توقیف بیش از 350 رسانه در دو دهه در دولت‌های مختلف
براساس اصل 24 قانون اساسی، «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آن که مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معیّن میکند». این اصل در واقع رسانه‌ها و مطبوعات را یکی از ابزارهای تحقّق آزادی بیان می‌داند. برخلاف قانون اساسی‌ای که مدافع آزادی بیان است، امّا همواره تیغ برندۀ سانسور بر گلوی رسانه و مطبوعات بوده و خطر توقیف آن‌ها را تهدید کرده‌است. محدودیت در به کار بردن برخی از واژه‌ها، عکس‌ها و انتقاد از عملکرد برخی از مسوولین، مصائبی است که یک رسانه باید با آن دست‌وپنجه نرم کند؛ زیرا ممکن است یک روز درِ آن تخته شود. سانسور و توقیف در همۀ کشورهای دنیا وجود دارد، امّا برخی از کشورها هم‌چون ایران، عربستان و... وضعیتی به مراتب بدتر دارند. توقیف و لغو امتیاز در همۀ دولت‌های جمهوری اسلامی وجود داشته است امّا سیر نزولی و صعودی پیدا میکند؛ مثلا در دهۀ هفتاد و یا سال 88، با اوج آن روبهرو بودیم. به هر حال در هیچ دوره‌ای از تاریخ جمهوری اسلامی، مطبوعات و رسانه‌ها از نیش توقیف در امان نمانده‌اند. در ادامه، به توقیف مطبوعات در دولت‌های مختلف نگاهی می‌کنیم.
«آیندگان»، اولین روزنامه‌ای که توقیف شد
اوّلین روزنامه‌ای که پس از انقلاب 57 توقیف شد، آیندگان نام داشت. این روزنامه در چهارشنبه، هفدهم سال 1358 تعطیل شد. روزنامۀ «انقلاب اسلامی» به مدیرمسؤلی «ابوالحسن بنی صدر»، در سال 1360 تنها دو سال پس از تأسیس آن، توسط دادستانی وقت توقیف شد و علّت آن را «نشر مقالات تشنّج‌زا و مخل به مبانی اسلام و حقوق عمومی جامعه نوپا و انقلابی مردم مسلمان ایران به‌ویژه در زمان جنگ» اعلام شد. روزنامۀ جهان اسلام نیز در عمر چهارسالۀ خود، در سال 1373 در دولت «هاشمی رفسنجانی» توقیف شد. در دولت اصلاحات، رفته‌رفته موج تازه‌ای در روزنامه‌نگاری به راه افتاد که اغلب آن‌ها اصلاح‌طلب بودند و آزادی بیان و گسترش جنبش‌های مدنی تاکید می‌کردند؛ امّا با وقوع بحران سیاسی، یکی‌یکی توقیف شدند. اگرچه با توقیف یک روزنامه، دو روزنامه مجوّز می‌گرفت و هم‌چنین افکار عمومی از رسانه‌ها در آن زمان استقبال زیادی کردند؛ امّا رفته‌رفته با سرکوب‌ها و هم کم شدن اقبال به سمت رسانه‌های کاغذی، روزنامه‌نگاری در ایران با بحران روبهرو شد و در سال 1379، با اوج توقیف مطبوعات در تاریخ جهموری اسلامی روبهرو شدیم که مسیر روزنامه‌نگاری را دست‌خوش تغییراتی قرار داد.
روزنامۀ «سلام»: توقیف پر سروصدا
یکی از توقیف‌های پر سروصدا در دولت «سیّد محمد خاتمی» که به دنبال خود جنجال‌های زیادی را به همراه داشت، روزنامۀ سلام بود و اعتراض دانشجویان کوی دانشگاه و حوادث 18 تیر را به همراه داشت. علّت توقیف آن، چاپ سند محرمانه و شکایت وزارت اطّلاعات از آن بود. دادگاه ویژه روحانیت، حکم به توقیف آن صادر کرد. موج توقیف رسانه و مطبوعات که از آن با عنوان «توقیف فلّه‌ای مطبوعات» یاد می‌شود، در دورۀ اوّل ریاست جمهوری سیّد محمد خاتمی رخ داد. قوّۀ قضائیه تمام روزنامه‌های اصلاح‌طلب، یعنی بیش از 15 روزنامه را در مدّت زمانی کوتاه، توقیف کرد. اگرچه که بر اساس آمار انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران در طی چهار سال اوّل دولت سیّد محمد خاتمی دست‌کم 87 روزنامه و مجلّه توقیف شدند. در واقع اردیبهشت سال 1379، نقطۀ عطفی بود که سانسور، تهدید و توقیف‌ها سیتماتیک شد. اگر چه اقدامات قاضی «سعید مرتضوی» فقط در قالب توقیف نبود؛ بلکه مطبوعات را مجبور به خودسانسوری شدیدی می‌کرد. این توقیف‌ها در دولت «احمدی‌نژاد» ادامه‌دار بود. خبرگزاری ایسنا در گزارشی نوشت 35 رسانه شامل روزنامه، هفته‌نامه، ماه‌نامه و فصل‌نامه توقیف شدند، 11 نشریه و یک خبرگزاری لغو مجوز شدند و 106 تذکّر کتبی هم به رسانه‌ها داده شد.
بیش از 15 توقیف
در دولت دهم (دورۀ دوم ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد)، «محمّدعلی رامین» مرد توقیف نام گرفت، معاون مطبوعاتی که حتّی پیش از مراسم معارفه‌اش، امتیاز انتشار یک روزنامه را لغو کرد. از 17 مرداد تا 10 آبان‌ماه 1388، «علی‌رضا ملکیان» عهده‌دار سمت معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت احمدی نژاد بود. در مدّت سه‌ماه نخست فعّالیت دولت دهم، دو روزنامه تذکّر گرفتند، دو روزنامه توقیف شدند و یک روزنامه لغو مجوز شد. در 16 شهریورماه 1388، ادارۀ کلّ مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی، به روزنامه‌های «اعتماد» و «آفتاب یزد» تذکّر داد.
در 26 مردادماه 1388، روزنامه‌ی «اعتماد ملّی» توقیف شد و 13 مهرماه 1388 نیز روزنامۀ «فرهنگ آشتی» پس از سه‌ماه انتشار در دورۀ جدید و هم‌چنین روزنامۀ «آرمان روابط عمومی» توقیف شدند. امتیاز روزنامۀ «تحلیل روز» پس از انتشار 756 شماره به دستور هیئت نظارت بر مطبوعات استان فارس با استناد به ماده‌ی 6 قانون مطبوعات لغو شد. در دورۀ معاونت مطبوعاتی محمّدعلی رامین، 61 رسانه تذکّر کتبی دریافت کردند، 9تا از مطبوعات لغو امتیاز شدند و 15 توقیف هم صورت گرفت. پس از این‌که محمّدعلی رامین برکنار شد امّا باز هم در دورۀ «محمّدجعفر محمّدزاده»، 42 تذکّر، دو لغو مجوّز و توقیف 17 نشریه رخ داد.
دولت احمدی نژاد حتّی به روزنامه‌ی خودش هم تذکّر داد
در دوران حضور محمدزاده در معاونت مطبوعاتی، باز هم رسانه‌ها و مطبوعات از توقیف‌ها و لغوها در امان نبودند؛ حتّی در این زمان دولت به روزنامۀ خودش «ایران» نیز یک‌بار تذکّر داد و حتّی یک‌بار این روزنامه تا مرز توقیف پیش رفت. در مجموع در سال 88، نزدیک به 20 نشریه توقیف شدند. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران هم پلمپ شد.
شکایت از 24 رسانه در دولت «حسن روحانی»
در دولت یازدهم، 24 رسانه با شکایت‌هایی از سوی دولت مواجه شدند. علی‌رغم وعده‌های حسن روحانی امّا حال مطبوعات باز هم بهتر نشد؛ حتّی برخی از آن‌ها به طور موقت توقیف شدند. روزنامۀ «بهار» در 2 آبان ۱۳۹۲، روزنامۀ «آسمان» تنها پس از چاپ 6 شماره پس از اخذ مجوز، توقیف شدند. روزنامۀ «قانون» هم برای مدّتی توقیف شد امّا پس از مدتی رفع توقیف شد و هم‌اکنون چاپ می‌شود. روزنامۀ «روزان» هم در سال 1393 برخلاف خواستۀ وزارت ارشاد توقیف شد؛ امّا پس از مدتی رفع توقیف و مجدداً انتشار یافت. روزنامۀ «ابتکار»، هفته‌نامۀ «9 دی» و «یا لثاراث الحسین» پس از مدتی توقیف، باز هم به کار خود ادامه دادند. سایت خبری و تحلیلی «انتخاب» تاکنون دو بار در ایّام دولت روحانی در تاریخ‌های ۱۴ بهمن ۱۳۹۲و ۱۰ مهر ۱۳۹۳ فیلتر شده‌است و هم‌چنین در تاریخ 23 دی ماه 1398 توقیف شد. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران دربارۀ توقیف سایت انتخاب نوشت: «با اطّلاع از توقیف سایت انتخاب از سوی هیأت نظارت بر مطبوعات، اعلام می‌دارد که این انجمن اساساً با توقیف هر نوع رسانه‌ای از جمله سایت انتخاب مخالف است؛ به‌ویژه که پیش از رسیدگی عادلانۀ قضایی، این اقدام نافی امنیت حرفه‌ای است. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران خواهان تغییر تصمیمِ اتّخاذ شده‌است تا شکایت مطروحه در فرآیند عادی رسیدگی قرار گیرد». پس از مدّتی، این سایت خبر رفع توقیف شد. هم‌چنین چندین رسانه در ایران به دلیل انتشار عکسی از یک شخصیت سیاسی توقیف شده‌اند. یک سایت خبری در سال 1392 به دلیل انتشار عکسی از «میرحسین موسوی» و «مهدی کروبی» و یک روزنامه به دلیل انتشار عکسی از «آیت‌الله منتظری» توقیف شد.
در نهایت بر اساس آمار موجود در سال 1379 در دولت سیّد محمّد خاتمی، در سال 1388 در دولت محمود احمدی‌نژاد اوج توقیف و تذکّر به رسانه‌ها بود؛ اگرچه هم‌چنان تذکّر و شکایت‌ها از رسانه‌ها به‌وفور وجود دارد، امّا در بزنگاه‌های سیاسی کم و یا زیاد می‌شود؛ مثلاً در سال 88 پس از اعتراضات به نتیجۀ انتخابات، توقیف و تذکّر کتبی به رسانه‌ها افزایش زیادی یافت. در حال حاضر هم رسانه‌ها با تهدیدها و توقیف‌ها خودسانسوری می‌کنند. اگرچه اکنون تذکّر کتبی به رسانه‌ها نسبت به دوران رباست حمهوری محمود احمدی‌نژاد کاهش یافته‌است؛ امّا هم‌چنان به صورت شفافی این تذکّرات داده می‌شود. در دوران هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی، هم‌چون دوران دیگر با توقیف فلّه‌ای روبهرو نیستیم؛ امّا رسانه‌ها مجبور به سانسور زیادی بودند و هستند. البته این سانسور و توقیف تنها محدود به مطبوعات نمانده و در دنیای هنر نیز رخی نشان داده‌است؛ فیلم‌ها و تئاترهای بسیاری توقیف و یا سانسور شدند، حتّی برخی از رسانه‌های تندرو در اعمال این فشارها نقش به‌سزایی داشتند و نقدهای تند و تیزی کرده‌اند که در نهایت آزادی بیان را سلب کرده‌است؛ مثلاً تا سال 61 تقریباً تمام فیلم‌های که قبل از انقلاب ساخته شده بودند، توقیف شد. در دهۀ هفتاد، رفته‌رفته اوضاع سینما کمی بهتر شد و حتّی برخی از فیلم‌هایی که توقیف شده بودند، اجازۀ اکران یافتند؛ یعنی در دولت سازندگی، وضعیت کمی بهتر شد. در دوران ریاست جمهوری سیّد محمّد خاتمی، در عرصۀ فرهنگ تغییراتی رخ داد و گشایش‌هایی برای هنر به وجود آمد. آزادی عمل فیلم‌سازان بیشتر شد و فضای بازی برای موسیقی و تئاتر به وجود آمد؛ امّا باز هم کارشکنی‌هایی از سوی مخالفان دولت رخ می‌داد. در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد امّا، عرصه بیش از پیش بر هنر تنگ شد. کافه‌هایی که پاتوق هنرمندان و روزنامه‌نگاران بود و حتّی کتاب‌فروشی‌های بسیاری پلمپ شدند و تیراژ کتاب‌ها کاهش یافت. حتّی این سانسور و حذفیات، به کتب درسی هم رسید. با آغاز دولت حسن روحانی، برخلاف امیدها باز هم سانسور و ممیّزی‌ها کاهش پیدا نکرد و هم‌چنان شاهد تحریف تاریخ در کتاب‌های درسی هستیم؛ البته در این دوران برخی از فیلم‌هایی که در دوران محمود احمدی‌نژاد توقیف شده بود، اجازۀ نمایش گرفت. بین سال‌های 84 تا 88 و 92 تا 96، بیش‌ترین فیلم‌های اکران‌نشده را داریم.
براساس گزارش سالانۀ «شاخص آزادی رسانه‌ها» که توسّط گزارشگران بدون مرز نوشته شد، ایران در سال 2019 از میان 180 کشور رتبۀ 170 را آورده‌است. هم‌چنین از سوی دیگر، گزارشگران بدون مرز در سال 96 طی بیانیه‌‌ای اعلام کردند بیش از 350 رسانه در ایران در طی دو دهۀ گذشته توقیف شده‌اند و در مجموع 230 فیلم ایرانی در 35 سال گذشته، به دلایلی هرگز اکران نشدند. علاوه بر توقیف، رسانه‌ها از طریق شکایت از سوی نهادهای مختلف نیز مورد تهدید قرار می‌گیرند. روزنامه‌نگاران زیادی هم راهی زندان شده‌اند. اگرچه هیچ‌گاه آمار کاملاً دقیقی از تعداد رسانه‌های توقیفی در دسترس نیست. كميتۀ حفاظت از روزنامه نگاران (CPJ) سال گذشته با انتشار آماری، ايران را در فهرست ده كشور اول جهان كه بدترين محدوديت‌ها را برای رسانه‌ها ايجاد می‌كنند، قرار داد.
ما را در تلگرام دنبال کنید!
