امروز که در آستانه تجلیل از ۱۰۵مین سالگرد استقلال افغانستان قرار داریم، این دستاورد بزرگ را مرهون زحمات و شهامت تمام افغان‌ها، به‌ویژه غازی امان‌الله خان، می‌دانیم. به اختصار می‌خواهم به دستاوردهای این قهرمان ملی اشاره کنم. افتخار نوشتن تیزس خود را درباره یکی از آثار به‌جا مانده از غازی امان‌الله خان، یعنی قصر دارالامان، داشتم. اینکه شاه امان‌الله خان در دیگر بخش‌های عمرانی کشور چه میزان تلاش به خرج داده، برای همگان آشکار است. من خواستم درباره علاقه شاه امان‌الله خان به مهندسی و پروژه‌های عمرانی کشور بنویسم.
غازی امان‌الله خان، پادشاه اصلاح‌طلب و مدرن‌گرای افغانستان، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر کشور است که با دیدگاهی نوگرایانه و آینده‌نگر، تلاش‌های بی‌وقفه‌ای برای مدرن‌سازی و توسعه افغانستان انجام داد. او نه تنها به پیشرفت اجتماعی و اقتصادی کشور اهمیت می‌داد، بلکه به شدت به مهندسی و پروژه‌های عمرانی علاقه‌مند بود و با اجرای پروژه‌های بزرگ ساختمانی، زیرساخت‌های کشور را متحول ساخت.
علاقه امان‌الله خان به مهندسی و معماری، نشانه‌ای از تعهد او به توسعه ملی و پیشرفت افغانستان بود. او با توجه به تحصیلات و تجربیاتش، به خوبی به اهمیت مهندسی و نقش آن در مدرن‌سازی کشور پی برده بود. به همین دلیل، در دوران سلطنت خود پروژه‌های بزرگی را در زمینه‌های مختلف عمرانی و ساختمانی آغاز کرد. این پروژه‌ها نه تنها نیازهای اقتصادی و اجتماعی مردم را برآورده می‌کرد، بلکه نمادی از توانایی و اراده افغانستان در مسیر پیشرفت و نوسازی بود.
یکی از مهم‌ترین و نمادین‌ترین پروژه‌های ساختمانی در زمان امان‌الله خان، ساخت قصر دارالامان در کابل بود. این قصر با معماری باشکوه و سبک نئوکلاسیک اروپایی، به‌عنوان یکی از نمادهای اصلی دوران اصلاحات و مدرن‌سازی امان‌الله خان شناخته می‌شود. قصر دارالامان به‌عنوان مقر اصلی دولت و وزارت‌خانه‌های مختلف استفاده می‌شد و نقش مهمی در امور اداری و حکومتی کشور داشت. این بنا به‌خوبی نشان‌دهنده علاقه امان‌الله خان به ایجاد زیرساخت‌های حکومتی مدرن و توسعه‌یافته بود.
علاوه بر قصر دارالامان، ساخت مجموعه‌های دیگری مانند قصر تاج‌بیگ نیز از دیگر پروژه‌های مهم ساختمانی در این دوران بود. این کاخ‌ها با طراحی‌های زیبا و استفاده از بهترین مصالح ساختمانی، نشان‌دهنده تمایل امان‌الله خان به مدرن‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های حکومتی پیشرفته بودند.
ساختمان‌های عین‌العمورات در کابل، از جمله برجسته‌ترین سازه‌های دوران غازی امان‌الله خان است. یکی از این ساختمان‌ها، سازه‌ای یک طبقه که برای مناسبت‌های رسمی طراحی شده بود، به سبک یک خانه ییلاقی معمولی با نمای بیرونی ساده ساخته شد. این ساختمان الهام‌گرفته از معماری پدر شاه امان‌الله خان بوده و یادآور نسخه بازسازی شده چیلسیتون است. در کنار این بنا، امان‌الله خان قصری دو طبقه‌ای به نام "قصر حرمسرا" را برای همسران خانواده خود ساخت. این سازه‌ها به‌عنوان نمادهای مدرنیته توصیف می‌شوند و بیشتر در کنار ساختمان‌های سبک اروپایی بر روی کارت‌پستال‌های یادگاری که در پاریس تولید شده بودند، به نمایش درآمدند تا تلاش‌های نوسازی افغانستان را به تصویر بکشند.
شاه امان‌الله چهار قانون دقیق (نظام‌نامه) را در سال‌های ۱۹۲۲ و ۱۹۲۳ صادر کرد که ساخت‌وسازهای عمومی و خصوصی را تنظیم می‌کرد تا ابتکارات ساخت‌وساز را آغاز کند. هدف از این قوانین، تشویق مشارکت گسترده و ساخت‌وساز سریع، همه‌جانبه و دائمی بود و برای این منظور مشوق‌های مختلفی فراهم شد. این مشوق‌ها شامل ارائه طرح‌های مدل رایگان، دسترسی آسان به اعتبار، و فراهم‌آوری مواد ساختمانی با هزینه کمتر برای کسانی بود که از بهترین مواد استفاده می‌کردند. علاوه بر این، به کسانی که متعهد به ساخت‌وساز در مدت یک سال پس از انتشار قوانین شده بودند، زمین رایگان اهدا می‌شد. این امر منجر به پایان یافتن دوران اقامتگاه‌های سبک اروپایی که فقط برای خانواده‌های سلطنتی در نظر گرفته شده بودند، شد.
رهنمودهای امان‌الله خان که تاکید می‌کرد هر خانه باید از خیابان قابل مشاهده باشد و از دیوارهای گل‌آلود جلوگیری شود، منجر به تاکید زیادی بر دکوراسیون بیرونی ساختمان‌ها شد.
یکی دیگر از شاهکارهای غازی امان‌الله خان، تراموای کابل-دارالامان بود که در آن زمان اکثر کشورهای که امروز به نوعی اشغالگر افغانستان هستند، در حسرت داشتن این وسیله بودند. در دههٔ ۱۹۲۰، شاه امان‌الله سه لوکوموتیو بخاری کوچک را از شرکت هنشل در کاسل، آلمان خریداری نمود و آن‌ها را در مسیری ۸ کیلومتری به سمت کاخ دارالامان به کار انداخت. این تراموای برقی در تاریخی نامشخص بسته شد، اما لوکوموتیوها هنوز در موزهٔ کابل نگهداری می‌شوند.
در زمینه ساخت بناهای فرهنگی و آموزشی، امان‌الله خان به ساخت مکاتب و دانشگاه‌ها توجه ویژه‌ای داشت. یکی از این پروژه‌ها، ساخت مکتب امانی در کابل بود که به‌عنوان یکی از نخستین مکاتب مدرن افغانستان شناخته می‌شود. این مکتب با طراحی مدرن و امکانات پیشرفته، نقش مهمی در آموزش نسل جوان و تربیت نیروهای متخصص ایفا کرد.
همچنین، امان‌الله خان به ساخت شفاخانه‌ها و تأسیسات بهداشتی نیز توجه داشت. ساخت شفاخانه استقلال در کابل یکی از پروژه‌های برجسته در این زمینه بود که به ارائه خدمات بهداشتی پیشرفته به مردم افغانستان کمک کرد. این پروژه‌ها نشان‌دهنده توجه امان‌الله خان به صحت و رفاه عمومی مردم بود.
از دیگر پروژه‌های ساختمانی مهم در دوران امان‌الله خان می‌توان به ساخت مساجد و مراکز مذهبی اشاره کرد. این پروژه‌ها با هدف تقویت وحدت ملی و حفظ هویت فرهنگی و دینی مردم افغانستان اجرا شدند. علاقه‌مندی غازی امان‌الله خان به مهندسی و مهندسی عمران، تأثیر بزرگی بر روند مدرن‌سازی کشورش داشت. تحت رهبری او، گام‌های مهمی در زمینه مهندسی در افغانستان برداشته شد و زیرساخت‌های کشور به‌طور قابل توجهی تقویت شد. دیدگاه امان‌الله خان، پایه‌ای برای توسعه آینده افغانستان بنا نهاد و موفقیت‌های مهندسی به‌عنوان میراث او باقی مانده است.
