بی تردید حمل و نقل کالا بالاخص حمل جاده ای از مهمترین ارکان صنعت و حوزه‌ی خدماتی جابجایی کالا در کشور است که در رشد ناخالص ملی موثر و در اقتصاد ، صنعت ، اشتغال و رفاه بیشتر جامعه تاثیر به سزایی دارد .
از جمله تاثیرات انکار ناپذیر این حوزه خدماتی افزایش دسترسی به بازارها، کاهش قیمت، تسریع در روند تولید، ایجاد فضای رقابت،و توسعه اقتصادی است. اما متاسفانه در این بخش نیز همانند دیگر کسب وکارها و صنایع و مشاغل مرتبط با آن از جمله تولید خودرو، خدمات خودرویی، قیمت گذاری سوخت و تناسب آن با ارزش خودرو و قس علی هذا دچار بی تدبیری هایی است که از گذشته‌ها به ارث رسیده است.
دیگر آنکه نوع مالکیت در ایران از روش و فرایند صحیحی برخوردار نیست. در کشورهای پیشرفته حسب آزمون و خطاهایی که صورت گرفته به نقطه ای رسیده اند که وسایل نقلیه حمل و نقل از جمله کامیون به کمترین درصد مالکیت شخصی رسیده و بیشرین درصد مالکیت متعلق به شرکتهای بزرگ و احیاناً دولت می باشند این حد از مالکیت در کشورهای اروپایی، حدود 80 درصد است. این شرکتها به دلیل مقیاس بزرگ و منابع مالی بیشتر، قادر به ارائه خدمات بهتر و رقابت در بازار هستند. با این حال، شرکتهای کوچک نیز نقش خود را در این صنعت ایفا می‌کند و در حقیقت در جوار هم ارائه خدمات را پوشش می دهند. بدیهی است در شیوه کشورهای پیشقراول ،مالکیت کلان، منجر به مدیریت یکپارچه و برنامه ریزی بهتر درحمل و البته موثر در کاهش قیمت حمل کالا می‌گردد، درست برخلاف کشور عزیزمان که از قدیم الایام این سیاست برعکس تنظیم و اجرا شده است و شاید از ابتدا با گذاشتن اولین خشت کج به عمد و مجاب کردن سازمانهای متولی، به این روش، خطا را معنا دادند به گونه ای که اکنون رفع این معضل بسیار مشکل و اصلاح آن حسب برخی از نظریه ها غیر ممکن می نماید
سازمان راهداری در جهت جبران بخشی از این معضل کهنه سالها است که اقدام به تنظیم و ابلاغ دستورالعمل حمل و نقل های بزرگ مقیاس هوشمند نموده تا شاید بتوان تا حدودی حتی به سختی، مسیر بد رفته گذشته را اصلاح و به نوعی جبران مافات نماید
دستورالعمل نحوه فعالیت و بهره‌برداری از شرکتهای حمل‌و نقل بزرگ مقیاس هوشمند بعد از بررسی کامل و اخذ نظر کارشناسان خبره ، بالاخره در آبان ماه 98 به استانها ابلاغ گردید و از آن زمان تا کنون تعدادی از شرکتهای حمل و نقل موفق به اخذ این مجوز جاده‌ای شده و هر ساله بر تعداد آنها نیز افزوده میشود . اما علی رغم توفیقات حاصله ، این حوزه نیز همانند بسیاری از اصلاحات صورت گرفته دیگر در کشور، اداره و سیاست گذاری بعدی در سازمان راهداری، حمل و نقل های جزء و بزرگ مقیاس دچار چالش هایی جدی شده است که اگر در جهت رفع آنها اقدامی صورت نگیرد ممکن است در آینده، طرح آسیب جدی ببیند. به تعبیر دیگر عدم شناسایی این چالش ها و تأخیر در آسیب شناسی دقیق و اقدام مقتضی و قاطع به موقع در جهت رفع این موانع ممکن است شتاب طرح را در حرکت به سمت جلو کاهش دهد و طرح نیمه موفق چندین ساله اخیر قبل از رسیدن به نقطه مطلوب، بدلیل عدم وجود اراده کافی از سوی مسئولین و احیاناً فشارهای سیاسی و صنفی بعضی از استانها و شهرستانها با مشکلاتی مواجه گردد، که متعاقب آن ،این ابتکار عمل صنعت حمل و نقل را نیز با اعوجاج جبران ناپذیری روبرو نماید.
بهرحال باید این چالش ها شناسایی و بعد از ملاحظه و بررسی دقیق در جهت مرتفع کردن آنها تلاش کرد. از جمله چالشهایی که می توان به آنها اشاره نمود موارد زیر است که تشریح بیشتر این موارد نیز به نوبه خود ضرورت دارد.
• تمایل نوسازی ناوگان با تعویض کامیونهای فرسوده توسط شرکتها بزرگ مقیاس که این امر با توجه به مالیات مترتب از محل درآمد فروش شرکت رقم بالایی را به خود اختصاص داده و باعث کاهش انگیزه در نوسازی ناوگان فرسوده دارد.
• تصمیمات آنی و لحظه ای واردات کامیون های سه سال کارکرده بدلیل برخورد سلیقه ای و اخذ سیاست های گردنه بگیری در صنایع خودرو سازی برای مجوز واردات، برای این شرکتها، توجیه ناپذیر شده است.
• برخورد مدیران راهداری و مواجه شدن با فعالیت و یا عدم فعالیت شرکت های بزرگ مقیاس هوشمند در مناطق مختلف کشور کاملا متفاوت و سلیقه است.
• سازمان راهداری از یک طرف شرکت ها را ملزم به فعالیت در بستر بازارگاه ها کرده و از طرفی دیگر بدلیل وجود ضعف دانش و نظارت در راستای کنترل و ارزیابابی این بسترها بازارگاه ها عملاً نمایشی شده است.
• گرچه بارنامه ها اکنون الکترونیکی صادر می شود لکن در بعضی از جایگاه ها - مثل کنترل توسط پلیس راه،که بصورت دستی کنترل شده- نیاز به رعایت صفرتا صد الکترونیکی این فرآیند از زمان صدور بارنامه تا پرداخت آن حس میشود
• بدلیل ضعف دانش نیروی انسانی در فنآوری های جدید در بخش حوزه حمل و نقل خطر جدی حمله‌های سایبری مجرمان یا کشورهای متخاصم به سامانه های هوشمند حمل و نقل وجود دارد.
• در اقتصاد ایران و فضای مجازی حفظ حریم خصوصی اشخاص امری اجتناب ناپذیر است بنابر این به دلیل وجود ضعف در این بخش نگرانی هایی بابت استفاده نادرست از داده‌های جمع‌آوری شده رانندگان در سامانه های بزرگ مقیاس‌های هوشمند متصور است که باید مد نظر مسئولین قرار گیرد.
• نگرانی هایی از سوی صاحبان خُرد این کسب وکار در حمل عادلانه وجود دارد. باید این موارد ایضاً مورد مداقه قرار گرفته و بعد از شناسایی کامل در رفع نگرانی های مرتبط با آن اقدام کرد.
برای مرتفع کردن چالش‌های موجود در حمل و نقل شرکتهای بزرگ مقیاس، می‌توان به راهکارهایی ار قبیل : پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت حمل و نقل (TMS) و تحلیل داده‌ها برای بهینه سازی عملیات و کاهش هزینه‌ها،ارتقاء مهارت‌ها و آموزش کارکنان در زمینه‌های مدیریت حمل و نقل و استفاده از فناوری‌های جدید، همکاری با تأمین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان برای بهبود هماهنگی و کاهش زمان‌های تأخیر، سرمایه‌گذاری در بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل مانند جاده‌ها و انبارها، استفاده از وسایل نقلیه سبز و راهکارهای حمل و نقل پایدار برای کاهش اثرات زیست محیطی و شناسایی و مدیریت ریسک‌های موجود در زنجیره تأمین و حمل و نقل به منظور بهبود کارایی و کاهش چالش‌های موجود در حمل و نقل شرکتهای بزرگ‌مقیاس کمک گرفت. بی تردید این موارد برای بهبود وضعیت به صِرف اراده شرکتها حاصل نمی شود مگر اینکه عزمی راسخ و ملی بین سازمانهای دولتی ، نمیه دولتی ، شرکتها و تمامی ذیفعان حاصل شود.
کارشناس حوزه حمل و نقل جاده ای
مهندس عبدالکریم نعناکار
