در سالهای اخیر توجه چشمگیری به حسابداری بهای تمام شده یا همان حسابداری صنعتی و مدیریت در هر دو حوزه عملی و تئوری به وجود آمده است. بهنظر میرسد چند عامل منشا اصلی این توجه بوده است. اولین مورد ناشی از تغییرات قابل توجهی است که در فضای کسب و کار با افزایش رقابت جهانی و سرعت شتاب تغییرات فناوری به وجود آمده و دوم مقررات زدایی اقتصادی در صنعت در بسیاری از کشورها رخ داده است. سومین عامل را شاید بتوان نیاز سازمانها به کاهش قیمتها از طریق برنامه ریزی و بهخصوص برنامه ریزی تولید دانست. این تغییرات منجر به فشارهای زیادی بر مدیریت سازمانهای بازرگانی و سیستمهای حسابداری بها و مدیریت آنها شده است. این موضوع که چگونه سیستمهای حسابداری مدیریت در پاسخ به این تغییرات باید از نو طراحی شوند، هم اکنون مورد توجه مدیران و حسابداران است. در این میان نرم افزار مدیریت تولید و نرم افزار حسابداری صنعتی از ابزارهایی هستند که میتوانند به مدیران و حسابداران شرکتهای صنعتی و تولیدی برای محاسبه هزینه فرایندهای و محصولات کمک شایانی کند.
شرکتهای تولیدی/ صنعتی/ بازرگانی معمولاً دارای هزینههای جانبی بسیاری هستند که در روند تعیین قیمت یک محصول تأثیر بسزایی دارند. بهعبارت دیگر، سازمانها دارای هزینههای مستقیم و غیرمستقیمی هستند که میتوانند برروی تعیین قیمت تمام شده محصولات اثرگذار باشند. حسابداری بهای تمام شده (حسابداری هزینه) فرآیند جمعآوری اطلاعات در مورد هزینههای انجام شده توسط فعالیتهای یک شرکت است. حسابداری بهای تمام شده نوعی حسابداری مدیریتی است که هدف آن محاسبه کل هزینههای تولید یک شرکت با ارزیابی هزینههای متغیر هر مرحله از تولید و همچنین هزینههای ثابت ( مانند هزینه اجاره) است و برای حفظ سطح پایدار سود در کوتاه مدت و بلند مدت ضروری است. خروجی و نتیجه نهایی حسابداری بهای تمام شده ارائه روشهای تقلیل بهای تمام شده تولیدات است که این امر باعث مدیریت صحیح هزینهها و برنامهریزی منسجم به منظور اتخاذ تصمیمات کاملاً آگاهانه توسط مدیریت سازمان میباشد و کمک میکند تا در بلند مدت سطح سود مورد نیاز حفظ شود. بر خلاف حسابداری مالی، که اطلاعات و صورت های مالی را به کاربران ارائه می دهد، حسابداری بهای تمام شده ملزم به رعایت استانداردهای تعیین شده نیست و می تواند برای پاسخگویی به نیازهای مدیریت، انعطافپذیر باشد. نرم افزار بهای تمام شده تولید و نرم افزار حسابداری صنعتی تمام هزینههای ورودی مرتبط با تولید از جمله هزینههای متغیر و ثابت را در نظر میگیرد. صنایع مختلف بسته به ماهیت تولید و نوع تولید، روشهای مختلفی را برای تعیین هزینههای محصولات خود اتخاذ میکنند. انواع حسابداری بهای تمام شده شامل هزینهیابی استاندارد، هزینهیابی مبتنی بر فعالیت (ABC)، حسابداری ناب و هزینهیابی حاشیهای میباشد.
بر خلاف حسابداری عمومی یا حسابداری مالی، حسابداری بهای تمام شده یک سیستم داخلی و متمرکز بر شرکت است که برای اجرای کنترلهای هزینه استفاده میشود. حسابداری صنعتی میتواند بسیار انعطاف پذیرتر و خاصتر باشد، بهویژه هنگامی که صحبت از تقسیم هزینهها و ارزیابی موجودی کالا میشود. روشها و تکنیکهای حسابداری بهای تمام شده از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است و میتواند کاملاً پیچیده شود. نرم افزار حسابداری صنعتی توسط تیم مدیریت داخلی شرکت برای شناسایی کلیه هزینههای متغیر و ثابت مرتبط با فرآیند تولید استفاده میشود. ابتدا این هزینهها را بهصورت جداگانه اندازهگیری و ثبت میکند، سپس هزینههای ورودی را با نتایج خروجی مقایسه میکند تا در اندازهگیری عملکرد مالی و تصمیمگیریهای آینده در زمینه کسب وکار کمک کند. در واقع، حسابداری بهای تمام شده گزارشی است که ریز تمام هزینهها را از یک هزینه کل به نمایش میگذارد. در حسابداری بهای تمام شده انواع مختلفی هزینه وجود دارد که در ادامه بررسی خواهند شد.
حسابداری صنعتی مشخص میکند یک شرکت پول خود را کجا خرج میکند، چه میزان درآمد کسب میکند و در کجا زیان میدهد؛ و منجر به بهبود کنترلها و مدیریت داخلی هزینهها میشود. حتی اگر شرکتها نمیتوانند از ارقام حسابداری بهای تمام شده در صورتهای مالی خود برای اهداف مالیاتی استفاده کنند ولی برای کنترلهای داخلی بسیار مهم هستند.
در طبقهبندی هزینهها بر اساس ارتباط آنان با میزان تولید، علاوه بر مواد اولیه که در تولید محصول به مصرف میرسند، هزینههایی که در جهت تغییر شکل مواد اولیه و تبدیل آن به کالای ساختهشده به مصرف میرسند؛ نیز مورد اهمیت هستند. بنابراین میتوان هزینهها را به دودسته: هزینههای مستقیم و هزینههای غیرمستقیم طبقهبندی کرد.
هزینههایی که بهطور مستقیم در تولید محصول نقش مستقیم دارند را هزینههای مستقیم مینامند که میتوان بهصورت زیر طبقهبندی کرد:
در حسابداری صنعتی هزینههای غیرمستقیم و یا سربار ساخت، هزینههای ناچیزی هستند که بهطور مستقیم با محصول ارتباطی ندارند، اما در تولید محصول مؤثر هستند و به صورت زیر دستهبندی میشوند.