?نقش تمدن اسلامی در شکوفایی علمی
در اواخر قرون وسطی كه اروپا در آتش جهل و نادانی میسوخت و مردم در بیچارگی و بدبختی عجیبی به سر میبرند، سلاطین و رجال آن سامان، برای معالجه به كشورهای اسلامی میآمدند، و دانشجویان آنها برای كسب دانش و معرفت به سوی دانشگاههای اسلامی میشتافتند و سرزمینهای اسلامی با داشتن مدارس، پوهنتون ها و دانشگاههائی مانند دانشگاه الأزهر و قاهره، بغداد، قسطنطنیه قرطبه و اسكندریه كه با مدرنترین وسایل تحقیق و آزمایش آن روز، مجهز بوده در جهان دانش احساس غرور و عظمت میكرد. در پوهنتون ها و دانشگاههای اسلامی، همه علوم و دانش ها تدریس میشد و همهگونه وسائل تحصیل از قبیل: لباس، مسكن، كتاب، بهداشت حتی كاغذ و قلم برای محصلین و دانشجویان آماده و مجانی بوده است.
✅(مسترجی، لواسترانژ) در كتاب خود به نام «بغداد در زمان خلفای عباسی» در صفحه 267 چاپ آكسفرد(1900) مینویسد: «دانشگاه مستنصریه ساختمانی داشت بسیار باشكوه و مزین، دارای اثاثیه عالی و محلی بسیار وسیع كه روی هم رفته نظیر آن، در دنیای اسلامی دیده نشده بود،این دانشگاه دارای چهار مدرسه جداگانه بود هر مدرسۀ دارای 75 شاگرد بود و هركدام استادی داشت كه شاگردان را به طور مجانی تعلیم میداد، این چهار استاد هر یك حقوق ماهیانهای داشتند و به هر یك از این سیصد شاگرد، یك دینار طلا ماهیانه داده میشد. در تمام عصور اسلامی آموختن علم و دانش به مردم یكی از مسائل مهم بود كه خلفاء مسلمين آن را بر خود واجب میدانستند در عصر عباسی علم و دانش بیشترین پیشرفت خود را داشت چرا كه خلفای أن زمان مدارس و دانشگاههای عدیدهای احداث كردند تا دانشجویان در رشتههای مختلف به تحصیل خود ادامه دهند و آنها نسبت به ترویج و همگانی كردن فرهنگ اهمیت زیادی قائل بودند.
✅مثلاً در شرح زندگانی «هارون الرشید» میخوانیم كه دستور داد در سراسر كشور اسلامی در آن روز كنار هر مسجد مدرسهای نیز بسازند و همچنین در تاریخ زندگانی «مأمون» خلیفه عباسی میخوانیم:
✅هنگامیكه مأمون بر امپراطور روم « میشل» سوم غلبه كرد و بنا شد با او از در صلح، درآید، یكی از شرایط صلح را چنین قرار داد كه پادشاه باید یك نسخه از تمام كتب یونانی را به ایشان بسپارد تااو به سیله افرادی كه به زبانهای مختلف آشنائی كامل داشتند، به ترجمه آنها بپردازد.
✅مأمون برای توسعه فرهنگ و همگانی شدن دانش افرادی مانند «حجاج بن مطر» و «ابن بطریق» را كه به زبانهای مختلف آشنائی كامل داشتند، به كشورهای بیگانه اعزام داشت تا هر نوع كتابهای علمی فلسفی، ریاضی، طبی، و ادبی را كه به زبانهای یونانی، سریانی، كلدانیها هند، پهلوی، لاتینی و فارسی نوشته شده بود، جمعآوری كرده و به بغداد بفرستد آنها نیز به وظیفه خود عمل كرده به كتابهای ارزندهای تهیه و نزد مأمون فرستادند، تا جائیكه مینویسد كتابهای ارسال شده آنها بالغ بر 100 بار شتر بوده است. بدیهی است كه ترجمه همه آن كتابها نیازمند به یك مجمع مجهز علمی بود كه از نظر مواد و معلومات و زبان قدرت كافی برای ترجمه و برگرداندن مطلب متنوع آنها در اختیار داشته و با دلگرمی خاصی مشغول ترجمه آن كتابها باشند از این رو مأمون در سال 215 هجری «بیتالحكمه» را كه یك انجمن علمی بود و یك رصدخانه و كتابخانه عمومی داشت، در بغداد به وجود آورد و برای این كار ۲۰۰/۰۰۰ دینار كه پول آن روز بود، خرج كرد و گروهی از مترجمان ورزیده را كه به زبانهای بیگانه و علوم مختلف، آشنائی كامل داشتند و معمولاً غیر مسلمان بودند در آنجا گماشت و از بیتالحكمه برای آنها مقرری معین كرد
✅ «ویل دورانت» نویسنده معروف آمریكائی در كتاب «تاریخ تمدن» خود در این باره مینویسد: «مأمون نزدیك بود، بیتالحكمه را ورشكست كند زیرا به پاداش كار «حنین» معادل وزن هر كتاب كه ترجمه میكرد به او طلای خالص میداد.
منابع : زرینكوب، عبدالحسین، كارنامه اسلام، تهران، انتشارات امیركبیر، چاپ پنجم، 1376 ص155. شریف، م، منابع فرهنگ اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اوّل، 1354ش،ص98، و ساتن، جرج، تاریخ علم، جلد اوّل، تهران، انتشارات فرانكلین، چاپ سوم، 1364ص170 .دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه آریانپور و دیگران، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، 1378 ج 11، ص 147 و 317 @tamadone_islami
✍نویسنده: مروان پاشا
