زادگاه و خاستگاه فرش دستباف کشورهای شرقی به ویژه ایران بوده است. در این کشورها در طی بیش از2000 سال، تلاش چندانی برای یافتن روش‌های جدید تولید قالی و یا ماشینی کردن آن صورت نگرفته است. قالی دستباف تقریباً با همان روش ابتدایی خود تولید شد و حتی در حال حاضر نیز تقریباً به همان سبک بافته می‌شود.
در اروپا و به ویژه در کشورهای فرانسه و انگلستان تلاش‌های فراوانی برای ابداع روش‌های جدید تولید فرش دستباف و افزایش سرعت تولید انجام شد، که نتیجه این تلاش‌ها منجر به پیدایش ماشین‌آلات و روش‌های پیشرفته صنعتی برای تولید فرش ماشینی طی 200 سال گذشته شده است.
استفاده از نیروی بخار، یکی از بزرگترین انقلاب‌ها را در صنعت جهان به وجود آورد. اولین صنعتی که از نیروی بخار به عنوان نیروی محرکه استفاده کرد، صنعت نساجی بود. درسال 1875 » جیمز وات » و «ماتیو بولتون » یکی از موتورهای اختراعی خودشان را در کارخانه ریسندگی پنبه‌ای در بریتانیا نصب کردند. با موفقیت‌آمیز بودن عملکرد موتورهای بخار در صنعت نساجی، به تدریج سایر صنایع نیز استفاده از این موتورها را آغاز نمودند.53سال پس از آن، یک ماشین بافندگی فرش دارای نیروی بخار ساخته شد. دستگاه‌های اولیه بافندگی فرش ماشینی که از نیروی بخار استفاده می‌کردند، ابتدا در آمریکا ساخته شدند. هر چند این ماشین‌آلات اولین بار به طور وسیع در صنعت فرش‌بافی بریتانیا به کار برده شد. در واقع، تجارت فرش از طریق اقیانوس اطلس، کارآفرینان و مخترعین هر دو سو را به تحرک واداشت و جنب و جوش افکار و ایده‌ها بین دو کشور انگلستان و آمریکا سبب رشد جهانی فرش ماشینی در هر دو زمینه فنی و تجاری شد. همزمان، استفاده از نیروی بخار در راه آهن باعث شد تا به عنوان یک ابزار، تولید و تجارت فرش ماشینی آسان‌تر شود.
سابقه50 ساله صنعت فرش ماشینی ایران در مقایسه با پیشینه صنعت نساجی کشور، نشان میدهد که این صنعت جوان بوده، عمرطولانی در ایران ندارد. اولین زمزمه‌های تولید فرش ماشینی در ایران، در دهه 40 هجری شمسی مطرح شد. طرح راه‌اندازی این صنعت در کشور، به یکی از مناقشه برانگیزترین بحث‌های تاریخ صنعت ایران بدل شد. در آن برهه زمانی، نظرات عموم کارشناسان مبتنی بر این تفکر بود که باید به شدت با ماشینی شدن تولید فرش در ایران، که نتیجه‌ای جز نابودی هنر- صنعت فرش دستباف کشور نخواهد داشت، مخالفت کرد. اشتغال تعداد زیادی از نیروی کار در این هنر- صنعت، درآمد صادراتی قابل توجه و شهرت جهانی فرش دستباف ایران، از جمله مواردی بود که سبب شد تا از سرمایه‌گذاری در صنعت فرش ماشینی ایران جلوگیری شود. این اختلاف نظر تا آنجا شدت یافت که در مکاتبات وزرای اقتصاد و کار با نخست وزیر وقت نیز به آن پرداخته شد و حتی جهت حل اختلاف نظرها، پای دربار نیز به این ماجرا باز شد. نتیجه فشارهای سنگین داخلی و مناقشات اداری تصویب قانونی در مقطعی از زمان شد که بر اساس آن در صورت کشف کارخانه قالیبافی ماشینی، کلیه ماشین‌آلات و تجهیزات مربوطه، توقیف، معدوم و متخلف به جریمه نقدی یا حبس محکوم خواهد شد. همچنین به موجب این قانون، مجازات‌هایی برای سفارش دهندگان، خریداران و توزیع کنندگان در نظر گرفته شده بود. بنابراین، به نظرمی‌رسد مهمترین علت عدم تولید فرش ماشینی در ایران، ممنوعیت تولید صنعتی این کالا به دلیل حمایت از فرش دستباف بوده است. اما پس از گذشت چند سال شرایط به گونه دیگری رقم خورد.
در سال1351، شرکت مخمل و ابریشم کاشان با وارد کردن 6 دستگاه ماشین بافندگی به تولید نوعی فرش ماشینی اقدام کرد. این فرشها از نخ اکریلیک ریسیده شده در سیستم ریسندگی پنبه‌ای مستقر درخود شرکت، بافته می‌شدند.
همچنین در همان سال گروه صنعتی بهشهر قراردادی برای تولید 10 میلیون متر مربع فرش ماشینی با کشور بلژیک منعقدکرد و موفق به اخذ مجوز تولید این محصول در ایران شد. در اواخر سال 1352، شرکت صنایع کاشان با استفاده از 18 دستگاه ماشین بافندگی ماکویی واندویل، تولید انبوه فرش ماشینی با نام تجاری «فرش راوند » را آغاز نمود.
فرش‌های تولیدی این کارخانه، از نوع 350 شانه با تراکم طولی 900 بود که از نخهای خاب پشمی ریسیده شده در سیستم نیمه فاستونی بافته می‌شدند. این فرش، از نظر تعداد گره، مشابه فرش دستباف 28 رج کاشان بود که به طورعمده در آن زمان در کاشان بافته می‌شد و فرشی با تراکم متوسط به حساب می‌آمد. در بافت اولین نمونه‌های فرش ماشینی تولیدی در ایران، نخهای پود پنبه‌ای به کارمی‌رفت. وجود نخهای خاب پشمی و چله و پود پنبه‌ای سبب می‌شد تا فرش ماشینی تولید شده شباهت بسیاری به فرش‌های دستباف داشته باشد.
در سال 1354 ، دو واحد تولیدی فرش ماشینی دیگر راه اندازی شدند. « فرش پارس » در قزوین و «شه بافت» در گیلان آغاز به کار کردند. هر دو واحد تولیدی، ماشین‌های بافندگی دو ماکویی تکسیما را از آلمان شرقی وارد کشورکرده و فرش‌های ماشینی تکسیما را می‌بافتند. طی این مدت، شرکت مخمل و ابریشم کاشان نیز، تعداد 12 ماشین بافندگی بدون ماکو (راپیری) به کشور وارد کرد.
الیاف پشم مورد استفاده در بافت فرش‌های ماشینی آن زمان از کشور نیوزیلند وارد ایران می‌شد. دلیل استفاده از این نوع الیاف پشم، طول و قطر مناسب آنها (150 میلی متر طول متوسط و 33 میکرون قطر متوسط الیاف) بود، که بهترین و در عین حال مقرون به صرفه‌ترین نوع الیاف پشم برای تولید فرش ماشینی در ایران بود. به طورکلی، این نوع الیاف در سطح جهانی دردسته‌بندی الیاف پشم، پایین‌تر از الیاف پشم مرینوس استرالیا و بالاتر از پشم آسیایی (تولیدی داخل ایران) قرار دارد. پشم مرینوس، بسیار ظریف و گران قیمت است و استفاده از آن در بافت فرش ماشینی توجیه اقتصادی ندارد. الیاف پشم داخلی نیز اگرچه قیمت مناسبی دارد، لیکن از نظر فنی قابل استفاده در بافندگی فرش ماشینی نیست، چون دارای ضخامت و نایکنواختی زیاد و استحکام پایین است. اگرچه در فرش‌های ماشینی اولیه بافت ایران، از نخهای پود پنبه‌ای استفاده می‌شد، اما بعدها به تقلید از فرش‌های بافت کشور بلژیک از نخهای جوت به عنوان پود فرش ماشینی استفاده شد که تاکنون هم ادامه دارد.
Source: https://aryadook.ir/category/machine-carpet-industry-news/
