? چشم پزشکی و جراحی چشم از ابداعات مسلمانان تمدن اسلامی است.
ابوالقاسم عمّار بن علی موصلی،جراح و طبیب ماهر در چشم پزشکی در موصل (عراق) به دنیا آمد و سپس در مصر مقیم شد و در سال (۴۰۰هجری) وفات یافت. عمار در کار طبابت در رشتۀ چشم پزشکی تخصص داشت. به گفتۀ ابن ابی اصیبعه او چشم پزشکی مشهور و معالجی نامدار بود. در مداوای بیماری های چشم با دارو و تجربه و در جراحی مهارت داشت.
تنها کتابی که از عمار موصلی به جا مانده، المنتخب فی علم العین و عِلَلها و مداواتها بالأدویه و الحدید است. این کتاب در عین اختصار یکی از افتخارات تاریخ علم در عالم اسلام است. عمار کتاب را با مقدمه ای دربارۀ داستان تألیف کتاب آغاز می کند و بعد به تشریح چشم و بیان بیماری های آن می پردازد. وی در بخشهای مختلف کتاب شش نوع عمل آب مروارید را شرح می دهد که در نوع خود بی نظیر و بدیع بود. در این کتاب درباره 48 بیماری مربوط به چشم بحث می کند . او در این رساله ، شیوه خارج کردن آب مروارید را از چشم به وسیله سوزنی تو خالی مطرح کرده است .
وی وسیله ای مشابه سرنگ تزریق امروزی اختراع کرد و سوزن فلزی تو خالی آن را به درون عدسی وارد کرد و محتویات کدر شده عدسی یا همان آب مروارید را با مکش خارج کرد.بعدها دانشمندانی دیگر نیز،در قرن نوزدهم میلادی به این روش دست یافتند. یکی دیگر از جنبه های کتاب موصلی، جنبۀ آموزشی آن است.
این کتاب سالها جزو کتب درسی مهم پزشکی در دانشگاههای دورۀ اسلامی بوده و به خاطر حجم اندکش یک کتاب همراه محسوب می شده است. خود موصلی به جنبۀ آموزشی بودن کتابش اشاره کرده، گوید: وقتی به اعمال جراحی خصوصی می پرداخته، دو یا سه نفر شاگرد او را همراهی می کرده اند و در بیمارستاها که به اعمال جراحی عام می پرداخته، شاگردان بسیاری دوروبرش جمع می شدند تا تعلیم ببینند. و ابزارهای جراحی مختص چشم که موصلی نیز از آنها بهره می‌جسته، بالغ بر بیست نوع می شده است.
چاپ حاضر از این کتاب از روی نسخه‌ای بسیار نفیس در کتابخانۀ تیمورپاشای قاهره است، که به شمارۀ 100 در مجموعۀ طبّی آن، نگهداری می‌شود و شامل هشت کتاب بسیار مهم عربی در زمینۀ چشم پزشکی است. تاریخ کتابت نسخه حاضر، سنۀ 592 هجری قمری و کاتب آن عبدالرحیم بن یونس بن ابی الحسن الانصاری است. جولیوس هیرشبرگ شخصیت عمار را ستوده و گفته است: « وی یکی از پزشکانی است که به ندرت نظیر او در تاریخ می آید.
?کتاب المنتخب عمار موصلی در چشم پزشکی از سدة چهارم هجری به کوشش: دکتر یوسف بیگ باباپور
?Finger, Stanley (1994), Origins of Neuroscience: A History of Explorations Into Brain Function, Oxford University Press, p. 70, ISBN 0-19-514694-8 ديفيد س. ليندبرغ (1980)، Science in the Middle Ages، دار نشر جامعة شيكاغو، صفحة 21، ISBN 0-226-48233-2
_____________________________ @tamadone_islami _____________________________
✍نویسنده: مروان پاشا
