دولت‌ها وظیفه دارند که در راستای تحقق عدالت اجتماعی، عدالت در سلامت و نیز حرکت پیوسته به سمت پوشش همگانی سلامت، مراقبت‌های با کیفیت و قابل پرداخت سلامت را در سطوح بهداشتی، درمانی و بازتوانی (توانبخشی) ، برای همه گروه‌های جمعیتی فراهم کنند. تولیت این امر بر عهده نظام سلامت قرار داده شده است.
پس از اجرای طرح موسوم به رضائیه با همکاری مشترک سازمان جهانی بهداشت، دانشکده بهداشت دانشگاه تهران و وزرات بهداری، نخستین خانه بهداشت کشور در آبان ماه سال ۱۳۵۲ و در شهر ارومیه (روستای حیدرلو بیگلر وابسته به مرکز بهداشتی و درمانی چنقرالوی پل) شروع به کار کرد. چند سال بعد، شبکه مراقبت‌های بهداشتی اولیه کشور (PHC) با طراحی سه تن از بزرگان و ایده‌پردازان این حیطه، دکتر سیروس پیله‌رودی، دکتر کامل شادپور و دکتر ایوب اسپندار، طراحی شد.
این طرح، به عنوان یکی از بنیادی‌ترین اقدامات نظام سلامت ایران که بارها توسط سازمان جهانی بهداشت تجلیل شده است، خدمات بهداشتی و درمانی اولیه را به همه نقاط صعب‌العبور، محروم، عشایری، مرزی و روستایی کشور گسترش داد، شاخص‌های پایه سلامت (همانند میزان مرگ‌ومیر مادران و نوزادان) در اثر همین اقدامات به شکل قابل توجهی بهبود یافتند، بیماری‌های واگیردار در اثر ایجاد و تکمیل چرخه واکسیناسیون کنترل و بسیاری از بیماری‌های دیگر نظیر مالاریا، کزاز و جذام به تدریج حذف شدند.
امروز ۱۲ شهریور ماه، مصادف با روز بهورز است. مدافعان سلامتی که در خانه‌های بهداشت روستایی و پایگاه‌های بهداشت شهری، دلسوزانه‌ترین، مردمی‌ترین و هزینه اثربخش‌ترین خدمات را با کم‌ترین میزان دریافتیِ مالی به جمعیت تحت پوشش خویش ارائه می‌دهند، اما به دلیل ساختار درمان‌محور و وجود تعارض منافع شدید در سیستم سلامت ایران، نامی از آن‌ها در مناسبت‌ها و گرامی‌داشت‌های مختلف برده نمی‌شود و به عنوان گمنام‌ترین سرمایه‌های انسانی این مجموعه قلمداد می‌شوند.
عدم توجه اساسی به بخش پیشگیری و بهداشت، هزینه‌های سلامت را در سبد مخارج خانوارهای کشور به میزان قابل توجهی افزایش داده و از طرفی محافظت مالی عادلانه‌ای از گیرندگان خدمات واقع در گروه‌های آسیب پذیر صورت نمی‌گیرد. نتیجه اینکه درصد بالایی از افراد نیازمند به دریافت اقدامات درمانی، به مراکز مراقبت سلامت مربوطه مراجعه نمی‌کنند، به خوددرمانی روی می‌آورند و یا از مراکز غیرمعتبر استفاده می‌کنند. گروهی نیز که این خدمات را دریافت می‌کنند، ممکن است با هزینه‌های کمرشکن و فقرزای سلامت مواجه شوند.
دوره همه‌گیری کووید-۱۹، در کنارِ همه مسائل و مشکلاتی که برای جامعه بشری ایجاد کرد، یادآور این حقیقت بود که در قدم اول، ارتقای سلامت مردم منوط به تشکیل یک نظام بهداشتی فراگیر، اقدامات وابسته به این بخش و کنترل عوامل اجتماعی موثر بر سلامت است، نه صرفا بیمارستان‌سازی. این بدان منظور نیست که نیازی به نظام درمانی و بازتوانی وجود ندارد، بلکه در گام اول بهتر است ضمن آسیب شناسی صحیح، زیرساخت‌های شبکه بهداشت کشور تکمیل و منابع مورد نیاز (مالی، انسانی، اطلاعاتی و ...) در این راستا اختصاص یابد. در گام دوم، عوامل اجتماعی مذکور با همکاری بخش سلامت و سایر بخش‌ها کنترل شوند. در گام سوم، امکانات درمانی توزیع عادلانه‌ای یابند. بدین ترتیب و با تحقق شعار پیشگیری بهتر از درمان است، افراد کمتری نیاز به دریافت خدمات گران‌قیمت در سطوح بالا پیدا خواهند کرد و افراد نیازمند مداخلات درمانی نیز، در یک بستر تعریف شده استاندارد آن را دریافت خواهند کرد.
در مجموع، ارزشمندترین سرمایه و نیز نیروی محرکه برای حرکت همه‌جانبه به سمت رشد و توسعه در هر کشوری، سرمایه‌های انسانی هستند. هدایت جامعه به سمت بیمار شدن، این حرکت را مختل می‌کند. با ایجاد زیرساخت‌های لازم، توجه جدی به بخش پیشگیری و بهداشت و نیز اجرای کاملِ نظام ارجاع (سطح‌بندی خدمات) و پزشک خانواده باید در دستورکار سیاست‌گذاران، مدیران و اقتصاددانان نظام سلامت قرار بگیرد.
«روز بهورز صمیمانه بر تمام پیشگامان عرصه سلامت کشور تبریک و تهنیت باد»
با تقدیم احترام
محمدرضا شیخی چمان
۱۴۰۱/۰۶/۱۲ - شنبه
