چند وقت پیش یکی از دوستانم که ساکن خارج از کشور هست، اعلام کرد که قراره ارائه‌ای در کنفرانس SOtM 2019 (مربوط میشه به OpenStreetMap) داشته باشه و از اعضای گروه خواست که در مطالبی که قراره اونجا ارائه بده کمکش کنیم.
یکم دور شیم از داستان، من به مدت شیش ماهه که با گروه OSM Iran در تلگرام کار میکنم. اعضای این گروه رو داوطلبانی از سراسر ایران تشکیل میدن که بطور رایگان و آزاد دارن بر روی نقشه‌های OpenStreetMap.org کار میکنن. OpenStreetMap برخلاف سایر نقشه‌های دیگه، تمرکزی بر معابر(مثل خیابون‌ها، کوچه‌ها و ...) نداره و کلیت تمرکزش بر دادست. یعنی چی؟ یعنی هر آنچه که شما بر روی زمین میبینید رو میتونید وارد نقشه OSM یا همون OpenStreetMap بکنید.
داده‌ها شامل هر چیزی میشه، از معابر گرفته، تا مغازه‌ها، کوه‌ها، سرعت‌گیر‌ها، چراغ‌ها، حتی خرابی‌های روی معابر و ... . بطور کل هر چیزی که میبینید رو میشه به عنوان داده بهش وارد کرد تا بعدا برنامه‌هایی با توجه به نوع نیازشون از این داده‌ها استفاده کنن.
اوپن‌استریت‌مپ مثل هر برنامه آزاد و متن‌باز دیگه‌ای از سراسر جهان داوطلب‌هایی رو داره که رایگان بهش کمک میکنن. اگر با فلسفه نرم‌افزار آزاد آشنا باشید، احتمالا میدونید دارم از چه نوع کمکی صحبت میکنم.
خب برگردیم به داستان...
دوست عزیزمون که اسمشون ابراهیم هست، تاپیکی رو در انجمن OSM برای این موضوع ارائه ایجاد کرد تا ما مطالب خودمون رو زیرش ارسال کنیم.
من و سایر افرادی شروع کردیم به نوشتن چیز‌هایی که بنظرمون باید توی اون کنفرانس مطرح میشد. خب من خودم رو جای آقا ابراهیم گذاشتم و فکر کردم به این که اگه من توی این کنفرانس که احتمالا ۹۹٪ مشارکت کننده‌های خارجین بودم چیا میگفتم. سریعا از چالش‌‌هایی که به عنوان یه ایرانی بودن توی این پروژه‌ها داریم به ذهنم اومد.
شروع کردم به نوشتن و توضیحاتی رو توی اون نوشته دادم. اگر میخواید نوشته من رو ببینید، روی این دو تا لینک زیر کلیک کنید:
#4
#13
وقتی مطلبم تموم شد، شروع کردم خوندن مجددش. اون موقع فهمیدم چی نوشتم. اون موقع بود که فهمیدم ما ایرانی‌ها حتی برای انجام کار رایگان هم چقدر باید مشقت تحمل کنیم.
چرا باید برای یه پروژه آزاد که سودش رو بشریت میبره، ما باید این همه سختی بکشیم؟
چرا باید بخاطر ایرانی بودن، ما از این همه امکانات محروم بشیم؟
چرا هیچ ارگان و سازمانی توی ایران با مشارکت‌کننده‌های این چنینی همکاری نمی‌کنه؟
آیا یه مشارکت کننده‌ی غیر ایرانی(فرضا اروپایی) اگر به این همه دیوار بلند تحریم و فیلتر بر میخورد، باز هم سعی میکرد در این پروژه‌ها مشارکت کنه؟
ولی کلی آیا‌‌ها و چرا‌های دیگه که احتمالا دیگه بهشون فکر نمیکنیم چون عادت کردیم.
قضیه رو بیشتر میشکافم؛
اوپن‌استریت‌مپ ابزار‌هایی داره که به ما اجازه میده نقشه رو برای حل مشکلات مورد بررسی قرار بدیم. یکی از این ابزار‌ها سایت مپ‌رولت هست که برای دسترسی بهش ما حتما باید فیلترشکن روشن کنیم. نه سایت فیلتره و نه سایت ما رو تحریم کرده. اتفاقی که افتاده اینه که سرور میزبانی این سایت، دیجیتال‌اوشنه که ما رو تحریم کرده.
این رو اضافه کنید به این که ما برای دسترسی به همچین چیز ساده‌ای باید امنیتمون رو هم به خطر بندازیم.
چرا؟ چون همه به فیلترشکن امن و درست دسترسی نداریم و ممکنه بخاطر همچین چیز ساده‌ای بریم سراغ فیلترشکنی که امنیت و حریم‌شخصیمون رو به خطر بندازه. تازه هزینه‌ای که برای این فیلترشکن‌ها باید بکنیم و حجم اینترنتی هم که ازمون کم میشه به کنار.
یا برای ویرایش زدن روی نقشه مثل اضافه کردن معابر و غیره، ما نیاز به تصاویر جدید ماهواره‌ای داریم. تصاویری که داریم غالبا قدیمی هستن. غالبشون مال ۲۰۱۲ هست. نیاز نیست متخصص نقشه‌کشی باشید تا متوجه بشید که چه کار سخت و غیر ممکنیه که از روی تصاویر ماهواره‌ای ۲۰۱۲، مناطقی رو در سال ۲۰۱۹ رسم کنید. ۷سال... توی ۷سال چقدر شهر‌ها و مناطق تغییر میکنن؟
شاید براتون سوال پیش اومده خب چرا از تصاویر جدید استفاده نمی‌کنید؟
باید بگم که ما میخوایم، اما قوانین کپی‌رایت در خیلی موارد دست ما رو میبنده. این زیاد مشکل ساز نیست.
قسمتی مشکل سازه که ما نمیتونیم به هیچ شکلی تصاویر جدید تهیه کنیم. برخی از شرکت‌هایی که با OSM همکاری دارن، از مناطقی در ایران هم تصاویر جدید ماهواره‌ای دارن. اما این‌ها رو هم تحریمیم! باز باید برای دسترسی به این تصاویر فیلترشکن روشن کنیم!
خب راه بعد خرید این تصاویر و یا پرداخت مبلغی به یه سری شرکت هست که تصاویر جدید تهیه کنن و اون رو بطور رایگان و آزاد در اختیار مردم بذارن.
قابل حدس زدنه، توی پرداخت هم تحریمیم حتی با وجودی که این شرکت‌ها مشکلی با انجام تهیه تصویر برای ما ندارن.
راه بعدی که برای یه ویرایش‌کننده نقشه وجود داره اینه که از شرکت‌ها و سازمان‌های ایرانی که تصاویر هوایی و ماهواره‌ای از کشور تهیه میکنن رجوع کنه و ازشون درخواست کنه این تصاویر رو در اختیارشون بذارن.
جواب این سازمان‌ها و شرکت‌ها این هست که به دلایل امنیتی و غیره ما این تصاویر رو در اختیار عموم نمیذاریم. این در حالیه که این سازمان‌ها با بودجه‌های عمومی مملکت که از طریق مالیات‌های خودمون اقدام به ثبت تصاویر میکنن ولی اون‌ها رو در اختیار ما نمیذارن. به علاوه تعدادی از همین سازمان‌ها و شرکت‌ها دارن بطور مستقیم از داده‌های OpenStreetMap استفاده میکنن که در مواردی حتی کپی‌رایت اوپن‌استریت‌مپ رو رعایت نمیکنن و نامی ازش نمیبرن و مدعی هم میشن که خودشون این نقشه رو کشیدن!!!
در مواردی هم اگر میخواستن این تصاویر رو در اختیار عموم بذارن، تقاضای مبلغی هنگفت کردن. ۵۰۰میلیون تومن برای این که تصاویر یه شهر مثل بوشهر رو بصورت عمومی در بیارن تا ویرایش‌کننده‌هایی که رایگان دارن کار میکنن این داده‌ها رو وارد نقشه کنن.
ما حتی توی دریافت فاند و دونیت هم مشکل داریم. OSM ساز و کاری داره که هر سال به یک گروه که در نقشه فعالیت مثبتی داشته فاندی رو اهدا میکنه. مبلغی که میشه اون رو برای بهتر کردن شرایط اون گروه و یا جامعه کاربری خرج کرد تا وضعیتشون بهبود پیدا کنه.
ما این رو هم نمیتونیم دریافت کنیم چون سیستم بانکیمون تحریمه!
دونیت نمیتونیم ازشون دریافت کنیم، چون سیستم بانکیمون...
با شرکت‌های داخلی هم ما همیشه مشکلی داریم بر سر رعایت کپی‌رایت نقشه.
خیلی از این شرکت‌های به اصلاح دانش بنیان و استارتاپی که در زمینه نقشه فعالیت میکنن و در مورادی بودجه دولتی دریافت میکنن، مستقیما از داده‌های OSM استفاده میکنن بدون یک کلمه ذکر نام OpenStreetMap و یا درج کپی‌رایت.
ما مادام با این شرکت‌ها درگیری داریم تا مجبورشون کنیم کپی‌رایت رو رعایت کنن. این در حالیه که ما میتونستیم خیلی راحت با این شرکت‌ها همکاری دو جانبه کنیم به این طریق که با درج کپی‌رایت توی نقششون، اونا تصاویر جدید برای ما تهیه کنن و یا به ما دونیت بدن تا ما با انرژی چند برابر نقشه رو کامل کنیم.
اما خب، به جاش نشستیم و باهاشون درگیری داریم بر سر این که شما عملا دارید دزدی میکنید چون به اسم نقشه بومی دارید از داده‌هایی استفاده میکنید که بطور رایگان و آزاد در اینترنت قابل دستیابیه، اما بخاطرش فاند دولتی میگیرید بدون یک ذره تلاش.
به هر حال اگر خواستید ببینید چه شرکت‌هایی از داده‌های OpenStreetMap استفاده میکنن، میتونید به این آدرس سر بزنید:
https://github.com/OSMIran/Copyright-Compliance
لیستی بلند بالا از سازمان‌ها، شرکت‌ها و سایت‌ها مشاهده میکنید که در خیلی از موارد بدون ذکر نام اوپن‌استریت‌مپ و یا درج کپی‌رایت، دارن از اوپن‌استریت مپ بهره میبرن.
سخن پایانی؛
تمام این چیز‌هایی که گفتم فقط مربوط به این پروژه نیست. مربوط به تمامی پروژه‌های این شکلیه که کاربران ایرانی درشون مشارکت رایگان و آزاد دارن.
انقدر این مشکلات برامون پیش اومده و انقدر ادامه داشته که در خیلی موارد شده جزی از رویه کارمون و اصلا یادمون رفته که بابا این یه مشکله و باید یه فکری براش کرد...
امیدوارم با وجود افرادی مثل آقای امیر ناظمی عزیز که در همین ویرگول فعال هستن و با جامعه کاربری نرم‌افزار آزاد آشنایی دارن این شرایط کمی بهبود پیدا کنه تا کاربر ایرانی، تا مشارکت کننده نرم‌افزار آزاد ایرانی به جای این که زمان زیادی از وقتش رو صرف دور زدن موانع و دیوار‌‌ها کنه، صرف مشارکت در پروژه‌های این چنینی کنه تا به مردم کشورش یه خدمتی کرده باشه.
به قول یکی از دوستان:
واقعا دردناکه اینکه توی وضعیتی به این سختی تلاش کنی و فقط بهت سختی بیشتر هدیه بشه...
لینک‌هایی که شاید براتون مفید باشه:
۱. وبسایت OSM Iran
۲. انجمن OSM Iran
۳. مخزن OSM Iran در گیت‌هاب
۴. کانال OSM Iran در تلگرام
۵. حساب OSM Iran در توییتر
