واکسن ها، نگهبانان سلامتی

واکسن (به فرانسوی: Vaccin ) یک فرآوردهٔ زیستی است که در برابر یک بیماری میکروبی مشخص، ایمنی فعالِ اکتسابی تولید می‌کند.

واکسیناسیون یک راه ساده، ایمن و مؤثر برای محافظت از شما در برابر بیماری های مضر، قبل از تماس با آنها است. از دفاع طبیعی بدن شما برای ایجاد مقاومت در برابر عفونت های خاص استفاده می کند و سیستم ایمنی شما را قوی تر می کند.

پیشینه واکسن

ادوارد جنر (Edward Jenner)‏ (تولد ۱۷ مه ۱۷۴۹ – مرگ ۲۶ ژانویه ۱۸۲۳) پزشک انگلیسی اولین کسی بود که کاربرد واقعی واکسیناسیون را کشف کرد. او را پدر ایمنی‌شناسی می‌دانند و گفته می‌شود کار او بیش از هر کس دیگری جان انسان‌ها را نجات داده‌است. وی پسری را در برابر بیماری آبلهٔ گاوی واکسینه کرد. این بیماری مانند بیماری آبله ولی کم‌خطرتر از آن است. پس از آنکه جنر میکروب بیماری را به آن پسر تزریق کرد چون واکسن آبلهٔ گاوی در وی مصونیت ایجاد نموده بود دیگر به بیماری آبله مبتلا نگردید.

نحوه استفاده

واکسن‌ها اغلب تزریقی هستند (عضلانی یا زیرجلدی و داخل جلدی) و گاه حتی خوراکی (مانند فلج اطفال). اغلب برای ایمنی کامل و دائم در برابر بیماری نیاز به چندبار تزریق یک واکسن می‌باشد. گاه برخی از واکسن‌ها را می‌توان همراه هم تزریق کرد مانند واکسن سه‌گانه، دوگانه و MMR (سرخک، اوریون و سرخجه).

واکسن ها سیستم ایمنی شما را برای ایجاد آنتی بادی آموزش می دهند، درست مانند زمانی که در معرض بیماری قرار می گیرد. با این حال، از آنجایی که واکسن‌ها فقط حاوی اشکال کشته یا ضعیف‌شده میکروب‌ها مانند ویروس‌ها یا باکتری‌ها هستند، باعث بیماری نمی‌شوند و شما را در معرض خطر عوارض آن قرار نمی‌دهند.

واکسن ها با کار کردن با دفاع طبیعی بدن برای ایجاد محافظت، خطر ابتلا به بیماری را کاهش می دهند. هنگامی که واکسن دریافت می کنید، سیستم ایمنی بدن شما پاسخ می دهد.

آن میکروب مهاجم مانند ویروس یا باکتری را می شناسد و بدن آنتی بادی تولید می کند. آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که به طور طبیعی توسط سیستم ایمنی برای مبارزه با بیماری ها تولید می شوند.

بدن بیماری و نحوه مبارزه با آن را به یاد می آورد و اگر در آینده در معرض میکروب قرار بگیرید، سیستم ایمنی شما می تواند به سرعت آن را قبل از اینکه بیمار شوید،آن را از بین ببرد.

بنابراین واکسن روشی ایمن و هوشمندانه برای ایجاد پاسخ ایمنی در بدن بدون ایجاد بیماری است.

سیستم ایمنی بدن ما طوری طراحی شده است که سابقه مواجهه با مهاجم خارجی را به خاطر بسپارد. هنگامی که در معرض یک یا چند دوز واکسن قرار می گیریم، معمولاً سال ها، دهه ها یا حتی یک عمر در برابر یک بیماری محافظت می کنیم. این همان چیزی است که واکسن ها را بسیار مؤثر می کند. واکسن ها به جای درمان یک بیماری پس از بروز آن، در وهله اول از بیمار شدن ما جلوگیری می کنند.

روش‌های ساخت

واکسن را اینگونه می‌سازند: نخست حیوانی را عمداً دچار بیماری مورد نظر می‌کنند. سپس ویروس آن بیماری را از بدن آن حیوان جدا می‌کنند. مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می‌کنند و پس از بیمار شدنش، باز ویروس را از بدنش جدا می‌سازند. آنقدر این عمل را تکرار می‌کنند تا به قدری ویروس ضعیف گردد که اگر آنرا به بدن انسانی تزریق کنند نه تنها او را بیمار نکند، بلکه برایش مصونیت هم پدیدآورد. راه دیگر واکسن سازی این است که آن را از ویروس‌های مرده یا غیرفعال به دست می‌آورند، با تزریق این نوع واکسن بدن مشغول ساختن پادزهر می‌شود و خود را آماده دفاع در برابر میکروب اصلی می‌کند. برای بیماری خواب و آنفولانزا از این روش استفاده می‌کنند. بالاخره گاهی هم خود ویروس را بی آنکه ضعیفش گردانند از راه پوست به بدن تزریق می‌کنند. در چنین شرایطی چون ویروس از راه غیرطبیعی وارد بدن شده‌است، در بدن مصونیت ایجاد می‌کند.

دسته‌بندی واکسن‌های ساخته شده

برای درک بهتر می‌توان واکسن‌ها را به دو دسته مشخص تقسیم کرد:

واکسن‌های باکتریایی

1. واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته: ب . ث. ژ
2. واکسن‌های کشته شده: سیاه سرفه، حصبه، وبا
3. پادزهر (توکسوئید): دیفتری، کزاز
4. واکسن‌های پلی ساکاریدی: مننگوکوکسی A , C، پنوموکوکسی

واکسن‌های ویروسی

1. واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته: فلج اطفال خوراکی، سرخجه، سرخک، اوریون، تب زرد و کرونا
2. واکسن‌های کشته کامل: آنفولانزا، فلج اطفال تزریقی، هاری
3. واکسن‌های کشته (بخشی از آنتی ژن): هپاتیت ب

گفتنی است که استفاده از واکسن‌های زنده تخفیف حدت یافته در افراد مبتلا به نقص دستگاه ایمنی سلولی رسماً ممنوع است.

واکسن ها در طول زندگی و در سنین مختلف، از تولد تا کودکی، نوجوانی و پیری از ما محافظت می کنند. در اکثر کشورها کارت واکسیناسیونی به شما داده می شود که به شما می گوید شما یا فرزندتان چه واکسن هایی زده اید و زمان واکسن ها یا دوزهای تقویت کننده بعدی چه زمانی است. مهم است که مطمئن شوید همه این واکسن ها به روز هستند.

اگر واکسیناسیون را به تعویق بیندازیم، در خطر ابتلا به بیماری جدی هستیم. اگر صبر کنیم تا فکر کنیم ممکن است در معرض یک بیماری جدی قرار بگیریم - مانند زمان شیوع بیماری - ممکن است زمان کافی برای کارکرد واکسن و دریافت تمام دوزهای توصیه شده وجود نداشته باشد.

اگر واکسن های توصیه شده برای خود یا فرزندتان را فراموش کرده اید، با کارمند مراقبت های بهداشتی خود در مورد جبران آن صحبت کنید.

بدون واکسن، ما در خطر بیماری های جدی و ناتوانی ناشی از بیماری هایی مانند سرخک، مننژیت، پنومونی، کزاز و فلج اطفال هستیم. بسیاری از این بیماری ها می توانند تهدید کننده زندگی باشند. WHO تخمین می زند که واکسن های دوران کودکی به تنهایی جان بیش از 4 میلیون نفر را در هر سال نجات می دهد.

اگرچه برخی از بیماری‌ها ممکن است غیرمعمول شده باشند، اما میکروب‌هایی که باعث آن‌ها می‌شوند همچنان در برخی یا همه نقاط جهان به گردش در می‌آیند. در دنیای امروز، بیماری‌های عفونی می‌توانند به راحتی از مرزها عبور کنند و هر کسی که محافظت نشده باشد را مبتلا کند.

دو دلیل کلیدی برای واکسینه شدن، محافظت از خود و محافظت از اطرافیانمان است. از آنجایی که همه نمی توانند واکسینه شوند - از جمله نوزادان بسیار خردسال، کسانی که به شدت بیمار هستند یا آلرژی های خاصی دارند - آنها برای اطمینان از ایمن بودن از بیماری های قابل پیشگیری با واکسن به دیگران وابسته هستند که واکسینه شوند.

واکسن ها در برابر بسیاری از بیماری های مختلف از جمله:

سرطان دهانه رحم ، وبا، کووید 19، دیفتری ، بیماری ویروس ابولا، هپاتیت B، آنفولانزا، آنسفالیت ژاپنی ، سرخک،مننژیت ،اوریون ،سیاه سرفه، ذات الریه ،فلج اطفال، هاری، روتاویروس،سرخجه،کزاز، حصبه ، واریسلا و تب زرد

برخی از واکسن های دیگر در حال حاضر در دست توسعه یا آزمایشی هستند، از جمله واکسن هایی که در برابر ویروس زیکا یا مالاریا محافظت می کنند، اما هنوز به طور گسترده در سطح جهانی در دسترس نیستند.

ممکن است همه این واکسن ها در کشور شما مورد نیاز نباشد. برخی ممکن است فقط قبل از سفر، در مناطق پرخطر یا به افرادی که در مشاغل پرخطر هستند داده شود. با کارمند مراقبت های بهداشتی خود صحبت کنید تا بدانید چه واکسن هایی برای شما و خانواده شما لازم است.

آیا واکسن عوارض جدی بر سلامتی دارد؟

واکسیناسیون بی خطر است و عوارض جانبی واکسن معمولا جزئی و موقت هستند، مانند درد بازو یا تب خفیف. عوارض جانبی جدی تری ممکن است، اما بسیار نادر است.

هر واکسن دارای مجوز قبل از اینکه برای استفاده مورد تایید قرار گیرد به طور جدی در چندین مرحله آزمایشی آزمایش می شود و پس از معرفی مرتباً مورد ارزیابی مجدد قرار می گیرد. دانشمندان همچنین به طور مداوم اطلاعات چندین منبع را برای هر نشانه ای که یک واکسن ممکن است باعث ایجاد خطرات سلامتی شود، زیر نظر دارند.

به یاد داشته باشید، احتمال آسیب جدی به بیماری های قابل پیشگیری با واکسن بسیار بیشتر از واکسن است. به عنوان مثال، کزاز می تواند باعث درد شدید، اسپاسم عضلانی (قفل فک) و لخته شدن خون شود، سرخک می تواند باعث انسفالیت (عفونت مغز) و کوری شود. بسیاری از بیماری های قابل پیشگیری با واکسن حتی می توانند منجر به مرگ شوند. مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات آن است و بسیاری از بیماری ها و مرگ ومیرها بدون واکسن رخ می دهد.

واکسن‌هایی که زندگی مردم را تغییر دادند!

همه‌گیری جهانی کرونا به ما یادآوری کرد که شیوع وسیع یک بیماری واگیر چقدر می‌تواند تخریب کننده و مرگبار باشد. اکنون تنها امید برای بازگشت به زندگی عادی همین واکسن‌های در حال تولید هستند. کرونا اولین بیماری‌ای نیست که با واکسن با آن مقابله می‌شود، پیش از این هم بیماری‌های کشنده‌ای که مردم دنیا را وحشت‌زده کرده بودند با واکسن کنترل شده‌اند.

منابع