یادداشتی از عرفان کسرایی، پژوهشگر مطالعه‌ی علم و فناوری؛
پیش‌نوشت: فرصتی شد که سرانجام از نوشته‌های عرفان کسرایی، هم در زامیاد بهره‌برداری کنم، وی(!) برخلاف نامش که عرفان است کمترین دلبستگی‌ای به‌مقولات عرفانی، به‌ویژه عرفان‌های نوپدید ندارد و همواره در راستای رونمایی (همان «رو نمودن!») دستانِ لرزانِ استادانِ شبه‌علم و به‌قول خودش «مجریان فریب عمومی» نوشته‌است.
از برنامه‌ی مهبانگ شبکه‌ی آینه با اجرای دکتر علی نیری با او آشنا شدم. وی همچنان به‌صورت ویدیویی در برنامه‌ی چرخ شبکه‌ی چهار سیما با اجرای سیاوش صفاریان‌پور هم حضور داشته‌است. برنامه‌های مهبانگ را از دست ندهید، گرچه من ماه‌هاست ندیده‌ام!
در روزهای اخیر بخشی از متن یک کتاب به نام چشم‌های تاریکی The Eyes of Darkness نوشته‌ی دین کونتز Dean R. Koontz در ۱۹۸۱ دست‌به‌دست می‌شود که در آن از ویروسی به نام Wuhan-400 صحبت شده که یک سلاح بیولوژیک است. اما واقعیت پشت داستان چیست؟ بررسی بیشتر نشان می‌دهد که در نسخه‌ی اولیه‌ی این کتاب در سال ۱۹۸۱، نام این سلاح بیولوژیک “Gorki-400” بوده‌است.
بنابراین در نسخه‌ی اولیه‌ی کتاب، نام گورکی آمده و نه ووهان. اینکه نام “Gorki-400” در سال ۱۹۸۹ به Wuhan-400 تغییر پیدا کرده یا در سال ۲۰۰۸ هنوز برایم واضح نشده. اگرچه نه میزان مرگ و میرِ توضیح‌داده‌شده در کتاب و نه مدت زمان چهارساعته‌ی آن با ویروس کرونای کنونی (SARS-CoV-2) شباهت دارد اما این سوال پیش می آید: چرا ووهان؟ قبل از هرچیز لازم است بدانیم که بر خلاف تصور رایج، خانواده‌ی ویروس کرونا همین یکی دو ماه پیش کشف نشده است. اولین گزارش از ویروس‌های کرونای انسانی باز می‌گردد به سال ۱۹۶۵ و همچنین مقاله‌ای که Tyrrell و Bynoe سال بعد از کشف آن در ژورنال Lancet منتشر کردند. [مقاله]
اما مشکوک دانستن ووهان چندان هم تئوری توطئه نیست. یک گزارش نیچر در سال ۲۰۱۷ وقوع فاجعه را در آزمایشگاه ویروس‌شناسی ووهان به طور ضمنی پیش‌بینی کرده بوده. با شیوع COVID-19 توضیح جدیدی به گزارش اضافه شده مبنی بر اینکه نیچر نمی‌تواند شیوع کرونا را به این آزمایشگاه مربوط کند و هیچ گواه مستدلی برای تایید این مساله ندارد و دانشمندان همچنان بازار غذاهای دریایی ووهان را منشاء شیوع آن می‌دانند.
بررسی های ما هنوز ناقص است و نکات مبهمی وجود دارد که تا روشن شدن آنها نمی‌توان به جمع‌بندی دقیقی رسید. آزمایشگاه میکروبیولوژی ووهان در سال ۱۹۵۶ پایه‌ریزی شده (اگرچه اسم کنونی یعنی انستیتو ویروس‌شناسی ووهان Wuhan Institute of Virology از سال ۱۹۷۸ بر این موسسه گذاشته شده‌است) اما این گزینه که آزمایش‌های خطرناک و پرریسک حتی از سال های دور در این آزمایشگاه انجام می‌شده و بنابراین ناشر یا خود نویسنده‌ی کتاب مذکور در زمان چاپ‌های مجدد کتاب کاملا عمدی از نام Wuhan-400 برای سلاح بیولوژیک فرضی در داستان خود استفاده کرده باشد، باید صبر کرد و دید.
نکته‌ی آخر اینکه این اسکرین‌شات ربطی به کتاب The Eyes of Darkness ندارد بلکه از کتاب دیگری برداشته‌شده به نام End of Days: Predictions and Prophecies about the End of the World که در ۲۰۰۸ منتشر شده بوده.
این کتاب در سال ۲۰۱۱ تجدید چاپ شده و خب دلیلش می‌توانست این باشد که جهان بر اساس تقویم مایاها در ۲۰۱۲ به پایان نرسید! اما درباره‌ی کرونا، همه‌ی این پیش‌بینی‌ها بعد از شیوع سارس انجام شده و پیش‌بینیِ اینکه دوباره ویروسی مشابه می‌آید چندان پیش‌بینی وحشتناکی نیست و از نظر آماری ممکن است در بین ده‌ها و صدها پیش‌بینیِ اشتباه یکی‌دوتا درست از آب در بیاید. اما اصل موضوع هنوز مبهم است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
بررسی دو شایعه‌ی دیگر:
اینکه شیوع کرونا در انیمیشن سیمپسون‌ها پیش‌بینی شده بوده مبتنی یک تصویر دستکاری‌شده و جعلی است.
برخی درباره‌ی پیش‌بینی ابولا در سیمپسون‌ها پرسیده‌اند که پاسخ آن البته چندان دشوار نیست. ابولا در سال ۱۹۷۶ شناسایی شد یعنی سیزده سال قبل از آغاز پخش سیمپسون‌ها در سال ۱۹۸۹!
این تصویر نیز ساختگی است و در مجموعه‌ی تن‌تن وجود ندارد. "تن‌تن در ووهان" را عده‌ای همین روزها با ترکیب و دستکاری دو تصویر از دو داستان مختلف (یکی به نام Destination Moon از سال ۱۹۵۰ و دیگری به نام The Blue Lotus از اواسط دهه سی میلادی) ساخته‌اند.
پی‌نوشت: امیدوارم که هیچ‌گاه برای گریز از درماندگی امروزمان، دست‌به‌دامان شایعات مسخره و پیشگویی‌های مسخره‌تر نشویم. باید در همین زمان حال زندگی کنیم و با چالش‌های پیش‌رو خردمندانه بجنگیم یا در بدترین حالت با آنها کنار بیآییم.
