◙ پرهام فرهنگ وصال
◙ نوشته شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۱
جزئیات ماجرا هرچه بود، الان آرمان عبدالعالی در خاک خفته و غزاله شکور سال‌هاست حتی جسد هم ندارد. و پرسش من: آیا نوجوانان امروز ایران، بسیار بیشتر از نوجوانان ۱۰ سال پیش، اهل رفتارها و روابط به‌مراتب پرخطرتری نیستند که آن جنایت هولناک و عقوبت دردناک را برای غزاله و آرمان رقم زد؟
به‌نظر من، خطیرترین وجه ماجرا، نسیان و غفلت جمعی نسبت به عوامل محیطی و فرهنگ رفتاری‌ست، که دو نوجوان خام و بی‌تجربه از دنیای جنس مخالف را چنین در معرض جنایات ناشی از فوران هورمون قرار می‌دهد. در عوض آنچه فضای ذهنی جامعه را تسخیر کرده، دوگانهٔ سطحی و خردگریزِ «نه به اعدام»/«آری به اعدام» است. حال‌آنکه در همین دوگانهٔ بی‌مایه هم سیلانی کاتوره‌ای داریم.
مهم‌ترین «شبه‌استدلال» در رویارویی با آنان که «نه به اعدام» می‌گویند: “اگر خودت جای خانواده مقتول بودی باز همین را می‌گفتی؟” واقعیت این است که «جایگاه خانواده مقتول» بهترین جا برای اخذ «بدترین تصمیم» است — چون هیچ توقعی از استیلای منطق، عینی‌گرایی و تسلط بر احساسات، نمی‌توان داشت.
به همین دلیل قانون‌گذار در ایران و سوئیس حکمی مشابه در قوانین آیین دادرسی گنجانده. طبق ماده ۹۱ آیین دادرسی مدنی ایران، و ماده ۴۷ آیین دادرسی مدنی سوئیس، اگر بین دادرس (هر مقام قضایی) و یک طرف دعوا رابطه‌ای باشد، دادرس باید از رسیدگی امتناع کند. حال چه رسد به اینکه اجرای حکمی به شدت اعدام، در اختیار کسی باشد که لبریز است از احساسات، و نوعاً فاقد دانش حقوقی.
باری، باور دارم که «نه به اعدام» دعای‌دورازحاجت است. زمانی که داعش در اوج بود و پیاپی در اروپا عملیات می‌کرد (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷) گفتمان «بازگشت به مجازات اعدام» در این قاره جان تازه می‌گرفت. داعش که با ضربهٔ سردار سلیمانی و نیروهایش درهم‌شکست، اعدام‌طلبی هم در اروپا فروکش کرد. باور دارم، مجازات اعدام در یکی دو دهه آتی در اروپا احیاء خواهد شد.
تا دنیا بوده، آدمْ آدم کشته. تفاوت در بهانه‌هاست. در همین اروپا، تعداد اعدامی‌های هر سال قبل از لغو مجازات اعدام را نگاه کنید. سپس نگاه کنید به آمار انسان‌هایی که هر سال در این قاره در اثر پدیده‌های جدیدی همچون اسلام‌هراسی از یک طرف، و افراطی‌گری‌های وهابی و سلفی از طرف دیگر کشته شده‌اند. در اکثر موارد، دومی بیشتر است از اولی. نتیجه: آدم همچنان آدم می‌کشد، و آدم مدرنْ مدرن‌تر آدم می‌کشد.
خلاصه که «نه به اعدام» نه‌تنها به‌صورت فراگیر در تمام جهان عملی نخواهد شد، بلکه رجعت جوامعی که فعلاً اعدام را از شمار مجازات‌های قانونی خود حذف کرده‌اند به سنت دیرینۀ خود در اعدام بسی محتمل‌تر است. لیکن با تمام این اوصاف، بنا نیست آدمیجات با سر بدود به سمت «آری به اعدام»! هیچ خیر و برکتی در اعدام هیچ انسانی نیست، حتی جانی‌ترین جنایت‌کاران. چه رسد که مجرم نوجوان و خام هم باشد. آن تلقی از قانون، فقه، و شرع که اجرای احکام اعدام را به حداقل نرساند، و تصمیم‌گیری نهایی برای اجرای حکم اعدام را از اختیار تامِ افراد ناآگاه به بایسته‌های حقوقی و درعین‌حال مملو از حس خشم و انتقام خارج نکند، می‌بایست در اولویت بازنگری قانون‌گذار قرار گیرد.
کسی به فکر کسی نیست. قرار و توقعی غیر از این هم نیست. اگر نوجوان در خانواده و اطرافیان دارید، مراقب رفتارها و روابطش باشید. خاصه در سنین نخستین بلوغ که آتشفشان هورمون‌ها فعال‌تر است. چشم روی چشم بگذارید، دختر یا پسر مردم را به قتل رسانده. و تا چشم باز کنید، صورتش در اثر خفگی طناب دار سیاه شده. آنگاه، تازه باید در این بهت و حیرت بمانید که چرا تعداد سوت‌زن‌ها و کف‌زن‌ها پای جنازۀ عزیزتان بارها بیشتر است از هم‌دردها.
◙ پرهام فرهنگ وصال
◙ نوشته شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۱
