تکباف
تکباف
خواندن ۵ دقیقه·۴ سال پیش

آشنایی با انواع دستبافته‌های ترکمن

دو خصوصیت بارز بافته‌های ترکمن استفاده از آرایه‌های هندسی و وجود جدول رنگی ما بین قرمز تا قرمز-قهوه‌ای است. این ویژگی‌ها به صورت عام در تمام بافته‌ها وجود دارد و به طور خاص در فرش بیشتر به چشم میخورد. انواع بافته‌های ترکمنی با شیوه زندگی کوچ نشینی تطابق یافته‌اند. ترکمن‌ها تجهیزات آلاچیق و لوازم کوچ را با موادی که در دسترس آنان هستند می‌سازند. از کیف‌های مختلف گرفته تا گهواره، قالی و پوشش‌ها، بافته‌هایی برای جدا کردن فضای درون چادر. پوشش‌های ورودی، نوار‌هایی برای پنهان کردن گره‌های بین دیوارها تا سقف آلاچیق از این دسته هستند. به عبارت دیگر این خود نوعی معماری است که با انواع بافته ها ایجاد می‌شود. طراحی داخلی این فضا را نیز دیگر بار همین بافته‌ها می‌پوشانند.

بسیاری از طرح‌ها از نسلی به نسل‌های بعد، سینه به سینه منتقل گشته و مختص قبایل و تیره‌های خاص شده‌اند. در این قسمت به معرفی انواع دست بافته‌های پرزدار اقوام ترکمن می‌پردازیم. صرف نظر از فرش‌های بزرگ اصلی ترکمن‌ها که های یا خالی نام دارند، همانند سایر بافته‌های خاص، به نظر می‌رسد فقط در موقعیت‌های ویژه مورد استفاده بوده‌اند، سایر موارد زیر از انواع بسیار جالب توجه بافته های ترکمنی هستند.


نمازلیق ترکمنی

جا نماز پافرشی که روی آن نماز می‌خوانند. غالبا با یک طرح محرابی قابل تشخیص بافته می‌شوند.

سالاتشاق

بافته‌ای شش ضلعی که درمورد کاربرد دقیق آن اختلاف وجود دارد. در این بافته‌ها نیز وجود طرح‌های محراب مانند در بسیاری از نمونه‌ها، برخی نویسندگان را وا می‌دارد که آن را نیز به عنوان جانماز معرفی کنند. اما برخی پژوهندگان بخصوص در بافته‌های ترکمنی مانند سیاوش آزادی، اظهار داشته است که آن‌ها به عنوان پوشش گهواره ساخته شده‌اند. در برخی مناطق به این نوع بافته سالانچاق گفته می‌شود.

برخی نمونه‌ها شکافی در یک طرف‌شان دارند که این احتمال را تقویت می‌کند که به عنوان زین استفاده می‌شده اند. اما باید ذکر کرد که در اغلب نمونه‌های منتشر شده به خصوص در نمونه‌های قدیمی، چنین استفاده‌ای دیده نمی‌شود.

حالچا:

فرش‌هایی که در اندازه کوچک بافته می‌شوند، تقریبا به شکل مربع هستند. به عقیده‌ی بسیاری از نویسندان، آن‌ها به عنوان فرش در داخل خانه استفاده می‌شده اند. آن‌ها با نام خاصی ظاهر نشده اند و همانند فرش‌های اصلی اغلب با نام حالی یا خالی نامیده می‌شوند. البته در برخی مناطق با اضافه کردن پسوند «چا» به معنلی کوچک به این نوع فرش‌ها حالچا می‌گویند.

به عقده پزوهشگر روسی و. ج. مشکووا که منبع اغلب طبقه بندی های رایج معاصر بافته‌های ترکمنی بر اساس مطالعات اوست، یک فرش کوچک با گول‌های تکه که برای آستانه در مورد استفاده قرار می‌گرفته است دویپ خالی نامیده می‌شده.

انگسی

به عنوان پوشش ورودی آلاچیق مورد استفاده قرار میگرفته است. به خاطر وجود طرح محراب در بسیاری از انگسی‌ها، برخی پژوهشگران گمان دارند که به عنوان جا نماز (نمازلیق) نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. گواه آشکاری بر این شیوه استفاده از این نوع بافته وجود ندارد و برخی نویسندگان این نظر را رد می‌کنند.

فرش ترکمن طرح انگسی
فرش ترکمن طرح انگسی


قاپی لیق

بافته ای شکیل با دو طرف آویزان که برای آویختن در بالای در ورودی آلاچیخق بافته می‌شده. برای مثال باالای انسی آویخته می‌شده است.

گرمچ

بافته پرزدار کوچکی به شکل مسطیل و باریک. به اندازه یک میله یبست و پنج سانتی جلوی در ورودی چادر آلاچیق قرار میگرفته.هدف این بوده تا مانع ورود خاک و گرد و غبار بیرون به آلاچیق شود (مانند پادری)

جولامی

دور آلاچیق، اغلب روی زمینه سفید و دارای کمتر از ۳۰ سانتی متر عرض و بیش از ۲۰ متر طول دارد. نمونه معمول آن به صورت پرزدار روی زمینه با بافت تخت بافته می‌شود.

اما نمونه‌های بسیار با ارزشی موجودند که کاملا به صورت پرزدار بافته شده‌اند. غالبا بافته‌های جولامی را به دو قبیله تکه و یموت نسبت می‌دهند.

برخی انواع مختلف نوارها وجود دارند که برای تقویت ساختمان آلاچیق در بین ساختار آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این نمونه‌ها نام‌های متفاوت دیگری دارد که بسته به کاربردشان فرق دارند اما همراه با نوع اصلی نوارهاییی که در بالا توصیف شد آق یوپ نامیده می‌شوند.

چووال

بزرگترین نوع از انواع مختلف کیف‌های بافته شده ترکمنی که با یک رویه بافته شده هستند. توربا نیز نمونه کوچکتر چوال ها است.

مفرش

کوچک‌ترین قالی کیف یک رویه ترکمنی است. همانند چوال‌ها و تورباها دارای پشت تخت بافی هستند که غالبا بدون زینت بافته می‌شوند و چف و بست‌های حلقوی دارند. باید ذر شود کلمه مفرش در زبان‌های مختلف آسیای مرکزی برای توصیف انواع مختلفی از کیف‌های بافته شده مورد استفاده قرار گرفته است.

بوقچا

کیف‌های کوچکی شبیه پاکت نامه هستند. ک قطعه چهار رویه آن دارای چهار در مثلثی شکل است.

اق باش

کیف‌های کوچک کیسه مانند و اغلب با قالب مثلثی. معمولا همراه با ریسمان‌های نوار بافته و تزئین شده با منگوله. ظاهرا برای پوشاندن ته بست‌های دیرک‌های آلاچیق استفاده می‌شده‌اند. بیشتر نمونه‌های قدیمی، به یموت‌ها نسبت داده می‌شوند.

داراق باش

انواعی از بافته‌ها که اشیایی همچون قاشق و چنگال و آینه و... را داخل آن‌ها می‌گذارند.

ایگ سالیق‌ها

مستطیل شکلند، تقریبا مربع با چهار بخش آویخته در پایه (برای مثال بافته‌های مشابهی مانند آن‌ها در غرب آب باشی خوانده می‌شوند.) بنا به قول پژوهشگران روسی آن‌ها به عنوان کیف‌های دوک مورد استفاده واقع می‌شوند. بنا به قول پژوهشگران روسی، آن‌ها به عنوان کیف‌های دوک مورد استفاده واقع می‌شوند.

آینا خالتاها

بافته‌های کوچک مستطیل شکلی هستند. در حدود ۲۵×۴۰ سانتی متر که برای حمل آینده مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آت تورباها

کیف‌های مستطیل شکلی هستند که برای بستن پوزه اسب مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آت تورباها

کیف‌های مستطیل شکلی هستند که برای بستن پوزه اسب مورد استفاده قرار می‌گیرند. چمچمه تورباها همچنین از نظر شکلی شبیه به آنند، که برای حمل قاشق‌های چوبی دسته بلند به کار می‌روند.

داراق باش

کیف کوچک پنج ضلعی است برای گذاشتن شانه استفاده می‌شود.

دیز توربا

برای نگهداری نمک، شکر و... استفاده می‌شود.

تاینا کیشا

بافته‌ای بزرگ برای انداختن روی اسب به صورت پتو که انواع آن می‌توانسته به صورت تخت بافت یا بافت پرز دار تهیه شود. بسیاری از نویسندگان روسی همچنین سالاتشاق را به عنوان پوشش یا زین اسب معرفی کرده‌اند.

ایرکلیک (تشرلیک)

انواعی از پوشش‌های اسب که بیشتر شکلی شبه منحنی دارند.

آسمالیق

آویزه‌های که از پهلوی شتر آویخته می‌شوند. از قرار معلوم همیشه به صورت جفت تهیه می‌شده. شکل معمول آن پنج ضلعی است. اما تعدادی بسیار کمیاب به صورت نمونه‌های هفت ضلعی نیز موجود هستند. همچنین مان می‌رود بافته‌های بزرگ مستطیلی مکه سالورها می‌بافتند و دارای بریدگی T شکل در ترکبیشان هستند در میان ترکمن‌ها همین کاربرد را داشته‌اند.

خالیق/دیزلیق

بافته‌هایی شبیه قاپی‌لیق‌ها، اما کوچکتر و معمولا با آویزه‌ای مستطیل شکل به عنوان زینت جلو سینه شتر آویخته می‌شود. خالیق کلمه‌ای است که در میان نویسندگان غربی طرفدار دارد و پژوهشگران روسی کلمه دیزلیق را ترجیح می‌دهند.

دیه دیزلیق/توتاش

کوچکترین بافته پنج ضلعی که برای پوشاندن جلو زانوی شتر به کار می‌رود. اغلب در جشن‌ها و مراسم ویژه مانند ازدواج مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزادی در کتاب فرش‌های ترکمنی یک جفت بافته بسیار کوچک را با نام توتاش یا گیره تابه توصیف می‌کند. با ذکر این نکته که این قطعات همیشه به صورت جفت تولید می‌شده‌اند.

فرشفرش دستبافترکمنفرش بافی
در میان گره‌های فرش دستباف به دنبال رویاهای بافنده‌ایم.
شاید از این پست‌ها خوشتان بیاید