علاوه بر مرور اجمالی تاریخچهی این زیست بوم از ابتدای دههی هشتاد و بررسی کلی اجزای مختلف آن طی دو دههی گذشته، با دقت بیشتری درباره چهار موج اساسی هشت سال اخیر بحث شد و چهار شاخصهی هویت اولیه، داستانهای موفقیت، شکلگیری اجزا و زنجیرهی ارزش اکوسیستم و در نهایت تامین مالی و توسعهی سرمایهگذاری در زیستبوم مورد توجه واقع شد.
در این بین هرچند که خوشبینی نسبتا بالایی در اکثریت اعضای پنل نسبت به آیندهی اکوسیستم به چشم میخورد، اما نگرانیهای عمدهای نیز مطرح شد که رئوس مهمترین موارد آن عبارت بودند از:
· نیاز شرکتهای پیشرو این زیست بوم به دانش و تجربهی بینالمللی و نیز توسعهی فرامرزی کسبوکارهایشان که در شرایط تحریم غیرممکن است.
· ورود منابع مالی مجموعههای عمومی غیر دولتی که در شکل مالکیت توام با مدیریت، ظهور مییابد و منطق کسبکاری بخش خصوصی را در راهبری آنها کمرنگ میکند.
· ورود منابع دولتی و غیرخصوصی توسط مدیرانی که چون سود و زیان در عایدی مالی آنها بیتاثیر است با منطق اقتصادی تصمیم نمیگیرند.
· پررنگ شدن دیدگاههای امنیتی در مالکیت و راهبری کسبکارها که فضا را برای ورود سهام این شرکتها به بورس، با چالش مواجه کرده است.
· سوق دادن دانشگاهها به شرکتداری و تضعیف ماموریت اصلی دانشگاهها.
· توجه دادن سیاستگذاران به سهم اندک خالص اثرگذاری دانشبنیانی در اقتصاد کشور و غفلت از تاثیر نقش اقتصاد نوآوری در رقابتپذیری بخشهای سنتیتر و متقدم اقتصاد.
· غفلت از اینکه سقف توسعهی اقتصادی استارتآپهای کشور، اقتصادی است که ابعاد کیک آن کاهنده و رو به کوچکتر شدن است.
اما در این بین پیشنهاداتی نیز مطرح شد که حائز توجه بودند:
· لزوم توجه به سرمایهگذاری ماجراجویانهی شرکتی، که منابع بخشهای متقدمتر اقتصاد را در راستای توسعهی نوآوری و رقابتپذیری در خدمت/محصول به کار میگیرد و بخشی از کمبود منابع در اکوسیستم را جبران میکند.
· اهمیت توجه به آموزش مهارتهای نرم در دانشگاهها برای کارآمدی هرچه بیشتر فارغالتحصیلان.
· لزوم تفکیک مالکیت از مدیریت، در مدیریت بخشهای مختلف اکوسیستم و واگذاری کار به مجربین این عرصه به منظور جلوگیری از مداخلهی حاکمیت در راهبری و کنترل کسبکارها و نیز ورود پولهای دولتی از طریق Match Funds و دادن تسهیلات به فعالان سرمایهگذاری این زیست بوم.
· لزوم نقشآفرینی بیشتر کارآفرینان الهامبخش و با سابقه در قالب تشکلها و نهادهای صنفی معتبر و اتصال بین نسلی در راهبران کسبکارهای قدیم و جدید به منظور گشودن مسیرهای آینده برای نسلهای بعد.
· تشویق دولتها برای حرکت در مسیر دولت کارآفرین با هدایت سرمایهگذاریهای آن در کلان موضوعات مورد نیاز کشور یا دنیا، با توجه به اینکه اینگونه موضوعات با ریسک بالایشان در گامهای اول، مورد توجه بخش خصوصی نیستند.