شیرین نشاط

در این مقاله از شوکارت قصد داریم هنرمند معروف دیگری در سطح بین‌المللی را به شما معرفی کنیم و آثار او را مورد بررسی قرار دهیم. هنرمندی که از آن صحبت می‌کنیم، زنی توانا از ایران است که در میان هنرمندان جهان، حرفی برای گفتن دارد.

شیرین نشاط متولد ۱۳۳۶ در قزوین و فارغ التحصیل هنر از دانشگاه کالیفرنیای برکلی آمریکا است. عمده توجه شیرین نشاط بر مسائل و مشکلات یک زن و مخصوصا یک زن ایرانی است. از شیرین نشاط می‌توان به عنوان یک هنرمند، عکاس و کارگردان نام برد. عمده آثار نشاط از وقایع دوران معاصر ایران الهام گرفته شده است.

از مشهورترین مجموعه‌های شیرین نشاط که هم باعث معروفیت او شد و هم انتقادها و مخالفان زیادی را در پی داشت، مجموعه‌ی زنان خدا است.

زنان خدا، مجموعه عکس‌هایی است که توسط شیرین نشاط ثبت شده. عکس‌هایی از چهره، دست و پاهای زنان که خط به زبان فارسی که روی بدن‌ها حک شده است در آن به چشم می‌خورد. در انتهای این مقاله که توسط تیم شوکارت برای شما تهیه شده است، به تحلیل این مجموعه عکس خواهیم پرداخت.

همانطور که گفتیم، شیرین نشاط در کارگردانی نیز حرفی برای گفتن دارد. از فیلم‌های اثرگذاری که او از خود به جا گذاشته است می‌توانیم زرین، زنان الله، در جستجوی ام کلثوم، مهدخت و ... را نام ببریم.

زنان خدا یا زنان الله، به دوران انقلاب ایران تعلق دارد.

این زن توانا و هنرمند ایرانی برنده جوایز متعدد بین‌المللی نیز شده است. تندیس شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی برای فیلم زنان بدون مردان سال ۲۰۰۹ در شصت و ششمین جشنواره بین‌المللی ونیزو جایزه بنیال گوانگجو در سال ۱۳۷۹، از دو افتخار بزرگی است که این بانوی ایرانی به دست آورده است.

فیلم زنان بدون مردان، روایتی از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ است.

همچنین شیرین نشاط، این زن ایرانی هنرمند، در سال ۲۰۱۴ توانست به عنوان یکی از داوران جشنواره بین‌المللی فیلم برلین برگزیده شود.

دامنه توانایی‌های شیرین نشاط به اینجا محدود نمی‌شود، او در کنار عکاسی‌های خود به ویدئو آرت و چیدمان ویدئویی نیز علاقه‌مند بود و توانست در این زمینه نیز آثار قابل توجهی ارائه دهد. نگاه فلسفی و شاعرانه او نسبت به زن در چیدمان ویدئویی سه گانه عصیانگر جذبه و اشتیاق، کاملا قابل مشاهده است.

از جدیدترین پروژه‌های شیرین نشاط می‌توان سرزمین رویاها را نام برد که در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ در گالری‌های جهان به نمایش گذاشته شد. سرزمین رویاها، بازتابی از تنش‌های ایران و آمریکا را به تصویر می‌کشد. این فیلم در ایالت نیومکزیکوی آمریکا فیلم‌برداری شده است. طبیعت آن‌جا، تداعی کننده بیابان‌های ایران است. مکان جغرافیایی این اثر در ابتدا برای بیننده روشن نیست.

سیمین، شخصیت اصلی در فیلم سرزمین رویاها، یک عکاس ایرانی مهاجر است.

او پرتره‌های آمریکایی را با پیشینه‌های متفاوت از نیومکزیکو تا کالیفرنیا، سرخ پوست و سفید پوست، زن و مرد، پیر و جوان به تصویر می‌کشد و به گردآوری آن‌های می‌پردازد. سیمین نه تنها پرتره‌های این افراد بلکه رویاهای آنها را عکاسی‌ می‌کند و در نهایت این دنیای رازآلود و استعاره را که با عکاسی سیاه و سفید مزین است به پایگاه ایرانی خود منتقل می‌کند.
این تصاویر، آمیزه‌ای است از اسرار، طنز، جاسوسی، استعاره و رازآلودی ممتد باهم که در ویدئو سرزمین رویاها تنیده شده است که سویه‌های بیزاری و نفرت از جنگ نیز در آن به وضوح دیده می‌شود. از زاویه زییایی شناسی این اثر با پرداختی سیاه وسفید، استفاده از لنزهای مختلف و جاده های پر پیچ خم است که ببینده را ناخودآگاه به یاد آثار عباس کیارستمی می‌اندازد و طبیعت صحرایی که نقطه مشترک طبیعت هر دو کشور است دست خط نشاط را با خود حمل می‌کند.
همچنین این سیاه و سفیدی قادر است نگاه خاکستری مردمانی را که صدا ندارند و کسانی که از جنگ، ویرانی و پیامدهای آن به جان آمده‌اند را به خوبی به تصویر بکشد.

یکی از نکاتی که در آثار شیرین نشاط بسیار مورد توجه او قرار گرفته است و به چشم می‌آید، توجه به خط زبان فارسی است. این توجه، نشان از علاقه او به هویت و آثار ایرانی است. او با نشان دادن خط زبان فارسی می‌خواهد زیبایی‌های فرهنگ ایران را به مردم جهان معرفی کند. در لابه‌لای نوشته‌ها و نقش نگاره‌هایی که روی دست و پای زنان ترسیم شده است اشعاری از شاهنامه به چشم می‌خورد.

حلقه‌ای که همه آثار این هنرمند را به هم پیوند می‌دهد، موضوع هویت، جنسیت و تبعید است. تبعیدی که شیرین نشاط آن را به تصویر می‌کشد می‌تواند درونی یا بیرونی، خواسته یا ناخواسته باشد.

مجموعه زنان خدا

مجموعه زنان خدا، اثری از شیرین نشاط بود که او را به شهرت رساند. همچنین این مجموعه انتقادهای بسیاری را نیز در پی داشت.

طی سفری که او در سال ۱۹۹۰ به ایران داشت، با فلسفه شهادت آشنا شد. به تصویر کشیدن مجموعه عکس‌های زنان خدا با پردازش زیباشناسی که به همراه داشت، در حالی که زنان سکولار و غیرمذهبی زیادی از فضای عمومی ایران در دهه اول انقلاب و با زور حکومت حذف شده بودند، این تصور را به وجود آورد که این‌ها سمبل زن ایرانی هستند. سیل انتقادها به شیرین نشاط نیز از همین‌جا شروع شد.

او می‌گوید، برای بسیاری سوءتفاهمی به وجود آمد که من قصد دارم ایران را این گونه به جهانیان نشان دهم و خشونت را توجیح کنم، در حالی که قصد من فقط به تصویر کشیدن تنها بخش کوچکی از زنان مذهبی بوده است.

مجموعه این نقدها به نشاط، باعث فاصله گرفتن او از فرم رئالیستی شد. فیلم ساخته‌ شده توسط او به نام زنان بدون مردان را نوعی رئالیست جادویی می‌دانند و آثار بعدی او به سورئالیسم نزدیک شده است.

زنان خدا شامل سه مجموعه است. در بخش اول، او به بازآفرینی اشعار فروغ پرداخته است. در این مجموعه، تنش‌های فردی زنان مذهبی با نیازهای آزادی خواهانه به تصویر کشیده شده است.

در مجموعه‌ی دوم، ریشه‌هایی در اشعار طاهره صفارزاده به چشم می‌خورد و نظر به تغییر مفهوم شهادت دارد. مفهوم شهادت از نظر او در دنیای غرب بسیار ساده شده است.

و اما بخش سوم از این مجموعه، به عکس‌های شیرین نشاط در سال ۱۹۹۵ در سفر به ایران باز می‌گردد. مجموعه سوم، کمتر از دو مجموعه دیگر دیده شد.