به طور کلی فرهنگ شیوه زندگی گروهی از انسان هاست که با یکدیگر زندگی می کنند.
خوراکی ها ،پوشش ها، گویش ها ،آداب و رسوم عروسی یا عزاداری و آداب معاشرت و شیوه های مختلف گذراندن وقت و باور ها و ارزش های اخلاقی و میتوان گفت نگرش به عالم و آدم و امثالهم از مصادیق فرهنگ هستند. فرهنگ لایه های مختلفی دارد ؛ بعضی لایه ها عمقی مانند ارزش ها و باور ها و لایه های سطحی تر مانند نماد ها و هنجار ها .
در مباحث دینی و شریعت عملا فرهنگ و دین جدایی ناپذیر هستند . میتوان گفت حدودا در دین اسلام فرهنگ برگرفته از سیره و کتاب قرآن است .سیره پیامبر اسلام دیگر پیشوایان و صحابه ؛ اگر بدون نگرش به اختلافات شیعه و سنی به سیره ها مراجعه کنیم از معتبرین سیره ها بین هر دو گروه سیره پیامبر اسلام یعنی محمد بن عبدالله (ص) است .
فرهنگ و روش زندگی که از سیره برداشت می شود با توجه به دستورات اخلاقی و همچنین روایت ها از واکنش و عکس العمل های پیامبر در برابر اتفاقات است. فرهنگ و دین بر هم اثر گذار هستند با یک دقت به تاریخ صدر اسلام میتوان در یافت که پیامبر برخی از مناسک مفید اعراب را تغیر ندادند و حتی بلکه حفظ کردند ؛ اما بعضی موارد نیز از طرف دین دستخوش تغییر می شوند .
این تغیرات فرهنگی را می توان در همه ابعاد فرهنگی چه فردی چه اجتماعی یافت.
در فرهنگ فردی مانند نحوه اعمال و رفتار روزانه و باور ها و نگرش ها و نحوه برخورد با مسایل ، در فرهنگ اجتماعی نیز که بسیارند از موسیقی و معماری و ارزش ها تا هنجار ها همه توسط دین تعریف می شوند.
اینکه به فرهنگ دیگر ادیان مراجعه نمی کنیم و صرفا در این مطلب درباره اسلام صحبت می کنیم این است که برای دیگر ادیان ابرامی شما نمی توانید سندیت تاریخی پیدا کنید و سند تاریخی همین ادیان اعم از مسیحیت و یهودیت ، قرآن کریم است .
برای مثال درباره فرهنگی که دین اسلام با خود به همراه دارد می توان کتب مختلفی از نهج البلاغه تا حلیه المتقین و امثالهم را مطالعه کرد که شیوه زندگی و اعمال انسان را تعریف می کنند.
یکی از بارزترین مثال ها برای تعریف و بررسی فرهنگ ناب اسلامی آندلس است.
منطقه ای بعد از کوه های جبل الطارق که اسپانیای امروزی است . منطقه ای که 800 سال تحت حکومت مسلمانان بود که بعد از جنگ فرهنگی توسط مسیحیان شکست و پس از آن توسط شواله های جنگ های صلیبی نابود گردید. در آندلس شما میتوانید فرهنگ اسلامی را در همه ابعاد ببینید.
از معماری با شکوه اجین شده با نماد ها و شکل و شمایل اسلامی تا پیشرفت های علمی ، آندلس نماد فرهنگ واقعی اسلامی تا قبل از شکست در جنگ فرهنگی بود . فرهنگ اسلامی نگرشی خاص دارد ؛ نگاهی جهان وطنی و همچنین خیرخواهانه در طلب سعادت برای بشر . تعاریف اسلامی همواره در جزییات اتفاقات تعیین کننده چهارچوب ها بوده است. این را نیز باید در نظر گرفت که فرهنگ ها هم از یکدیگر تاثییر می پذیرند .
به عنوان مثال شاید در کشور های عربی تا صده پیش ما شاهد حجابی به شدت قوی و پوشیده بودیم اما رفته رفته این حجاب اسلامی با عرف و مد و زمانه آمیخته شد که در حال حاضر این تغییرات را می توان حتی در جامعه فعلی کشور خود نیز با بررسی جریان 60 سال اخیر متوجه شد.
باید به این نکته توجه داشت که اسلامی یک فرهنگ کامل و ناب آرمانی است که مسلمانان و پیروان آن باید سعی در تبدیل آن به یک فرهنگ واقعی کنند. فرهنگ واقعی که در زمان جکومت حضرت رسول و امیرالمومنین محقق شد .
در فرهنگ ها همواره فرهنگی برتر است که به فطرت و عقل بشر نزدیکتر باشد و بتواند تمامی ابعاد فرد و جامعه را در بر گیرد. فرهنگ اسلامی بر خلاف دیگر فرهنگ ها نگاهی جامع نسبت به هم مسائل مادی و دنیوی و همچنین اخروی دارد و از توجه افراطی و صرف به مادیات و امور دنیایی از طرفی و از طرف دیگر از افراط در ریاضت و عدم توجه به نیاز های انسانی و دنیایی اجتناب کرده است .
از این رو فرهنگ اسلامی چه به صورت کل و چه به صورت جزئی مورد تایید و علاقه بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان و جنبش های مختلف اجتماعی بوده است .
صادق سلیمانی
و من الله توفیق
