محمد قطبی
محمد قطبی
خواندن ۳ دقیقه·۱ سال پیش

مواجهه وجودی-فلسفی با هستی

  • مکتب دوبنی
  • دفتر نخست: فلسفه دین (الهیات دوبُنی)
  • جلد چهارم: موحد چندساحتی و معنای کیهانی ۲
  • پیشگفتار
شکل ۱- پیکان تکامل
شکل ۱- پیکان تکامل

ساختار مکتب دوبُنی (پروژه فکری نویسنده) از سطوح جهان‌بینی (سطح نخست)، انسان‌شناسی و هستی‌شناسی برآمده از این جهان‌بینی (سطح دوم)، فلسفه دین، فلسفه اخلاق، فلسفه هویت، فلسفه اجتماعی، فلسفه هنر، فلسفه زندگی، فلسفه اقتصادی-سیاسی و فلسفه تاریخی که مبتنی بر انسان‌شناسی و هستی‌شناسی آن جهان‌بینی شکل گرفته‌اند (سطح سوم) و ایدئولوژی که بینش، روش و منش تبیین شده از مجموع این فلسفه‌ها می‌باشد (سطح چهارم)، تشکیل شده است. نخستین دفتر از مجموعه مکتب دوبنی دفتر فلسفه دین می‌باشد.

در جلد نخست از دفتر فلسفه دین مکتب دوبنی (احیای دین اجتماعی) به بازخوانی سنت نواندیشان دینی متقدم (پیش از انقلاب) جهت احیای دین اجتماعی در مکتب نواندیشی دینی پرداخته شد و سنتزی از رویکرد نواندیشان متقدم و متاخر ایرانی به نام الهیات دوبُنی ارائه شد‌. در جلد دوم (طرح‌واره‌ای از الهیات دوبنی) نیز طی سه فصل به مباحث دین‌شناسی، الهیات‌شناسی و خداشناسی در الهیات دوبنی پرداخته شد. در جلد سوم از این دفتر (موحدچندساحتی و معنای کیهانی ۱) به مباحث انسان‌شناسی و هستی‌شناسی در الهيات دوبُنی پرداخته شد. در این جلد به دل‌واپسی‌های غایی آدمی و نسبت‌های میان انسان و هستی، خدا و هستی و در نهایت انسان و خدا و هستی پرداخته می‌شود.

تاکنون محیط الهیات دوبنی مثلثی بود با سه رأس خدا، خلق و خود. در این جلد این محیط با افزدون رأس مخلوق گسترش می‌یابد. در یک طرح کلی، که آن را "پیکان تکامل" می‌نامم، این رئوس با یکدیگر در ارتباط و اتصال با هم قرار می‌گیرند.  این طرح در تصویر ۱ قابل مشاهده است.
ما سه مسیر داریم به سمت خداوند؛ نخست از سمت خلق و جامعه، دوم از سمت مخلوق و طبیعت و سوم مسیر مستقیم از خود به خداوند. خداوند در هر سه مبدأ این مسیر حضور مؤثر دارد، اراده الهی هم در اجتماعات انسانی، هم در طبیعت، هم در جان آدمی حضور مؤثر دارد. موحدچندساحتی در صحنه هستی، از راه جامعه از مسیر خلق به سوی خدا حرکت می‌کند و از سوی دیگر از راه طبیعت از مسیر مخلوق به سوی خدا حرکت می‌کند. راه نخست تاکنون در این چهار جلد تشریح شده است و در دفتر فلسفه اجتماعی  بیشتر به آن پرداخته می‌شود. در دفاتر آینده به سلوک به سمت خدا از طریق مخلوق پرداخته می‌شود. آنچه در این دفتر مدنظر است، مواجهه انسان با هستی به صورت یک کلیت و همچنین بررسی حضور مؤثر خداوند در جان آدمی، اجتماعات انسانی و طبیعت می‌باشد. در جلد بعدی از این دفتر به چگونگی‌ سلوک به سمت خدا در این پیکان تکامل پرداخته می‌شود.

در فصل نخست و دوم این کتاب به مواجهه وجودی-فلسفی موحدچندساحتی با هستی پرداخته می‌شود. انسان در مواجهه با هستی با سه طیف دغدغه‌های وجودی-فلسفی رو به رو می‌شود. دغدغه‌های موسوم به "رازهای هستی" نخستین طیف را تشکیل می‌دهند. رازهای هستی همان معماهایی هستند که
همیشه دغدغه بشر بوده‌اند: منشا هستی از چیست؟
معنای زندگی چیست؟ هدف خلقت و زیستن چیست؟
من از کجا آمده‌ام؟ به کجا می‌روم؟ رسالت من در این جهان چیست؟ آیا عالم غیبی وجود دارد؟ آیا ما پس از مرگ نیست و نابود می‌شویم؟ آیا جهان پس از مرگ وجود دارد؟. تاکنون و تا به اینجا در این دفتر به مساله رازهای هستی پرداخته‌ شده است.

طیف دوم این دغدغه‌ها را، "ذاتیات هستی" می‌نامیم. هستی یک ذاتیات دارد که جزو لاینفک هستی به حساب می‌آیند. در این کتاب به پنج ذاتی هستی یعنی عدم‌آمیزی و فناپذیری، بی‌ثباتی و ناپایداری، جهانِ پر و خالی، ملال‌‌انگیزی هستی و جبرآلود بودن هستی اشاره شده و به راه‌های تحمل‌پذیری و تاب‌آوری برابر این ذاتیات پرداخته شده است.

طیف سوم این دلواپسی‌ها به تعبیر اروین یالوم، «مسلمات هستی»‌اند. چهار مسلم هستی از نظر یالوم عبارتند از: مرگ، تنهایی، معنای زندگی و آزادی و مسئولیت که در نوشتارهای فصل دوم به آن پرداخته می‌شود.

در فصل سوم و پایانی نیز به نسبت خدا با هستی، انسان، جامعه و مخلوقات پرداخته می‌شود و چگونگی حضور مؤثر خداوند و اراده‌ الهی در نسبت با آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.



مکتب دوبنیالهیات دوبنیمحمد قطبیفلسفه دینموحدچندساحتی و معنای کیهانی
پژوهشگر دین و فلسفه
شاید از این پست‌ها خوشتان بیاید