حمل بار به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی اقتصاد کشور، نقشی کلیدی در جریان تولید، توزیع و مصرف کالاها دارد. اما ساختار فعلی این صنعت در ایران با چالش‌های متعددی روبه‌روست که نیازمند بازنگری جدی در قوانین و شیوه‌های مدیریت آن است.
وضعیت فعلی حمل‌ونقل بار
در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته مانند کشورهای اروپایی که ناوگان حمل‌ونقل بار آنها تحت مدیریت متمرکز و مدون فعالیت می‌کند، ایران با ناوگانی مواجه است که عمدتاً بر پایه‌ی خودمالکی رانندگان شکل گرفته است. این ساختار باعث شده تا هماهنگی و بهره‌وری پایین باشد و صنعت حمل‌ونقل بار نتواند به شکل یکپارچه و منسجم عمل کند.
از سوی دیگر، تعداد زیادی شرکت حمل‌ونقل در سراسر کشور بدون داشتن زیرساخت‌های کافی، نظیر سرمایه، ناوگان ملکی یا نیروی متخصص، فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. این شرکت‌ها که عمدتاً به‌دنبال صدور بارنامه برای کسب درآمد هستند، نظم بازار را به چالش کشیده‌اند. این وضعیت با حضور افراد و شرکت‌هایی که سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه انجام داده‌اند – نظیر تأمین پارکینگ، خرید کامیون‌های مجهز و استخدام نیروی متخصص – تضاد ایجاد کرده و گاه منجر به اختلافات و تنش‌های جدی در این صنعت شده است.
چالش‌های اساسی
1. عدم مدیریت بر کامیون‌های خودمالک: نبود سیستم مدیریتی منسجم برای کامیون‌داران خودمالک منجر به عملکرد پراکنده و غیرکارآمد در این حوزه شده است. این وضعیت باعث شده تا بهره‌وری حمل‌ونقل بار در کشور کاهش یابد و رانندگان نیز از مزایای اجتماعی و شغلی مناسب برخوردار نباشند.
2. صدور مجوزهای بی‌پشتوانه: صدور مجوز برای شرکت‌های فاقد زیرساخت و صرفاً برای صدور بارنامه، نظم بازار را مختل کرده و عرصه را برای فعالیت شرکت‌های بزرگ و توانمند تنگ کرده است. این مسئله موجب شده تا رقابت ناسالم در این صنعت افزایش یابد.
3. محدودیت‌های محلی: برخی مناطق با رویکرد بومی‌گرایی، مانع ورود کامیون‌های غیربومی می‌شوند. این اقدام نه‌تنها بهره‌وری حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، بلکه به تنش‌های منطقه‌ای نیز دامن می‌زند.
راهکارهای پیشنهادی
برای برون‌رفت از این وضعیت، می‌توان اقدامات زیر را مدنظر قرار داد:
1. تدوین قوانین جامع و نظارت دقیق: دولت باید قوانین مشخصی برای ساماندهی صنعت حمل‌ونقل بار تدوین کند و بر اجرای دقیق آن نظارت داشته باشد. این قوانین باید شامل معیارهایی برای اعطای مجوز به شرکت‌های حمل‌ونقل و نظارت بر عملکرد آنها باشد.
2. ادغام و تجمیع ناوگان: پیشنهاد می‌شود شرکت‌های فاقد زیرساخت (مانند کامیون‌های ملکی یا نیروی متخصص) تنها در صورت داشتن حداقل ۱۰ کامیون مجوز فعالیت دریافت کنند. همچنین کامیون‌های خودمالک می‌توانند با انعقاد قرارداد با شرکت‌های متوسط و بزرگ، تحت پوشش آنها قرار گیرند. این اقدام، هم به تجمیع ناوگان و حذف شرکت‌های ناکارآمد کمک می‌کند و هم امنیت شغلی رانندگان را افزایش می‌دهد.
3. تشویق به ایجاد شرکت‌های بزرگ‌مقیاس: تنها شرکت‌های بزرگ و متوسط که دارای ناوگان ملکی یا تحت پوشش هستند، اجازه فعالیت در این حوزه را داشته باشند. این اقدام رقابت سالم‌تری را در بازار ایجاد کرده و از ایجاد شرکت‌های کوچک و ناکارآمد جلوگیری می‌کند.
4. حذف محدودیت‌های منطقه‌ای: لازم است قوانینی تصویب شود که از بومی‌گرایی در حمل‌ونقل بار جلوگیری کند. کامیون‌داران بومی نیز باید تحت پوشش شرکت‌های منطقه‌ای فعالیت کنند و از فعالیت‌های انفرادی دور شوند.
۵.
سخن پایانی
صنعت حمل‌ونقل بار در ایران نیازمند تغییرات ساختاری جدی است. با اجرای راهکارهای فوق، می‌توان به بهبود بهره‌وری، کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد نظم و شفافیت در این حوزه دست یافت. این رویکرد نه‌تنها به سود رانندگان و شرکت‌های فعال در این صنعت خواهد بود، بلکه تأثیرات مثبتی بر اقتصاد کلان کشور نیز خواهد گذاشت.
✍️ عبدالکریم نعناکار
