بادام در طب سنتی و جدید

بادام از گیاهان مطرح در طب سنتی است که دربارۀ خواص درمانی آن فواید دارویی مختلفی ادعا شده است. این مطلب به استفاده‌های درمانی بادام در انواع طب سنتی می‌پردازد.

بادام در طب یونانی و رومی

بادام در طی تاریخ و از ادوار گذشته به‌طور وسیع به‌عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گرفت. بقراط (Hippocrates) در قرن پنجم میلادی و پلینی (Pliny the Elder) در قرن اول پیش از میلاد، مصارف درمانی بادام را ذكر كرده‌اند. بادام در طی تاریخ و از ادوار گذشته به‌طور وسیع به‌عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گرفت. بقراط (Hippocrates) در قرن پنجم میلادی و پلینی (Pliny the Elder) در قرن اول پیش از میلاد، مصارف درمانی بادام را ذكر كرده‌اند.

در نسخه‌های دارویی كه از دانشمند رومی به‌نام اسكریبونیوس (Scribonius Largus) در اوایل قرن اول میلادی باقی‌مانده است، دیده شده است که برای رفع سردردها، تومورها و ناراحتی‌های مشابه از بادام تلخ استفاده می‌کرد.

رومیان باستان همچنین از بادام تلخ، پمادی تهیه کرده بودند كه برای محافظت از سگ‌ها در برابر گزش حشرات مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین در بررسی مطالعات دانشمندی یونانی به‌نام دیوسكورید (Dioscorides) دیده شده است که او در مورد اثرات مفید بادام در رفع عوارض كبدی، كلیه‌ای و اختلالات تنفسی مطالعاتی داشته است. وی همچنین روغن بادام را به‌عنوان ملین و درمانی برای سنگ مثانه نیز استفاده می‌کرد.

بادام در طب ایرانی

در طب غنی و سنتی ایرانی نیز بادام کاربردهای فراوانی داشته است که در منابع مختلف به آن اشاره شده است. اطبای ایران طبع بادام را گرم و مرطوب و در برخی از منابع معتدل معرفی کرده‌اند. محمد بن زکریای رازی در یکی از شاهکارهای ممتاز و جاودانۀ خود به‌ نام منافع الاغذیة و دفع مضارها از بادام نام برده است. به باور رازی، «گرمی بادام معتدل است اما هضم آن به‌کندی انجام می‌شود. برای سینه و ریه مفید بوده و برای ورم مثانه و روده‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. شکر طبرزد و قند خزاینی و گلاب موجب تحریک و جریان آن در بدن شده و به‌سرعت آن را از مجاری هاضمه خارج می‌کنند. اگر کسی به علت زیاد خوردن آن سنگین شد، باید آب عسل روی آن بنوشد و اگر بادام تر زیاد مصرف شده باشد بر روی آن، زیره بخورد تا سنگینی بادام دفع شود.»

-          خواص بادام شیرین در طب ایرانی

 تمامی قسمت‌های درخت بادام شیرین مانند شكوفه، برگ و میوۀ آن در طبی سنتی استفاده می‌شود.

 بادام ملین بوده و روغن آن ضدِ یبوست است.

 بادام سینه را نرم می‌کند.

 شیر بادام برای رفع سرفه، ناراحتی حنجره و تنگی نفس مفید بوده و خلط‌آور است.

 بادام تقویت‌کنندۀ نیروی جنسی، مقوی معده، مفید برای درد کبد، سرفه، درمان بی‌خوابی، زخم روده‌ها و مثانه و اسهال است.

 چغالۀ بادام لثه و ریشۀ دندان را تقویت می‌کند.

 دم‌كردۀ پوست قهوه‌ای رنگ مغز بادام، بهترین دارو برای تسكین درد و التهاب مجاری تنفسی است.

 جوشاندۀ برگ درخت بادام برای نارسایی کبد و کیسۀ صفرا مفید است.

 مالیدن روغن بادام روی پوست التهاب را رفع كرده و سوختگی را درمان می‌كند.

-          خواص بادام تلخ در طب ایرانی

 بادام تلخ را آسیاب كرده و با سركه مخلوط می‌کنند که درمان خوبی برای سردرد است و مالیدن آن دور چشم برای تقویت بینایی مفید است.

 خوردن بادام تلخ برای تنگی نفس، سرفه و ورم ریه مفید بوده و خوردن آن با عسل کبد و طحال را تمیز می‌کند.

 برای از بین بردن لكه‌های صورت، بادام تلخ را پودر و با سركه مخلوط كرده و ترکیب حاصل را روی پوست می‎مالند.

 روغن بادام تلخ برای تنگی نفس، سیاه‌سرفه، درد كلیه و خارج كردن سنگ مثانه مفید بوده و تَرَک دست و پا را كه در اثر سرما ایجاد شده، از بین می‌برد.

بادام در طب عربی

پزشكان عرب مصرف بادام را به‌عنوان ملین، تقویت‌كنندۀ معده و سینه، رافع گلودرد و تصفیه‌كننده و درمان‌دهندۀ روده تجویز كرده‌اند، همچنین داروشناسان عرب، بادام را به‌عنوان نوعی مادۀ غذایی مفید برای رفع مشکلات جنسی می‌دانستند.

بادام در طب هندی

در آیورودا (Ayurveda)، سیستم پزشکی هند، بادام مادۀ مغذی برای مغز و سیستم عصبی در نظر گرفته می‌شود. گفته شده است که این مغز باعث ایجاد سطح فکری بالا و طول عمر می‌شود. روغن بادام را هم در آیورودا و هم در نظام پزشکی یونانی-ایرانی «روغن بادام» (Roghan Badam) می‌نامند. این گیاه با فرآیند سرد استخراج شده و هم برای ماساژ و هم برای مصرف داخلی به‌عنوان مادۀ مقوی مغذی محسوب می‌شود.

مطالعات اخیر بر روی گیاهان در آیورودا گزارش داده‌اند که ترکیبات بادام دارای اثرات ضدالتهابی، تقویت‌کنندۀ سیستم ایمنی و ضدِ سمیت کبدی هستند. فواید دارویی ادعا شده در مورد بادام شامل بهبود رنگ چهره، بهبود حرکت غذا از طریق رودۀ بزرگ و پیشگیری از سرطان است.

تحقیقات اخیر نشان داده است که گنجاندن بادام در رژیم غذایی را با افزایش سطح خونی لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا و کاهش سطح لیپوپروتئین‌های با چگالی کم مرتبط می‌سازد. ادگار کیسی (Edgar Cayce)، روانشناس آمریکایی که برخی او را پدر طبِ کل‌نگر آمریکایی می‌دانند، به‌شدت به بادام علاقه داشت و در نوشتارهای خود اغلب توصیه می‌کرد که بادام در رژیم غذایی گنجانده شود.

محصولات دارویی بادام

بادام دارای مصارف دارویی، رژیمی و آرایشی بسیاری است که به‌طور گسترده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

-          روغن بادام

روغن بادام دارای خواص ضدالتهابی و کاهندۀ درد برای درمان بیماری‌های پوستی از قبیل لک‌های پوستی و درمان آکنه و همچنین مفید برای درمان مو است. روغن بادام برای تسکین درد گوش و دردهای ناشی از تورم هموروئیدی موثر است.

روغن‌های بادام همچنین در تهیۀ مواد آرایشی و بهداشتی و لوسیون‌ها کاربردهای گسترده‌ای دارند. امروز بیش از ۳۰۰ نوع مختلف از فرمول‌های وجود دارند که برای تهیۀ مواد آرایشی در ترکیب آنها از روغن بادام استفاده می‌شود. از بادام همچنین برای تهیۀ اسانس‌ها نیز استفاده می‌شود. این اسانس‌ها در تهیۀ نان، شیرینی‌ها و یا به‌عنوان طعم‌دهندۀ وانیل نیز استفاده می‌شود. قابلیت تولید نوعی ضدیخ و مایعات ضدباکتری و ضدعفونی‌کننده نیز دو مورد از انواع کاربردهای غیرمعمول بادام هستند.

روغن ثابت از مغز بادام (Oleum Amygdalae) از هر کدام از انواع بادام تهیه می‌شود. این روغن نوعی گلیسریل اولئات است، با بوی ملایم و طعم آجیل. تقریباً در الکل نامحلول است، اما به‌آسانی در کلروفرم یا اتر قابلیت انحلال دارد و ممکن است به‌عنوان جایگزینی برای روغن زیتون استفاده شود. روغن بادام شیرین از مغز خشک‌شدۀ دانه‌های این گیاه به‌دست می‌آید. این روغن به‌طور سنتی توسط ماساژدرمانگران برای روان کردن پوست در طول جلسۀ ماساژ مورد استفاده قرار می‌گرفت و بسیاری آن را یک نرم‌کنندۀ موثر می‌دانستند.

-          شربت بادام

از لحاظ تاریخی، شربت بادام امولسیونی از بادام شیرین و تلخ بود که معمولاً با شربت جو (شربت ارگ) یا در شربت آبِ گلِ پرتقال و شکر تهیه می‌شد. دایره‌المعارف گروسر (The Grocer's Encyclopedia) اشاره می‌کند که در تهیۀ این شربت «ده قسمت از بادام شیرین به‌طور کلی برای سه قسمت بادام تلخ استفاده می‌شود»، اما به‌دلیل سیانید موجود در بادام تلخ، شربت‌های مدرن معمولاً فقط از بادام شیرین تشکیل می‌شوند.

-          سایر محصولات دارویی

محصولات دیگر نیز از بادام به‌دست می‌آید که به‌عنوان محصولات ثانویه شناخته می‌شوند. مقدار زیادی از ضایعات بادام از جمله موادی هستند كه برای تهیۀ محصولات ثانویه از بادام كاربرد دارند، این مواد می‌توانند شامل مورد زیر باشند:

-          ضایعات مغز بادام (به‌عنوان مکمل غذای دام)، مانند باقی‌مانده حاصل از روغن‌كشی (كنجاله)؛

-          آرد بادام (از آسیاب کردن مغزهای شکسته به دست می‌آید و به‌عنوان مکمل حاوی پروتئین برای افزودن به آرد نانوایی و تهیه شیرینی و محصولات رژیمی کاربرد دارد)؛

-           پوستۀ سبز بادام (از دیرباز به‌عنوان مکمل غذای دام شناخته شده است)؛

-           روغن خام بادام و تفالۀ بادام و همچنین مواد دیگری نظیر پوستۀ قهوه‌ای نازك روی مغز؛

-           و پوستۀ چوبی بادام (برای تهیۀ فورفورال، کود، زغال‌چوب، کربن فعال و سوخت).

منبع

«بادام، داستان پیدایش و انواع آن»، وبلاگ پرفیرو، ۱۹ دی ۱۴۰۲