انجیر با نام انگلیسی fig و نام علمی Ficus carica یکی از میوههای قدیمی و محبوب است که از دیرباز در فرهنگها و طب سنتی مختلف حضور داشته است. این میوه نهتنها بهدلیل طعم شیرین و لذیذش بلکه بهخاطر خواص درمانیاش نیز اهمیت ویژهای یافته است. انجیر که هم بهعنوان میوه تازه و هم بهصورت خشک مصرف میشود، از زمانهای بسیار قدیم بهعنوان شیرینکنندۀ طبیعی در دسرها و همچنین در درمان ناباروری، مشکلات گوارشی، افزایش طول عمر و کاهش وزن بهکار میرفت.
پُرفیرو در این مقاله، به بررسی تاریخچه، خواص درمانی، روشهای مصرف و نکات مهم در ارتباط با انجیر خواهد پرداخت، بنابراین اگر شما هم تاریخ نهان پشت سر میوهها و داستانهایی که در کشورهای مختلف داشتهاند، علاقهمند هستید، در ادامۀ مقاله همراه ما باشید.
تاریخچۀ جهانی
انجیر بهعنوان یکی از اولین میوههای کشت شده توسط انسانها، قدمتی چند هزار ساله دارد. شواهد باستانشناسی نشان میدهد که این میوه از حدود ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مصر کشت میشده است. همچنین، آثار این درخت در دورههای مختلف تاریخی، بهویژه در دورانی که تمدنهای بزرگ مانند تمدنهای مصری، یونانی و رومی در حال شکوفایی بودند، یافت شده است.
بر اساس نتایج پژوهشها، این میوه در مناطق خاورمیانه و مدیترانهای کشت شده و بهتدریج به سایر نقاط جهان گسترش یافته است. این گیاه بهدلیل سازگاری با شرایط آبوهوایی مختلف، بهسرعت در نقاط مختلف جهان گسترش یافت. این گیاه معمولاً در مناطق گرمسیری و نیمهگرمسیری کشت میشود و نیاز به خاکهای عمیق و با زهکشی خوب دارد.
امروزه ترکیه بزرگترین تولیدکنندۀ انجیر در جهان است که بیش از ۲۵ درصد از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. پس از ترکیه، کشورهای مصر، مراکش، الجزایر، مراکش و ایران نیز از جمله تولیدکنندگان بزرگ این میوه هستند.
در ایران، شهرستان استهبان در استان فارس بهعنوان بزرگترین تولیدکنندۀ انجیر دیم شناخته میشود. گفته میشود که برخی از درختان این شهرستان قدمتی بیش از چهارصد سال دارند. انجیر کوهی نیز یکی دیگر از انواع مهم این میوه است که در نواحی مختلف ایران کشت میشود.
تاریخ فرهنگی انجیر
همانند هر گیاه دیگری که تاریخ طولانی برای حضور روی زمین دارد، باورها و فرهنگهای متعددی برای استفاده از انجیر در میان انسانها شکل گرفته که نشاندهندۀ تاریخ تعامل و استفاده از این میوه است. استفاده از این میوه در طب سنتی در فرهنگهای مختلف سابقۀ طولانی دارد. در هند باستان، متون آیورودا (ayurveda) استفاده از انجیر را بهدلیل خاصیت ملین و گوارشی آن ذکر کردهاند. در سایر نقاط جهان، این گیاه بهدلیل خواص درمانی آن مورد احترام بود. یونانیان آنها را نمادی از باروری و قدرت میدانستند، درحالیکه مصریان از آن برای درمان بیماریهای مختلف استفاده میکردند. برای مثال، در ادامه به چند مورد از این باورها و فرهنگها اشاره میشود:
در طب سنتی ایرانی: حکیمان ایرانی مانند ابوعلی سینا در کتاب «قانون» به خواص متعدد انجیر اشاره کرده و آن را برای درمان بیماریهای مختلف تجویز کردهاند. از آنجایی که ایرانیان در میان اطبای چیرهدست زمان خود بسیار شهرت داشتند، دربارۀ انواع آن حتی کاربردهای مختلفی گزارش کرده بودند، برای مثال گفته شده است که این میوه سیاه بهدلیل طبع گرم و تر خود، میوهای مقوی بوده و در درمان مواردی مانند بواسیر، ملین و پاککننده روده، تقویت کبد و طحال، کمک به درمان آرتروز، کاهش حرارت بدن و تقویت قوای جنسی بهکار میرفته است. انجیر خشک نیز بهطور مجزا کاربردهای ویژهای داشته است که ازجمله آنها میتوان به غنی بودن از مواد مغذی، کاهش فشارخون، افزایش وزن و تقویت حافظه اشاره کرد.
در فرهنگ اسلامی: قرآن نیز به انجیر اشاره کرده و سورهای به نام “تین” دارد که نشاندهندۀ اهمیت این میوه در دین اسلام است.
مصر باستان: در مصر باستان، انجیر بهعنوان میوهای مقدس شناخته میشد و تصاویری از آن بر دیوار معابد و مقابر فراعنه نقش بسته بود. همچنین، در مقبرههایی با قدمت ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، انجیرهای خشکشدهای یافت شده که نشاندهندۀ استفاده آن برای تغذیه بوده است. این میوه در مصر باستان بهعنوان شیرینکننده و نگهدارنده بهکار میرفت. نوع خشک آن همچنین ماده غذایی رایجی بود و گاهیاوقات از آن در فرآیند مومیایی کردن استفاده میشد.
در فرهنگ یونانی و رم: یونانیان باستان انجیر را بهعنوان نمادی از باروری و ثروت میدانستند. آنها این میوه را در مراسم مذهبی خود نیز استفاده میکردند. مردم یونان باستان از آن برای تقویت کبد و طحال استفاده میکردند. همچنین، کارگران یونانی برای افزایش انرژی خود از این میوه بهرهمند میشدند. انجیر در واقع نوعی غذای اصلی در یونان و روم باستان بود. آنها هم بهصورت تازه و هم خشک مصرف میشدند و ورزشکاران اغلب آنها را بهخاطر انرژی و ارزش غذاییشان میخوردند.
در دین مسیحیت: در کتاب مقدس مسیحیان، انجیر بهعنوان علامتی از زندگی خوب و برکت ذکر شده است. عیسی مسیح نیز در داستانهای خود به درختانش اشاره کرده است.
هند باستان: دو نوع استفاده از انجیر رواج داشت، یکی بهمنظور آشپزی و دیگری برای مصارف داوریی آن. انجیر در غذاهای سنتی هند مورد استفاده قرار میگرفت و اغلب در غذاهای شیرین، دسرها و تنقلات مختلف گنجانده میشد. آنها همچنین در فصل برداشت، بهصورت تازه مصرف میشدند. همچنین در آیورودا، سیستم سنتی طب هندی، اعتقاد بر این بود که انجیر دارای خواص دارویی است و برای درمان مشکلات گوارشی، مشکلات تنفسی و بهعنوان تقویتکنندۀ عمومی استفاده میشود که بهراحتی در سراسر جهان در دسترس است.
مناطق خاورمیانه و مدیترانه: انجیر برای قرنها بخشی از غذاهای خاورمیانه و مدیترانه بوده است. از آنها در غذاهای سنتی شور و شیرین، از جمله دسرها مانند باقلوا استفاده میشد. این میوه همچنین کالایی مهم در مسیرهای تجاری باستانی از جمله جادۀ ابریشم بوده و در تبادلات فرهنگی بین مناطق مختلف نقش داشته است.
چین باستان: انجیر در طب سنتی چین بهدلیل فواید سلامتی مورد استفاده خود از جمله کمک به هضم غذا، افزایش طول عمر و تقویت سیستم ایمنی برای مصارف دارویی استفاده میشد.
درخت انجیر در ادبیات
در فرهنگهای مختلف باستانی، انجیر نهتنها برای طعم و مزه آن مصرف میشد، بلکه با اهمیت فرهنگی و نمادین نیز همراه بود. آنها اغلب بهعنوان پیشکش در مراسم مذهبی مورد استفاده قرار میگرفتند و در اساطیر و فولکلور حضور پررنگی داشتند. در داستانهای فولکلور فارسی نیز، بهعنوان نمادی فرهنگی و معنوی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، در ادبیات شفاهی گیلان نیز به این درخت اشاره شده است. در یکی از افسانهها، شخصیتهایی با نام “آقا دیوه” و دیگران با انجیر ارتباط دارند که نشاندهنده اهمیت این میوه در فرهنگ محلی است.
در کل، این گیاه در فولکلور فارسی نهتنها بهعنوان یک میوه بلکه بهعنوان نمادی از زندگی، تاریخ و باورهای معنوی مردم مورد توجه قرار داشته است.
یکی از نمونههای بارز حضور درخت انجیر در ادبیات معاصر، رمان“درخت انجیر معابد” اثر احمد محمود دیده میشود. این داستان در یکی از مناطق جنوبی ایران، به روایت زندگی خانوادهای به نام اسفندیارخان و درخت انجیر مقدس آنها میپردازد. درختی که در داستان به آن اشاره شده، نه تنها بهعنوان یک درخت، بلکه بهعنوان نمادی از تاریخ و باورهای محلی شناخته میشود. انجیر معابد (Ficus religiosa) درختی گرمسیری است که در مناطق جنوب ایران میروید و نام محلی آن در هرمزگان «لور» (loor) است.
درخت انجیر در این داستان دارای خصلتهای مقدس است و مردم محلی به آن احترام میگذارند. داستان شامل فلاشبکهایی است که تاریخچۀ خانواده و درخت را روایت میکند و ارتباط عمیق بین آنها را نشان میدهد. یکی از نقاط قوت داستان، وقوع معجزهای است که بعد از قطع شاخهای از درخت، خون جاری میشود و این موضوع ترس و شگفتی مردم را برمیانگیزد.
منبع
«۱۲ مورد از خواص شناخته شده انجیر در طب سنتی: استفادههای تاریخی و درمانی»، وبلاگ ویرگول، ۲۷ آبان ۱۴۰۳
