سیزده‌به‌در، که بر اساس سنت باستانی و ملی در تقویم رسمی ایران به عنوان «روز طبیعت» نام‌گذاری شده است، روزی است که ایرانیان از صبح تا غروب به دامان طبیعت می‌روند تا در کنار خانواده و دوستان از زیبایی‌های آن لذت ببرند. این روز، مصادف با آغاز رشد و رویش پوشش گیاهی، فرصتی است برای عهد و پیمان با طبیعت، تا ضمن بهره‌مندی از مواهب آن، وظیفه امانت‌داری و حفاظت از این سرمایه همگانی را به انجام رسانیم. بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست وظیفه‌ای عمومی تلقی می‌شود و سیزده‌به‌در، به عنوان روز انس و آشتی با طبیعت، اهمیت این مسئولیت را دوچندان می‌کند. هرگونه آسیب به طبیعت در نهایت به خود ما بازمی‌گردد و با تعامل صحیح با آن، می‌توانیم خود و آیندگان را از تهدیدات زیست‌محیطی مصون داریم. در ادامه، نکات کاربردی ارائه می‌شود تا این روز به جشنی خاطره‌انگیز و در عین حال حامی طبیعت تبدیل شود.
نکات برای پاسداشت طبیعت در روز سیزده‌به‌در
پرهیز از کندن پوشش گیاهی: از کندن بوته‌ها، درختان، شاخه‌های سبز و هر نوع گیاه خودداری کنید تا پوشش طبیعی حفظ شود.
مدیریت زباله‌ها: طبیعت سطل زباله نیست؛ تمامی زباله‌ها را جمع‌آوری و تفکیک کرده و با خود به شهر بازگردانید و در مخازن مخصوص قرار دهید.
اجتناب از سوزاندن پلاستیک: از آتش زدن زباله‌های پلاستیکی و نایلونی پرهیز کنید، زیرا گازهای سمی تولیدشده به گیاهان و حیوانات آسیب می‌رساند.
دور انداختن ته سیگار ممنوع: در حین رانندگی یا حضور در طبیعت، از انداختن ته سیگار به اطراف جاده‌ها، مزارع و مراتع خودداری کنید؛ این کار می‌تواند آتش‌سوزی به دنبال داشته باشد.
استفاده از گاز به جای آتش: برای پخت‌وپز از گاز پیک‌نیکی استفاده کنید و از روشن کردن آتش جز در شرایط اضطراری (مانند حفظ بقا در برابر سرما یا حیوانات وحشی) خودداری نمایید؛ در صورت ضرورت، اطراف آتش را پاکسازی کرده و پس از استفاده، از خاموش شدن کامل آن با خاک و آب اطمینان حاصل کنید.
رعایت سرعت در جاده‌ها: در جاده‌های جنگلی و کوهستانی، سرعت مجاز را رعایت کنید تا امنیت خود، سرنشینان و حیوانات عبوری تأمین شود.
عدم اشغال طولانی چشمه‌ها: چشمه‌ها و قنات‌ها را برای مدت طولانی اشغال نکنید، زیرا این مکان‌ها آبشخور حیوانات هستند.
حفظ مزارع و آب‌ها: از آسیب زدن به گندمزارها، باغ‌ها و آلوده کردن آب‌ها با زباله، شوینده یا مایعاتی نظیر آب قلیان خودداری کنید و این مواد را در فاصله‌ای امن از آب‌ها تخلیه کنید.
کاهش آلودگی صوتی: از پخش موسیقی بلند یا ایجاد سر و صدا در طبیعت پرهیز کنید تا از ایجاد تنش و استرس در حیوانات جلوگیری شود و آرامش طبیعت حفظ گردد.
برداشت مسئولانه گیاهان: گیاهان دارویی و خوراکی را از ریشه جدا نکنید و در صورت نیاز، تنها به‌صورت دستچین برداشت کنید تا رشد آن‌ها ادامه یابد.
عدم تماس با نوزادان حیوانات: از لمس کردن نوزادان حیوانات، جوجه پرندگان یا نزدیک شدن به لانه‌ها و آشیانه‌ها خودداری کنید، زیرا بوی انسان ممکن است باعث طرد شدن آن‌ها توسط والدین یا تهاجمی شدن حیوانات درنده (مانند شغال، گرگ و روباه) در فصل زاد و ولد شود.
حفظ آثار طبیعی: از نوشتن یادگاری روی تنه درختان، غارها، سنگ‌ها، دیوار پناهگاه‌ها یا سایر اماکن طبیعی پرهیز کنید تا زیبایی آن‌ها دست‌نخورده باقی بماند.
رها نکردن ماهی قرمز: ماهی قرمز سفره هفت‌سین را در آب‌های جاری، رودخانه‌ها، سدها یا دریاچه‌ها رها نکنید و به مکان‌های تعیین‌شده توسط شهرداری‌ها یا حوضچه‌های پارک‌ها تحویل دهید، زیرا این گونه غیربومی با دارا بودن انگل و توانایی تولید مثل سریع، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌های طبیعی و آبزیان بومی است.
جمع‌آوری زباله از خودرو: از ریختن زباله از اتومبیل خودداری کنید؛ کیسه‌ای برای جمع‌آوری زباله‌ها در خودرو داشته باشید و آن‌ها را در محل مناسب تخلیه کنید. انتخاب محل اسکان مناسب: محل اسکان را در مناطقی با پوشش گیاهی کمتر انتخاب کنید تا هم خطر آتش‌سوزی کاهش یابد و هم به زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهان جوان زیر پا آسیب نرسد.
ترویج فرهنگ‌سازی: در دیدارهای نوروزی یا با اقوام ساکن حاشیه رودخانه‌ها، جنگل‌ها و منابع طبیعی، اهمیت حفظ محیط زیست و جلوگیری از قطع درختان را توضیح دهید و دیگران را به تفکیک زباله تر و خشک تشویق کنید؛ در صورت مشاهده ریختن زباله توسط دیگران، با محبت تذکر دهید.
پرهیز از شکار و صید: از شکار، صید حیات وحش، و حمل سلاح، تبر، اره یا تور صیادی خودداری کنید و در صورت مشاهده چنین مواردی، به سامانه فوریت‌های زیست‌محیطی (۱۵۴۰) گزارش دهید.
خاموش کردن حریق: در صورت مواجهه با آتش‌سوزی در طبیعت، نسبت به خاموش کردن آن اقدام کنید و با آتش‌نشانی، محیط زیست یا منابع طبیعی (۱۵۴۰) تماس بگیرید.
ترویج کاشت نهال به جای سبزه: به جای کاشت سبزه که پس از نوروز در طبیعت رها شده و به‌عنوان گونه هرز به اکوسیستم آسیب می‌زند یا باعث گرفتگی معابر آب می‌شود، کاشت نهال را ترویج دهید؛ نهال‌ها با تولید اکسیژن و تثبیت خاک به حفظ طبیعت کمک می‌کنند و از هدررفت غلات جلوگیری می‌شود.
اصل ردپا: طبیعت را چنان ترک کنید که جز ردپا اثری از شما باقی نماند و جز عکس یادگاری چیزی از آن برندارید.
آگاهی از زمان تجزیه مواد: توجه داشته باشید که تجزیه مواد در طبیعت زمان‌بر است؛ برای مثال، کاغذ ۳ ماه، پوست میوه ۶ ماه، فیلتر سیگار ۲ سال، پلاستیک ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ سال و شیشه ۴۰۰۰ سال طول می‌کشد، لذا زباله‌ها را در طبیعت رها نکنید.
پاکسازی طبیعت: در هر کجا زباله‌ای دیدید، آن را جمع‌آوری کنید و پاکی را به طبیعت بازگردانید، حتی اگر متعلق به شما نباشد. رعایت ظرفیت طبیعت: از حضور طولانی یا بیش از حد در یک مکان طبیعی خودداری کنید تا فشار بر اکوسیستم کاهش یابد و دیگران نیز بتوانند از آن بهره‌مند شوند.
سخن پایانی
نوروز جشن آغاز بهار و سیزده‌به‌در روز بزرگداشت طبیعت است. این روز، که برخی سازمان‌های غیردولتی پیشنهاد ثبت آن را به‌عنوان «کهن‌ترین روز گرامی‌داشت طبیعت در جهان» مطرح کرده‌اند، باید به فرصتی برای آشتی با طبیعت تبدیل شود، نه آسیب به آن. متأسفانه در سال‌های گذشته، رها کردن زباله‌ها، شکستن درختان و آتش‌سوزی‌های ناشی از سهل‌انگاری، طبیعت را در این روز رنجور کرده است. ما به این مواهب الهی نیاز داریم و باید آن را مانند امانتی گران‌بها حفظ کنیم تا آیندگان نیز از صفا و سرسبزی آن بهره‌مند شوند. با رعایت این نکات، می‌توانیم سیزده‌به‌در را به روزی خاطره‌انگیز و در عین حال مسئولانه تبدیل کنیم و نشان دهیم که حفاظت از طبیعت نه تنها وظیفه‌ای قانونی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ماست.
