یکی از جملات جالبی که از مرحوم اینشتین نقل می کنن، اینه (والعهدة علی الراوی!):
«تا وقتی نتونی یه چیز رو به مادربزرگت توضیح بدی، یعنی اونو خوب یاد نگرفتی.»
به اینکه واقعاً این جمله رو، اون مرحوم گفتن یا نگفتن کار ندارم. حتی به درستی و نادرستیش هم خیلی کار ندارم. به هرحال برای من که جمله‌ی بسیار جالبی بود و تجربه‌های جالبی هم داشتم از نشون دادن زیبایی‌های چیزهای پیچیده به افرادی که در اون زمینه تخصصی اطلاعاتی ندارن (توسعه مفهوم مادربزرگ!). شاید نشه دقیقاً انتگرال رو با یک تعریف آنالیزی به یه دانش‌آموز کلاس پنجم یاد داد اما یه طعمی از انتگرال رو میشه بهش چشوند. مثلاً بعد از اینکه محاسبه مساحت مربع و مستطیل و لوزی و ... رو یاد گرفت، میشه یه منحنی براش رسم کرد و گفت:«ببین بزرگتر که شدی یاد می گیری که چطور مساحت چنین شکل‌هایی رو هم حساب کنی!»
در این نوشتار چند کتاب را معرفی خواهم کرد که می‌توانند شیرینی‌های برخی مباحث پیشرفته در ریاضیات و علوم‌کامپیوتر را به افراد بیشتری بچشانند. کتاب‌های سوم و چهارم قدری تخصصی‌ترند اما کتاب‌های اول و دوم رو شاید واقعاً بشه به مادربزرگ‌ها هم توضیح داد!
کتاب با معماهای ساده منطقی آغاز می‌شود. معماهایی که اتفاقاً غیرمنطقی و سرِکاری به نظر می‌رسند. از بخش دوم، تازه به دنیای زیبای نویسنده می‌رسیم؛ جایی که قرار است منطق ریاضی را در میان داستان‌ها ببینیم. به نظرم می‌توان فهرست کتاب را دستگیر کرد! به راستی که آدم‌رباست! در اینجا فقط اسم چهار فصل کتاب را می‌نویسم: یک. دختر زیبا یا ببر گرسنه دو. معما و ماورای معما سه. اسرار قفل مونت کارلو چهار. قابل‌حل یا غیرقابل‌حل
از همین نویسنده کتاب‌های دیگری هم در همین حال و هوا به فارسی ترجمه شده‌اند: آلیس در سرزمین معما و معماهای شهرزاد (این دو کتاب هم جالب به نظر می‌رسند و البته به تازگی هم چاپ شدند). روشنه که کارهای خوندنی ایشون محدود به همین چند مورد نیست.
٢. نظریه بازی
در دانشگاه درس بسیار زیبای نظریه بازی‌ها رو نتونستم بگیرم اما برای اینکه به قدر تشنگی چشیده باشم، این کتاب خیلی ساده رو از کتابخونه گرفتم تا ببینم اوضاع از چه قراره و همین کافی بود تا یک روزه به یکی از علاقه‌مندان نظریه بازی‌ها تبدیل بشم و منتظر فرصتی برای دنبال کردن درس دکتر علیشاهی و دکتر فاطمی. اگر به ریاضی، علوم‌کامپیوتر، اقتصاد، مدیریت، اخلاق و ... علاقه‌مندید این کتاب بی‌نظیره (بی‌نظیر رو اگر اینجا استفاده نکنم دیگه کجا می‌تونم استفاده کنم!).
٣. نظریه جاویدان
این کتاب از دو کتاب قبلی مفصل‌تره و یه جورایی تاریخچه بیزگرایی در آمار رو مرور می‌کنه. شاید همه جای کتاب خیلی خوشخوان و روان نباشه اما بخش‌های جالبی در مورد پیدایش بیزگرایی و کاربردهاش در جنگ جهانی دوم، پزشکی و زندگی آماردانان مختلف درش وجود داره. خود مناقشه بین بسامدگرایان و بیزگرایان هم جالبه و اگر به دنبال انگیزه‌ای برای آشنایی با فلسفه علم هم هستید، این کتاب واقعاً مناسبه.
٤. بلیت طلایی (The Golden Ticket)
در سال ٢٠٠٠ انجمن ریاضی کلی از بین این همه سوال حل نشده در ریاضیات هفت سوال رو انتخاب کرد و برای حل هر یک از این سوال‌ها، یک میلیون دلار جایزه گذاشت (ویکی‌پدیای مسائل هزاره). اگر علاقه‌مندید دست کم با یکی از اون هفت تا سوال بیشتر آشنا بشید و اهمیتش رو متوجه بشید، کتاب بالا خیلی ساده و جذاب بهتون کمک می‌کنه. موضوع کتاب پیچیدگی الگوریتم‌هاست و در این کتاب می‌بینیم که سختی و آسانی مسائل در علوم کامپیوتر چطوری تعریف میشن. این کتاب رو آقای دکتر علیمی در درس طراحی الگوریتم (بهار ٩٩ - دانشکده علوم ریاضی شریف) معرفی کردن و تا جایی که می‌دونم ترجمه هم نشده. برای کسانی هم که با این موضوع آشنا هستن، کتاب می‌تونه جالب باشه.
به امیدِ بودن با کتاب‌های خوب!
محمدرضا شمس اشکذری
مردادِ صفر صفر
و سپاس خدای را ...
