عزاداری سازنده

يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلاَمِ

روضه و ذکر مصیبت اهل بیت(ع) امانتی است که تاریخ نمی‌تواند آن را فراموش کند و آسمان ها و زمین توان تحملش را ندارند. حفظ این امانت به عهده ما بود و این رسالت ما بود که به درستی انتقالش بدهیم و ما چقدر امانت دار نبودیم. این خیانت در امانت نتیجه عوامل گوناگونی است؛ از فراموشی اهداف گرفته تا در دست نداشتن ملاک ها تا دخالت بیگانگان که آن هم ناشی از غفلت ما است. غفلت و خوابی سنگین که فریاد بلند انسان های دلسوز تاریخ هم آن را بیدار نکرده است.

در مقام نقد، ما هنگامی میتوانیم سبک و محتوای روضه، ذکر مصیبت و مداحی حال حاضر را نقد بزنیم و از انحراف ها و بدعت ها جدا شویم که در قدم اوّل به هدف آن بپردازیم. هنگامی که هدف را معلوم کنیم، روش رسیدن به آن مشخص می‌شود؛ وسیله حرکت، زمانی که بخواهیم تا بقالی سر کوچه برویم یا به کشوری دیگر، از دوچرخه تا هواپیما تغییر می‌کند و معلوم می‌شود.

در طول تاریخ اهداف متفاوتی برای ذکر مصیبت اهل بیت(ع) در نظر گرفته شده است و بر اساس آن، روش ها و سبک های متفاوتی برای رسیدن به آن هدف.

• گریه و بکاء
• جذب مخاطب
• تربیت و سازندگی

از جمله اهدافی هستند که برای ذکر مصیبت اهل بیت(ع) در نظر گرفته می‌شوند.

نقد اهداف

1. در روایت هست که اگر چشم به اندازه بال مگسی برای امام حسین(ع) تر بشود، تمام گناهان او آمرزیده می‌شود. آیا صرف گریه کردن بدون ایجاد حرکت در ما، باعث آمرزش گناهان می‌شود؟ مایی که برای یک کودک گرسنه‌ی بی خانمان و برای از دست دادن محبوب هایمان اشک می‌ریزیم، میخواهیم برای حسین(ع) با آن سطح از مصیبت گریه نکنیم؟ آن چیزی که باعث آمرزش گناهان می‌شود نه اشک بلکه آن احساس و تصمیم توبه و حرکتی است که به صورت اشک ظاهر می‌شود. بعدا از عوامل این احساس و تصمیم برای حرکت صحبت خواهد شد که چه عاملی باعث این اشک می‌شود. ما گاهی گریه را هدف قرار می‌دهیم و برای این هدف از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کنیم؛ تا آنجا که حتی از پرتاب سنگ به طرف جمعیت هم ابایی نداریم. بگذریم از اینکه برای نائل آمدن به این هدف، روضه را آن هم به صورت مکشوف به خدمت گرفته‌ایم؛ با این توجیه که داریم ذکر مصیبت اهل بیت(ع) را می‌گوییم. بدون توجه به این نکته که این مصائب بزرگ برای دل های کوچک ما یا باعث جریحه دار شدن و از بین رفتن دل می‌شود و یا قساوت ها و عادی شدن ها را به دنبال دارد. قساوت ها یعنی جایگاه مصیبت برایمان عوض می‌شود؛ اینطور فکر می‌کنیم که حتما باید گلوی اولیا خدا را ببریم و بدنشان را تکه تکه کنیم و روی سینه‌شان بنشینیم و ناموسشان را به اسارت ببریم تا در مقام دشمنی و مخالفت با آنها در آمده باشیم. از اینکه حقیقت مصیبت واقعا چیست، صحبت خواهیم کرد. و عادی شدن ها به این خاطر است که انسان همواره سعی بر هضم بلا و مصیبت دارد، و این مصائب در این سطح دیگر احساسی در مخاطب زنده نمی‌کند. حال روضه‌خوان برای رسیدن به این هدف که گریه است، سعی بر افزایش سطح مصیبت دارد تا شاید بتواند احساسات مخاطب را بیشتر جریحه دار کند که گاها دست به دامان تحریف ها و دروغ ها هم می‌شود؛ و این حقیقتی است که ما شاهدش هستیم و چندان از جامعه ما دور نیست. شعر ها، تمثیل ها و اشارات غیر مستقیم، می‌تواند علاوه بر نشان دادن و انتقال مصیبت، از این پیش آمد ها نیز جلوگیری کند.
2. و گاهی جذب را هدف قرار می‌دهیم و سعی بر جمع کردن یار برای اهل بیت(ع) می‌کنیم اما حواسمان به غالب شدن سلیقه ها نیست. جذب خوب است، زمانی که ملاک ها از دست نرود و جایش را به سلیقه ها ندهد. به اسم جذب، هر سبک و محتوایی که خوشایند مخاطب باشد را می‌پذیریم و همه را زیر پر و بال خود می‌گیریم و جای هیچ انتقادی هم نمی‌گذاریم؛ با این توجیه که به دستگاه امام حسین(ع) نمی‌توان انتقاد کرد. سوال اینجاست که آیا صرفاً زدودن و پاک کردن یکسری عادات غلط از دستگاه امام حسین(ع) اشتباه است یا وارد کردن بدعت و سبک و محتوای سلیقه‌ای هم به همان اندازه اشکال دارد؟!
   تشکیلاتی دستگاه امام حسین(ع) است که دارای ملاک و هدف باشد و با هر عقیده ای کنار نیاید، انبار هر سلیقه ای نباشد و نردبان باطل نگردد!
3. و اما هدف آخری که از آن صحبت شد تربیت و سازندگی است. هدفی که رسالت تمام انبیا و اولیا تاریخ بود و بزرگترین مسئولیت ما در عصر حاضر. و ما چه کردیم جز بی اعتنایی به این هدف و کنار گذاشتن آن از تمام زندگی‌مان؟ مایی که باید کنار هر شغلی نقش تربیتی می‌داشتیم، به چه مشغول شدیم؟
   با هدف قرار دادن تربیت و سازندگی و تصمیم برای به دوش کشیدن این بار مسئولیت، ناچار جایگاه روضه، ذکر مصیبت و مداحی برایمان عوض می‌شود. اینجا ذکر مصیبت دیگر متنی غمناک برای گرفتن گریه یا سبک و محتوایی عامه‌پسند برای جذب مخاطب نیست؛ بلکه در مقام یاداوری و تذکر جایگاه مطلوب و جایگاه فعلی ما می‌باشد که باعث تلقی دیگری از خودمان می‌گردد. هنگامی که محتوا در مقام مقایسه و تبیین در بیاید، مقایسه حالت ها، نیت ها و افعال ما با علی(ع) و با عباس(ع) و با قاسم(ع) و با مالک ها و سلمان ها و ابوذر های تاریخ، و تبیین جایگاهی که باید به آن برسیم و روش رسیدن به آن، در ما شناختی می‌آید و می‌فهمیم که چقدر می‌توانیم باشیم و چطور باید باشیم و چقدر می‌توانیم رشد کنیم و چقدر هستیم. این شناخت باعث عوض شدن تلقی ما از مصیبت می‌شود و می‌فهمیم اینکه ولیّ به یک سمت نگاه کند و ما نرویم مصیبت است و اینکه هنگام یاری ولیّ به کار دیگری مشغول باشیم جنایت است و رکود و بی‌کاری، به جای ساختن و تربیت یار برای او دشمنی است. و دیگر برای درک این مصیبت نیاز به روضه مکشوف نیست؛ همین که ولیّ در جایگاه خودش نباشد، برای ما مصیبت است؛ حال می‌خواهد خانه نشین باشد، در گودال باشد و یا پشت پرده غیبت. و این شناخت ها و عوض شدن تلقی ها از مصیبت، مقدمه احساسی می‌شود و اشکی و بکائی که حتی اگر به اندازه بال مگس هم باشد کافیست برای بخشش گناهان؛ چون این احساس زیربنا و پایه گذار عمل و حرکتی است که آغازش با توبه است. ولی اگر تلقی ما از مصیبت همان ها باشد که اول گفته شد دیگر چه توبه و بازگشتی؟ من که خودم را گناهکار نمی‌دانم، من که شمر شدن و عمر سعد شدن را از خودم دور می‌بینم دیگر از چه توبه کنم؟

با این دید و این نوع نگاه، روضه، ذکر مصیبت و مداحی کارکرد تربیتی می‌گیرند و باعث رشد می‌شود و ما را از رکود و انحطاط جدا می‌کند و به هدف اهل بیت(ع) پیوند می‌زند که تمام زندگی آنها فراهم کردن شرایط رشد خلق بود تا با اختیار خودشان به پا بایستند و راه حق را انتخاب کنند << لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَيِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَ الْمِيزانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ >>.

شین.میم