دنیا محل آزمایش است. دنیا صحنه رسیدن نیست، بلکه میدان آزمون و آمادهسازی است. دنیا وقت کشتوزرع است نه برداشت و درو. اینجا بذر انتخابها، نیتها و عملها را میکاریم تا جایی دیگر «نور» یا «آتش» برداشت کنیم. نمره و نتیجه در آخرت به دست خواهد آمد. تمام صحنههای این دنیا بساط آزمایش و انتخاب است؛ تا وضعیت هر انسان در انتخابگری روشن شود. اما این امتحانهای دنیایی و الهی، ویژگیهایی دارد که باید بهدرستی آن را شناخت. باید دانست که امتحان الهی تنها در تلخیها و فقدانها خلاصه نمیشود. سختیها، بیماریها و ناکامیها یکسوی ماجرا هستند، اما نعمتها، ثروت و شادیها نیز شکل دیگری از آزموناند. همانطور که کسی در تنگدستی امتحان میشود که آیا صبر و رضا دارد، دیگری در فراوانی آزموده میشود که آیا شکر و تواضع میورزد.
امتحانها یکسان نیستند؛ هر کس پرسشی متناسب با جایگاه و توان خویش دریافت میکند. گاهی آزمون در یک انتخاب کوچک نهفته است، جایی که میان حقیقت و مصلحتِ زودگذر مردد میشود. گاهی در یک رنج بزرگ که انسان را به مرز فروپاشی میکشاند.
راز این عالم در این است که ما اغلب نتیجه را در همین دنیا نبینیم. آنچه امروز ناپیدا مینماید، در فردای ابدی آشکار میشود. از عدالت و حکمت خداوند در آن سرا پردهبرداری میشود.
پس انسان عاقل، دنیا را نه محل آرامگرفتن، که پلی میبیند برای رسیدن. او میفهمد که اینجا قرار نیست همه چیز کامل شود، و همین ناتمامیهاست که راز جاودانگی را نمایان میکند.
1. تنوع و گوناگونی
گاهی در لباس نعمت و شادی ظاهر میشوند، گاهی در هیئت سختی و اندوه.
«وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوفِ وَالْجُوعِ وَنَقصٍ مِّنَ الأَموَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِين» (بقره؛۱۵۵)
2. تناسب با تواناییها
هر کس آزمایشی متناسب با ظرفیت روحی و جایگاهش دریافت میکند؛ هیچ باری بیش از توان بر دوش او گذاشته نمیشود.
«لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» (بقره؛ ۲۸6)
3. پنهانی بودن نتیجه
پاسخها و امتیازها فوری آشکار نمیشوند؛ این رازآلودگی، به ایمان معنا میدهد.
«إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَاب» (زمر؛۱۰)
4. لحظهای و گذرا بودن
هیچ امتحانی همیشگی نیست؛ چه تلخ، چه شیرین، موقت و گذراست.
«وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ» (آلعمران؛ ۱۸۵)
5. فرصتساز بودن
هر آزمون، دری برای رشد، بیداری و نزدیکتر شدن به خداست.
«وَأَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ مِن قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْت» (منافقون؛۱۰)
6. غیرمنتظره بودن
اغلب در لحظهای میرسند که انتظارش را نداریم؛ همین غافلگیری، ما را در انتخاب حقیقی محک میزند.
«وَلَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ» (لقمان؛۳۴)
7. شامل بودن همه ابعاد زندگی
امتحانها فقط در سختیهای بزرگ نیستند؛ در سخن، نگاه، نیت و حتی انتخابهای روزمره هم هستند.
«كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً» (انبیاء؛ ۳۵)
8. آینه بودن
آزمونها ما را به خودمان نشان میدهند، نقاط ضعف و قوتی که در حالت عادی پنهان میماند.
«وَلِيَبْتَلِيَ اللَّهُ مَا فِي صُدُورِكُمْ وَلِيُمَحِّصَ مَا فِي قُلُوبِكُمْ» (آلعمران؛ ۱۵۴)
9. پیوسته بودن
زندگی مثل یک سلسله امتحان است؛ پایان یک آزمون آغاز آزمونی دیگر است.
«أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ» (عنکبوت؛۲)
10. تربیتی بودن
هدف از آزمون شکستدادن ما نیست، بلکه ساختن ماست؛ مثل معلمی که با امتحان، دانشآموز را به یادگیری عمیقتر هدایت میکند.
«وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَا أَخْبَارَكُم» (محمد؛۳۱)
