بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی خودروهای مشترک (Car Sharing) قسمت سه از چهار

قسمت قبلی «بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی خودروهای مشترک (Car Sharing) قسمت یک از چهار»

قسمت قبلی «بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی خودروهای مشترک (Car Sharing) قسمت دو از چهار»

6- تحلیل نقاط قوت و ضعف مدل‌های مختلف

6-1- آلمان: مدل‌های ایستگاهی و شناور

نقاط قوت:

• انعطاف‌پذیری در انتخاب: مدل Free-floating در آلمان به کاربران اجازه می‌دهد از خودروهای مشترک در هر نقطه از شهر استفاده کنند، که باعث سهولت و انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به مدل‌های سنتی می‌شود.
• کاهش نیاز به پارکینگ‌های ثابت: در مدل Free-floating، نیاز به پارکینگ‌های اختصاصی کمتر است، که این مزیت در شهرهایی با فضای محدود بسیار مؤثر است.

نقاط ضعف:

• هزینه‌های عملیاتی بالا: مدیریت این مدل در مقیاس‌های بزرگ نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته و هزینه‌های زیاد برای جابجایی خودروها در سطح شهر است.
• مشکل دسترسی در مناطق کم‌تراکم: در مناطق با تراکم جمعیت کمتر، مدل Free-floating ممکن است کارایی کمتری داشته باشد و هزینه‌های اضافی ایجاد کند.

6-2- آمریکا: مدل مبتنی بر عضویت

نقاط قوت:

• ساده و مقرون‌به‌صرفه برای کاربران کم‌استفاده: مدل عضویت و پرداخت بر اساس استفاده، به خصوص برای افرادی که به صورت موقت نیاز به خودرو دارند، بسیار اقتصادی است.
• انعطاف‌پذیری بالا در زمان و مکان استفاده: کاربران می‌توانند از طریق اپلیکیشن خودرو را در زمان و مکان دلخواه رزرو کنند، که راحتی بیشتری به همراه دارد.

نقاط ضعف:

• تمرکز بر شهرهای بزرگ: این مدل عمدتاً در شهرهای بزرگ و پرجمعیت کارایی دارد و در مناطق روستایی یا حومه شهر ممکن است کمتر مورد استفاده قرار گیرد.
• محدودیت‌های دسترسی به خودرو: در برخی از مواقع پیک، دسترسی به خودروها ممکن است به دلیل تقاضای بالا محدود شود.

6-3- ژاپن: مدل ترکیبی و الکتریکی

نقاط قوت:

• تمرکز بر پایداری محیطی: استفاده از خودروهای الکتریکی در سیستم‌های Car Sharing ژاپن باعث کاهش آلاینده‌ها و مصرف سوخت‌های فسیلی شده است.
• بهره‌وری بالا در فضاهای محدود: خودروهای الکتریکی کوچک و سیستم‌های ترکیبی (خودرو و دوچرخه) به مدیریت بهتر فضاهای محدود در شهرهای پرتراکم کمک کرده‌اند.

نقاط ضعف:

• هزینه بالای توسعه زیرساخت‌های الکتریکی: توسعه ایستگاه‌های شارژ و نگهداری خودروهای الکتریکی ممکن است هزینه‌بر باشد و نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت است.
• تقاضای محدود به مناطق شهری: این مدل عمدتاً در مناطق شهری و پرجمعیت کارایی دارد و در مناطق کم‌جمعیت یا روستایی به ندرت استفاده می‌شود.

7- بررسی آمار و داده‌های کاربران خودروهای مشترک در کشورهای مختلف

7-1- آلمان

آلمان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای Car Sharing در اروپا شناخته می‌شود. بر اساس گزارش Car Sharing Association of Germany، تا سال 2022 بیش از 3 میلیون کاربر در این کشور از خدمات Car Sharing استفاده می‌کردند. از این تعداد، حدود 60 درصد از خدمات Free-floating و 40 درصد از خدمات Station-based بهره می‌بردند. بیشترین تمرکز خدمات در شهرهای بزرگی مانند برلین، هامبورگ، و مونیخ است.

7-2- آمریکا

در ایالات متحده، تعداد کاربران سیستم‌های Car Sharing تا سال 2023 به بیش از 5 میلیون نفر رسیده است. طبق داده‌های Transportation Sustainability Research Center، بیشترین تمرکز این خدمات در شهرهای نیویورک، سان‌فرانسیسکو، و بوستون قرار دارد. Zipcar به عنوان بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده خدمات Car Sharing در آمریکا، بیش از 1 میلیون کاربر فعال دارد. بر اساس آمار، حدود 25 درصد از کاربران Car Sharing در آمریکا تمایل به کاهش یا حذف مالکیت خودرو شخصی خود داشته‌اند.

7-3- ژاپن

در ژاپن، با توجه به تمرکز بالای جمعیت در شهرهای بزرگ، سیستم‌های Car Sharing رشد سریعی داشته‌اند. طبق آمار منتشر شده توسط Japan Car Sharing Association، تا سال 2023 بیش از 1.5 میلیون کاربر از خدمات Car Sharing در این کشور استفاده می‌کردند. بیشترین تقاضا در شهرهای توکیو، اوزاکا، و ناگویا است. حدود 40 درصد از کاربران از خودروهای الکتریکی استفاده می‌کنند، که نشان از موفقیت این مدل در کاهش آلاینده‌های شهری دارد.

8- تأثیرات اقتصادی و اجتماعی در سطح جهانی

خودروهای مشترک (Car Sharing) به عنوان یک رویکرد نوین حمل‌ونقل، به طور فزاینده‌ای در سطح جهان محبوب شده است. این مدل از حمل‌ونقل، به افراد اجازه می‌دهد بدون نیاز به مالکیت خودرو، از وسایل نقلیه برای مدت زمان کوتاه استفاده کنند. خودروهای مشترک تأثیرات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای در کشورهایی که از این سیستم بهره می‌برند، داشته‌اند. در این مقاله به بررسی این تأثیرات می‌پردازیم و نمونه‌هایی از تأثیرات مثبت و منفی اقتصادی در کشورهای مختلف را به همراه تغییرات اجتماعی و سبک زندگی ناشی از این سیستم‌ها مورد تحلیل قرار خواهیم داد.

8-1- تأثیرات اقتصادی خودروهای مشترک

تأثیرات اقتصادی مثبت

1. کاهش هزینه‌های مالکیت خودرو یکی از برجسته‌ترین مزایای اقتصادی سیستم‌های Car Sharing، کاهش هزینه‌های مربوط به مالکیت خودرو است. بسیاری از افراد، به‌ویژه در شهرهای پرجمعیت، به جای خرید خودرو، ترجیح می‌دهند از سیستم‌های اشتراک‌گذاری خودرو استفاده کنند. در ایالات متحده، کاربرانی که از خدمات شرکت‌هایی مانند Zipcar و Turo استفاده می‌کنند، به طور میانگین هزینه‌های سالانه مرتبط با مالکیت خودرو از جمله بیمه، تعمیرات و سوخت را به شدت کاهش داده‌اند. این کاهش هزینه‌ها برای کاربران می‌تواند تا 50 درصد در سال تخمین زده شود.
2. کاهش تقاضا برای خودروهای شخصی خودروهای مشترک باعث کاهش تقاضا برای خرید خودروهای شخصی شده است. این تغییر در کشورهای مختلف مانند آلمان و فرانسه مشهود است. در این کشورها، بسیاری از شهروندان به جای خرید خودرو، از سیستم‌های Car Sharing بهره می‌برند که باعث کاهش فشار بر تولید خودرو و کاهش وابستگی به واردات قطعات و سوخت شده است. به عنوان مثال، در برلین، پس از گسترش خدمات خودروهای مشترک، تقاضا برای خرید خودروهای شخصی حدود 20 درصد کاهش یافته است.
3. ایجاد فرصت‌های شغلی جدید با رشد سیستم‌های Car Sharing، بسیاری از فرصت‌های شغلی جدید نیز در حوزه‌های مدیریت ناوگان، فناوری اطلاعات، تعمیر و نگهداری خودرو و خدمات پشتیبانی به وجود آمده است. در کشورهایی مانند ژاپن و کره جنوبی، توسعه شرکت‌های Car Sharing باعث افزایش تقاضا برای مشاغل مرتبط با حمل‌ونقل دیجیتال شده و به نوبه خود به اقتصاد محلی کمک کرده است.

تأثیرات اقتصادی منفی

1. یا اجاره بلندمدت را به جای فروش مستقیم خودروها ارائه دهند.کاهش فروش خودروهای شخصی در حالی که کاهش تقاضا برای خودروهای شخصی می‌تواند به عنوان یک مزیت زیست‌محیطی تلقی شود، برای صنعت خودروسازی چالشی اقتصادی به شمار می‌آید. در کشورهایی مانند ژاپن و کره جنوبی که صنعت خودروسازی یکی از ارکان اصلی اقتصادی است، کاهش تقاضا برای خرید خودروهای شخصی باعث کاهش فروش خودروهای جدید شده است. این تغییر، فشار زیادی بر شرکت‌های خودروسازی وارد کرده است تا مدل‌های جدید و خدماتی نظیر leasing یا اجاره بلندمدت را به جای فروش مستقیم خودروها ارائه دهند.
2. هزینه‌های زیرساختی بالا توسعه زیرساخت‌های لازم برای پشتیبانی از سیستم‌های Car Sharing هزینه‌های زیادی را به دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی تحمیل می‌کند. به عنوان مثال، در سنگاپور و ژاپن، توسعه پارکینگ‌های عمومی و ایستگاه‌های شارژ برای خودروهای الکتریکی مشترک، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان بوده است. این هزینه‌ها در برخی کشورها به اندازه‌ای بوده که توسعه خدمات Car Sharing را محدود کرده است.
3. فشار بر بازار کار تاکسیرانی در برخی کشورها، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، خدمات Car Sharing به طور مستقیم با بازار تاکسیرانی رقابت می‌کند. این رقابت منجر به کاهش تقاضا برای تاکسی‌های سنتی شده و بسیاری از رانندگان تاکسی را با چالش‌های مالی مواجه کرده است. به‌ویژه در کشورهایی مانند هند و برزیل، این رقابت باعث اعتراض رانندگان تاکسی و حتی کاهش تعداد رانندگان این حرفه شده است.

8-2- تأثیرات اجتماعی خودروهای مشترک

تغییرات در سبک زندگی

1. کاهش تمایل به مالکیت خودرو یکی از بزرگ‌ترین تغییرات اجتماعی ناشی از سیستم‌های Car Sharing، تغییر در دیدگاه‌های سنتی نسبت به مالکیت خودرو است. در بسیاری از جوامع، داشتن خودرو یکی از نشانه‌های وضعیت اجتماعی و مالی محسوب می‌شود، اما با گسترش خدمات Car Sharing، بسیاری از افراد به این نتیجه رسیده‌اند که مالکیت خودرو نه تنها ضروری نیست، بلکه هزینه‌های اضافی ایجاد می‌کند. در شهرهای بزرگی مانند توکیو، نیویورک و لندن، استفاده از خودروهای مشترک به‌جای مالکیت شخصی خودرو به طور فزاینده‌ای در حال رایج شدن است.
2. افزایش توجه به محیط‌زیست استفاده از خودروهای مشترک به کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی منجر شده است. این مسائل باعث شده تا بسیاری از افراد، به ویژه نسل جوان، دیدگاه‌های زیست‌محیطی بیشتری نسبت به حمل‌ونقل داشته باشند و به جای خرید خودرو، به دنبال استفاده از روش‌های حمل‌ونقل پایدار مانند Car Sharing باشند. به عنوان مثال، در کشورهایی مانند سوئد و نروژ که از پیشروان در حوزه حمل‌ونقل پایدار هستند، استفاده از خودروهای مشترک به عنوان راهکاری برای کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی مورد توجه قرار گرفته است.
3. کاهش نیاز به پارکینگ و استفاده از فضای شهری یکی دیگر از تأثیرات اجتماعی این سیستم، کاهش نیاز به فضاهای پارکینگ در شهرها است. در کشورهایی مانند هلند و دانمارک، با کاهش تعداد خودروهای شخصی و افزایش استفاده از خودروهای مشترک، بسیاری از فضاهای پارکینگ قدیمی به فضاهای عمومی یا مناطق سبز تبدیل شده‌اند. این تغییرات نه تنها به بهبود کیفیت زندگی شهری کمک کرده، بلکه به کاهش تراکم ترافیک و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی نیز منجر شده است.

تغییرات در دیدگاه‌ها نسبت به حمل‌ونقل

1. همکاری جمعی در حمل‌ونقل شهری سیستم‌های Car Sharing باعث تغییر در نگرش‌های افراد نسبت به حمل‌ونقل عمومی و شخصی شده است. در بسیاری از کشورها مانند سوئیس و فرانسه، همکاری و اشتراک‌گذاری خودرو به عنوان یک ارزش اجتماعی جدید مطرح شده است. این تغییرات باعث شده تا افراد به اشتراک‌گذاری منابع و کاهش مصرف بی‌رویه ترغیب شوند.
2. افزایش عدالت اجتماعی در دسترسی به خودرو یکی از مزایای اجتماعی سیستم‌های Car Sharing، افزایش دسترسی افراد به خودرو بدون نیاز به مالکیت است. در شهرهای بزرگ و پرجمعیت مانند سائوپائولو و بوگوتا، بسیاری از افراد با درآمد پایین که قادر به خرید خودرو نیستند، از خدمات Car Sharing استفاده می‌کنند. این موضوع به افزایش عدالت اجتماعی و دسترسی برابر به خدمات حمل‌ونقل کمک کرده است.

9- بررسی سیستم‌های موجود Car Sharing در ایران

در حال حاضر، سیستم‌های Car Sharing در ایران در مراحل ابتدایی خود قرار دارند و به طور کامل توسعه نیافته‌اند. با این حال، در برخی از شهرهای بزرگ ایران، خصوصاً در تهران و مشهد، شاهد راه‌اندازی پلتفرم‌های ابتدایی برای خودروهای اشتراکی بوده‌ایم. شرکت‌هایی مانند “سهامیاب” و “کاروان” در این حوزه فعالیت‌هایی را آغاز کرده‌اند، اما به دلیل نبود زیرساخت‌های کامل و همچنین چالش‌های قانونی، این خدمات هنوز به طور گسترده در دسترس نیستند.

نقاط قوت سیستم‌های موجود:

• تمرکز این پلتفرم‌ها عمدتاً بر روی خودروهای شخصی و اشتراک‌گذاری موقتی خودروهاست.
• استفاده از فناوری‌های موبایلی برای رزرو و دسترسی به خودروها، به شکلی کاربرپسند طراحی شده‌اند.

نقاط ضعف:

• نبود زیرساخت‌های لازم برای گسترش این سیستم‌ها به مناطق بیشتری از کشور.
• ناپایداری اقتصادی این شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های قانونی و نبود تقاضای کافی.
• عدم همکاری گسترده بین نهادهای دولتی و خصوصی برای توسعه زیرساخت‌ها و حمایت مالی از این طرح‌ها.

9-1- پتانسیل‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های توسعه سیستم‌های خودروهای مشترک در ایران

پتانسیل‌ها

1. افزایش جمعیت شهرنشین و نیاز به حمل‌ونقل جایگزین: ایران، به ویژه در شهرهای بزرگی چون تهران، مشهد، اصفهان و شیراز، با مشکلات ترافیکی و آلودگی هوا روبه‌روست. این موضوع به همراه افزایش قیمت خودروها و کاهش توانایی اقتصادی شهروندان برای خرید خودرو، پتانسیل زیادی برای رشد سیستم‌های Car Sharing ایجاد کرده است. بسیاری از شهروندان در این شهرها، به دنبال روش‌های جایگزین و اقتصادی برای حمل‌ونقل روزانه خود هستند و سیستم‌های خودروهای مشترک می‌توانند پاسخگوی این نیاز باشند.

2. رشد فناوری‌های موبایل و اینترنت: با گسترش دسترسی به اینترنت پرسرعت و استفاده روزافزون از اپلیکیشن‌های موبایلی، راه‌اندازی پلتفرم‌های دیجیتال Car Sharing می‌تواند به راحتی توسط کاربران پذیرفته شود. این رشد فناوری فرصت‌های بزرگی را برای شرکت‌های فناوری‌محور و استارتاپ‌ها فراهم می‌کند تا خدمات کارآمدتر و مقرون به صرفه‌تری ارائه دهند.

3. حمایت دولت از حمل‌ونقل پایدار: در راستای کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهری، دولت ایران طرح‌های متعددی را برای توسعه حمل‌ونقل پایدار و هوشمند ارائه کرده است. سیستم‌های خودروهای مشترک می‌توانند به عنوان بخشی از این راه‌حل‌ها مدنظر قرار گیرند.

فرصت‌ها

1. همکاری با شرکت‌های بین‌المللی: ایران می‌تواند از تجربه کشورهای پیشرو در حوزه خودروهای مشترک استفاده کند و با ایجاد همکاری با شرکت‌های بین‌المللی مانند Zipcar و DriveNow، خدمات مشابهی در کشور راه‌اندازی کند. این همکاری می‌تواند از نظر فناوری و زیرساخت‌های لازم، به توسعه سریع‌تر این سیستم‌ها در ایران کمک کند.

2. کاهش هزینه‌های مالکیت خودرو: یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها برای سیستم‌های Car Sharing در ایران، کاهش هزینه‌های مالکیت خودرو برای افراد است. بسیاری از خانواده‌ها با هزینه‌های بالای خرید، نگهداری و سوخت خودرو دست و پنجه نرم می‌کنند. با گسترش خدمات خودروهای مشترک، می‌توان این هزینه‌ها را کاهش داد و دسترسی به خودروها را برای قشر وسیع‌تری از جامعه فراهم کرد.

چالش‌ها

1. زیرساخت‌های ناکافی: یکی از چالش‌های اصلی توسعه سیستم‌های Car Sharing در ایران، کمبود زیرساخت‌های لازم است. به عنوان مثال، نبود پارکینگ‌های عمومی مناسب در شهرهای بزرگ، عدم وجود ایستگاه‌های شارژ برای خودروهای برقی و ناکافی بودن جاده‌ها و خیابان‌های شهری برای مدیریت حجم خودروهای مشترک از جمله موانع اساسی هستند.

2. فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش‌ها: در ایران، مالکیت خودرو همچنان به عنوان یکی از نمادهای موقعیت اجتماعی شناخته می‌شود و بسیاری از مردم به مالکیت خودرو تمایل دارند. تغییر این نگرش‌ها و ترغیب افراد به استفاده از خودروهای مشترک به جای خرید خودرو، نیازمند فرهنگ‌سازی و تبلیغات گسترده است.

3. چالش‌های قانونی: قوانین مربوط به خودروهای اشتراکی در ایران هنوز به طور کامل تدوین نشده‌اند. موضوعاتی مانند بیمه، مسئولیت تصادفات و مالکیت حقوقی خودروهای مشترک نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی نهادهای قانون‌گذار است.

4. مشکلات اقتصادی: شرایط اقتصادی نامطلوب، تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم، می‌تواند مانعی جدی برای توسعه این سیستم‌ها باشد. در حالی که در برخی کشورها، مردم به دلیل قیمت‌های مناسب خودروهای اشتراکی از این سیستم‌ها استفاده می‌کنند، در ایران ممکن است هزینه‌های اولیه برای توسعه این خدمات بالا باشد و تقاضای کافی وجود نداشته باشد.

9-2- مقایسه وضعیت ایران با کشورهای پیشرو در این زمینه

در مقایسه با کشورهای پیشرو در حوزه Car Sharing مانند آلمان، آمریکا و ژاپن، ایران هنوز در مراحل ابتدایی توسعه این سیستم‌ها قرار دارد. در این کشورها، سیستم‌های Car Sharing به دلیل وجود زیرساخت‌های پیشرفته، فرهنگ عمومی مناسب و قوانین تسهیل‌کننده، به سرعت رشد کرده‌اند. به طور مثال:

1. آلمان: در آلمان، سیستم‌های Car Sharing به خوبی با حمل‌ونقل عمومی یکپارچه شده‌اند. در بسیاری از شهرهای آلمان، کاربران می‌توانند خودروهای اشتراکی را از ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی اجاره کرده و از تخفیفات ویژه برای سفرهای ترکیبی استفاده کنند. این همگرایی سیستم‌ها باعث شده تا استفاده از خودروهای مشترک به عنوان یکی از راه‌های اصلی حمل‌ونقل در شهرهای بزرگ مانند برلین و مونیخ تلقی شود. در ایران هنوز چنین همگرایی و هماهنگی وجود ندارد.

2. آمریکا: در ایالات متحده، به ویژه در شهرهایی مانند نیویورک و سان‌فرانسیسکو، سیستم‌های Car Sharing به عنوان یک بخش اساسی از اکوسیستم حمل‌ونقل در نظر گرفته می‌شوند. شرکت‌هایی مانند Zipcar و Turo توانسته‌اند با ارائه خدمات متنوع و انعطاف‌پذیر، کاربران زیادی را جذب کنند. توسعه این سیستم‌ها در ایران، به دلیل نبود رقابت گسترده و فرهنگ متفاوت، با مشکلات بیشتری روبه‌روست.

3. ژاپن: ژاپن یکی از کشورهای پیشرو در زمینه استفاده از خودروهای مشترک است. این کشور با تکیه بر تکنولوژی‌های پیشرفته، خودروهای برقی و استفاده گسترده از حمل‌ونقل هوشمند توانسته است سیستم Car Sharing را به یکی از ابزارهای مهم در کاهش آلودگی و ترافیک تبدیل کند. ایران در مقایسه با ژاپن، هنوز از نظر فناوری و زیرساخت‌های لازم برای خودروهای برقی و اشتراکی بسیار عقب است.

ادامه مطلب در قسمت بعدی «بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی خودروهای مشترک (Car Sharing) قسمت چهار از چهار»