استعمار نوین (یا نئواستعمار) به شکلی از استعمار گفته میشود که در آن کشورها یا قدرتهای استعمارگر، به جای استفاده مستقیم از ابزارهای نظامی یا اشغال سرزمین، از ابزارهای غیرمستقیم مانند وابستگی اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و رسانهای برای کنترل و بهرهبرداری از کشورهای دیگر استفاده میکنند. در این نوع استعمار، قدرتهای بزرگ از نفوذ خود بر نهادهای بینالمللی، شرکتهای چندملیتی، و سیاستگذاریهای داخلی کشورهای هدف برای تأمین منافع خود بهره میگیرند.
این مفهوم توسط اندیشمندان ضد استعماری مانند کُوامه نکرومه، رهبر استقلال غنا، مطرح شد و وی آن را به عنوان یکی از ابزارهای کنترل کشورهای تازه استقلالیافته در آفریقا و آسیا پس از استعمار کلاسیک معرفی کرد. استعمار نوین اغلب با تحمیل سیاستهای اقتصادی و فرهنگی، ایجاد وابستگی به کمکهای مالی، و تضعیف حاکمیت ملی کشورها همراه است.
اسلام، با هر نوع سلطهگری و بهرهکشی از ملتها مخالف است و تأکید بر عدالت، استقلال و نفی استبداد و استعمار دارد. در خصوص استعمار نوین که نوعی بهرهکشی غیرمستقیم است، آموزههای قرآنی و تعالیم اسلامی بر مقابله با چنین وضعیتی تأکید دارند.
آیات مرتبط با نفی سلطه و استعمار:
«وَلَن یَجعَلَ اللَّهُ لِلکافِرینَ عَلَى المُؤمِنینَ سَبیلًا». آیه 141 سوره نساء
خداوند هرگز اجازه نمیدهد که کافران بر مؤمنان سلطه و برتری داشته باشند.
این آیه نشاندهنده نفی هرگونه سلطه و کنترل غیرعادلانه از سوی بیگانگان است.
«وَلَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ...» آیه 33 سوره احزاب
به کسانی که ظلم کردهاند تمایل پیدا نکنید که موجب گرفتار شدن شما به عذاب الهی خواهد شد.
این آیه هشدار میدهد که وابستگی به قدرتهای ظالم و استعماری نتیجهای جز تباهی نخواهد داشت.
«وَالَّذِینَ إِذَا أَصَابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنتَصِرُونَ»آیه 8 سوره شوری
کسانی که مورد ستم قرار میگیرند، در برابر آن مقاومت و مقابله میکنند.
این آیه مسلمانان را به مقاومت در برابر ظلم و تسلط بیگانگان ترغیب میکند.
نظر کلی اسلام:
اسلام بر استقلال، عدالت و خودکفایی تأکید دارد و هرگونه وابستگی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به قدرتهای ظالم را که میتواند ملتها را تحت کنترل غیرمستقیم قرار دهد، مردود میشمارد. در این راستا، مسلمانان موظف به تقویت بنیانهای داخلی، خوداتکایی و مقابله با نفوذ بیگانگان هستند.
