شهریور بیست و سقوط پهلوی اول
قسمت اول: شناسایی دال ها
برای درک هر واقعه ای، باید در واقعیاتی که بر زمان و مکان آن رویداد حاکم بوده توجهی عمیق مبذول داشت تا بفهمیم مبتنی بر چه عوامل و دال هایی، آنچنان برساخت گفتمانی در اندیشه حکومت پهلوی شکل گرفته که خود را در دام متفقین انداخت و نسخه حکومت رضاخان بر ایران پیچیده شد.
در مطالب زیر به برخی از عوامل و دال های مهم که مانع از تصمیم گیری صحیح رضاپهلوی شد و منطبق بر سیاست کبکیزاسیون است، به صورتی کاملا خلاصه وار و گذرا اما کاربردی و مفید برای تحلیل شرایط پهلوی اول اشاره می کنیم.
❌حکومت پهلوی دارای دال های گفتمانی نظیر ملی گرایی افراطی، باستان پرستی، شاه پرستی، تمجیدپرستی،سنت گرایی بود.
?ملی گرایی افراطی: در دوران قاجار وقایع تلخ بسیاری بر سرزمین و دولت ایران (state) جاری و ساری شد که با ضعف حکومت دارای حاکمیت بر ایران یعنی قاجار (government) بخش اعظمی از سرزمین مادری و باستانی ایران بین روس و عثمانی و انگلیس بذل و بخشش شد و یا به تسخیر درآمد بی آنکه موجبات تالم شاهان قاجار و تلاش ویژه برای بازپسگیری این سرزمین ها در آنان برانگیخته شود.( که چرایی و چگونگی شکل گیری گفتمان منفعلانه شاهان قاجاردر جای خود نیازمند بررسی دقیق تر است).
?از سوی دیگر بواسطه غیرایرانی بودن ایل قاجار و زبان غیرپارسی شاهان قاجار که حتی همواره ولیعهد را نیز در فرهنگ خاص قبلیه ای قاجارها، پرورده می کردند که باعث گردیده بود، آخرین شاهان تبار قاجار زبان مادری شان غیرپارسی بود، اصولا روحیه ملی گرایی ایرانی طی دوران قاجار به شدت تحت فشار قرار گرفته و به جوش و خروش درآمد که بخش اعظمی از حاصل مزرعه ملی گرایان ایرانی را رضاخان و با تاسیس حکومت پهلوی به نام خود برداشت کرد.
?ایرانیانی که زبان پارسی را نشانه وحدت ملی سرزمین و دولت ایران می پنداشتند ، سخت به دنبال التیام و مرهم بخشیدن به زخم های انبوه دوره حکومتی شاهان قاجار بودند که حتی تا زمان انحلال دربار قاجار،از اصطلاحات غیرپارسی برای مخاطب قرار دادن درجات و جایگاه سران لشکری و کشوری استفاده میکردند.
در نتیجه بسیاری از ملی گرایان ایرانی که خواه ناخواه جذب گروه های مختلف روشنفکری و تجددخواهی و مشروطه طلبی و ضدیت با شاهان قاجار می شدند یک دال مرکزی اساسی داشتند و آن زبان پارسی بود( که در بحث #گفتمان شرح مفصل اهمیت زبان و نقش آن در برساخت واقعیات میدانی را تشریح نموده ام).
ملی گرایان حول این دال جمع شده و شعرا و روشنفکران تجددخواه ،ضددربار قاجار مبتنی بر تقویت روحیه ملی گرایی ایرانی جمع شده بودند و اشعار انتقادی خود ضد اوضاع اجتماعی دوره قاجار را به زبان پارسی ( هرچند هم الفبا عربی است و هم کلمات مخلوط با عربی است)، منتشر میکردند.
?از دل وحدت زبانی، ریشه های مختلفی نظیر رجوع به تاریخ باستانی ایران شکل گرفت و باستان پرستی نیز خیلی زود به وجه های مهم برخی از تجددگرایان ایرانی اضافه شد( که البته در افرادی نظیر مُلکم خان به نسبت ستارخان، قطعا تفاوت هایی در نگرش به اروپا یا باستان وجود داشته است که در جای خود بحث می شود).
ایرانیان سخت دلبستگی و وابستگی فراموش شده خود به تاریخ ملی سرزمینی کشورشان را از زبان مشترک پارسی و تاریخ باستانی شان ، بازنمایی و بازیادآوری می کردند و سعی داشتند حقارت های دوره قاجار و دوران پس از اسلام را با پررنگ کردن وقایع دوران باستان و افزایش وحدت ملی ایرانیان، برطرف نمایند به خصوص که در قرن نوزدهم میلادی، ناسیونالیسم و ملی گرایی به اوج قله خود در جهان رسیده بود و ملت ها و قومیت ها به دنبال ملی گرایی هر آنچه داشتند بودند.
?باتوجه به این کلیاتی که مطرح شد، میتوان برساختی از واقعیات میدانی آن روزگاران ایران، مطرح کرد همانند شکل گیری گفتمان میهن پرستانه و ملی گرا ، با دال هایی نظیر تقدیس شاهنامه فردوسی،تقدیس ایران باستان، تمسخر قومیت ها و ارج نهادن ایرانیت به عنوان یک کل واحد .
?همانگونه پیشتر در سلسله مباحث #گفتمان مطرح کرده بودیم، یک موضوع و دال نظیر ملی گرایی می تواند به راحتی به یک گفتمان تبدیل شود و همزمان در یک گفتمان نظیر شاهنشاهی پهلوی به عنوان یک دال و موضوع مطرح باشد و زیرمجموعه ای از آن قرار گیرد.
در نتیجه رضاخان در طی دوره قبض و بسط قدرت خود و اسقاط حکومت قاجار سخت بر دال ملی گرایی ایران لگام زد و خود را زنده کننده تاریخ ملی ایرانیان که توسط قاجار به نابودی رسیده، معرفی نمود و با تاسیس حکومت پهلوی عملا این حکومت خواه ناخواه وارث ملی گرایی ایرانیان که به عشق به تاریخ باستان و نژاد آریایی میرسید، گردید که این مساله به نوبه خود یکی از عواملی بود که پای آلمان های مدعی نژاد پاک آریایی را به ایران باز کرد و پهلوی اول را وارد گودالی که به خلع او از سلطنت انجامید.
#گفتمان
