه و آموزش، مشکلی برطرف می شود بر خلاف مسئله که بعد از آموزش هم مشکلی حل نمی شود.
اینتر دیسیپلین: میان رشته ها مثل فلسفه فقه، فقه نـظام، فلسفه دین. موضوعات و مسائل در این بخش، میان رشته ای و چند دانشی خواهد بود. هم باید فقیه بود و هم فیلسوف. خود علوم انسانی اسلامی، تلقی چند دانش شریعت محور و عرفی است.
متا دیسیپلین: مسئله محوری. آمار طلاق و ازدواج در شهر قم توازن خود را از دست داده است. در این مجموعه، دیگر دانش ها و دانشمندان جایگاه خود را از دست داده و جای خود را به محقق عرصه مسئله و حل کننده داده است.
رسیدن به خروجی تنها در رویکرد مسئله محوری به دست میاید نه در رویکرد میان رشته ها، چرا که صورت مسئله در این رویکرد بسیار متفاوت تر بررسی می شود.
مطالعه فعل (حکمت عملی) هم در بسیاری از موارد اینتر دیسیپلینی است نه متا دیسیپلین، چون سراسر تحلیل است.
استراتژی های تحقیق
استراتژی تحولی و تهاجمی در پژوهش: اگر مسئله پژوهش از لایه کلانی مثل اقتصاد در انواع میدانهای موجود همچون بورس و نظام بانکها و نظام سرمایه داری تولید شد، در این صورت این استراتژی های تحولی به دنبال آنند که نظام پژوهش را در لایه های کلان تغییر دهند. مقالات علمی پژوهشی از این روش استفاده می کند.
عمدتا مسئله محوری در تحول ها به وجود می آید.
استراتژی های رقابتی: اگر مسئله پژوهش در مقابله با رقیب، تن به یک سری تغییرات راهبردی داد. مانند دانش کلام که به منظور رقابت های با سایر ادیان و مذاهب محقق شده اند. تاسیس های جدید کلام در گذشته در مقابل کلامی است که اهل سنت به وجود آورنده اند. البته راهبرد فعلی کلام، استراتژی دفاعی است.در دوران آیت الله بروجردی، فقه به صورت رقابتی با اهل سنت در آمد. فلسفه علامه طباطبایی، راهبرد رقابتی با مارکسیست دارد.
عمدتا میان رشته ها در رقابتها به وجود می آید.
استراتژی محافظه کارانه: اگر مسئله پژوهش تنها پژوهش صرف اتفاق می افتد. به اصطلاح عرفی، نقش برادرانه دارد. تنها یک نوع روش تولید می کنند. هدف در این بخش تنها تبیین، توصیف و تفسیر است. در این صورت، از ریسک بالا جلوگیری می شود و
استراتژی های تدافعی: اگر مسئله پژوهش تنها به منظور جبهه گیری مواضع اولی علم صورت می گیرد و در صدد جلوگیری از تهدیدات بیرونی است.
مطالعات آینده پژوهانه
سه عنصر کلی است:
بحث از کلان روندها (مربوط به زمان گذشته، تحلیل وضعیت فعلی و آینده)
فرایند مدیریت پیشرانهای آینده یعنی آیا حلّ این مسئله در فقه تربیتی، در آینده مشکلی را حل می کند یا نه؟ تاریخ انقضاء مسائل ما در علوم انسانی، گذشته است و ممکن است در آینده منسوخ شود. باید به بررسی مسائلی پرداخت که بسیار کارآمدتر در آینده به نظر بیایند.
پیشران های دنیای جدید و شناخت انسان آینده، بسیار پراهمیت است.
در فضای وب یک، یک سری سایت وجود داشت که تک کاربره بود، یعنی بدون تعامل، تنها مطالبی مورد بررسی و مطالعه قرار میگرفت. سازمان ها و نرم افزارها از این شیوه استفاده می کنند.
در فضای وب دو، حالت یک طرفه متمرکز مدیر واحد تبدیل به حالت تعاملی و دوطرفه تبدیل میشود. قله وب دو، نرم افزار های فضای مجازی است.
آیا می توان پژوهشی ساخت که نسبت به پیشران های کلان آینده بی تفاوت باشد. در فضای متاورس یعنی وب سه، چندین پروژه بی نظیر از طریق هوش مصنوعی در حال ساخت است که قابل تصور نیز نبود. اتفاقاتی خواهد افتاد که لایه های بسیاری از علم، دچار تغییر خواهد شد. باید فقه حُکم به فقه طراحی تبدیل شود که طراحی ساختار آن (مطالعات آینده) باید بسیار گسترده تر باشد.
برگفته شده از درسگفتارهای روش مقاله نویسی دکتر مجتبی رستمی کیا
