بیایید ازاینجا شروع کنیم که مهم‌ترین فرق صرافی و بازار چیست و منظور ما از طرح این مسئله چه بوده است؟ صرافی به بستری گفته می‌شود که کاربران حق تعیین قیمت در آن را ندارند و صرفاً با قیمت‌های تعیین‌شده توسط بستر امکان خریدوفروش وجود دارد اما بازار جایی است که خریدار و فروشنده می‌توانند باقیمت مدنظر خود در آن سفارش بگذارند.
خب از صرافی شروع کنیم. صراف کسی است که ارز یا رمزارز را از فروشنده می‌خرد و به خریدار می‌فروشد. به بیان ساده‌تر، صراف واسطه انجام یک معامله خریدوفروش می‌شود. آیا این مسئله به همین سادگی است؟ حقیقت ماجرا این است که خیر. به دلیل اینکه صراف واقعاً خریدوفروش انجام می‌دهد، هرلحظه به‌واسطه تغییر قیمت‌ها این امکان وجود دارد که ضرر کند بنابراین صراف‌ها علاوه بر اینکه باید در مورد روند بازار بینش و حس دقیقی داشته باشند، همواره ریسک خود را با ایجاد اختلاف معنی‌دار در قیمت خریدوفروش مدیریت می‌کنند. و اما نتیجه؟ نتیجه اینکه صراف همیشه درصدی پایین‌تر از فروشنده می‌خرد و درصدی بالاتر به خریدار می‌فروشد. هرچقدر توانایی معامله و بینش دقیق‌تری داشته باشد، امکان کاهش اختلاف بین قیمت خریدوفروش برای صراف بیشتر خواهد بود.
آیا همیشه صراف‌ها به دنبال کاهش اختلاف قیمت خریدوفروش هستند؟ جواب این سؤال کمی سخت و پیچیده است اما به‌طورمعمول هرچقدر اختلاف بین قیمت خریدوفروش کمتر باشد حجم معامله‌ی صراف بیشتر و ریسک آن‌هم بیشتر خواهد بود. چرا حجم بیشتر خواهد بود؟ چون قیمتی که اعلام می‌کند به قیمت عادلانه نزدیک‌تر است و همین موجب ایجاد مزیت رقابتی با سایر رقبا خواهد بود. اما معمولاً در رمزارزها، به دلیل ریسک بالای معاملات، اختلاف قیمت خریدوفروش یا همان شکاف قیمتی صراف‌ها بسیار زیاد است. هرچه صرافی معروف‌تر، این اختلاف بیشتر. تا جایی که در شرایط خاص گاهی اختلاف 5 تا 10 درصدی بین قیمت خریدوفروش ازنظر صراف‌ها طبیعی است. این اختلاف به این معنی است که مثلاً اگر کاربر در لحظه از صراف بیت کوین بخرد، باید امیدوار باشد که قیمت بیت کوین 5 تا 10 درصد رشد کند تا بتواند کوین خریداری‌شده را به قیمت خرید خودش بدون سود، بفروشد.
و اما بازار جایی است که در آن خریدار و فروشنده با قیمت مدنظر خود سفارش گذاشته و باید صبر کنند تا یک نفر با قیمت مدنظر آن‌ها معامله انجام دهد. در بازارها به این دلیل که خریدار و فروشنده مدام در حال تغییر قیمت‌ها هستند و با سایر خریداران و فروشندگان رقابت می‌کنند، اختلاف قیمت بین خریدوفروش به‌مراتب پایین‌تر بوده و نقد شوندگی با حاشیه ریسک کمتری اتفاق می‌افتد.
نکته بسیار مهمی که به‌عنوان خریدار یا فروشنده باید در نظر داشته باشید، جهت‌دهی و دستکاری قیمتی است که هم در صرافی و هم در بازار ممکن است اتفاق بیفتد. در صرافی این مسئله به‌سادگی هر چه تمام‌تر صورت می‌گیرد. صرافی‌ها ازآنجایی‌که تعهدی بابت حجم و قیمت نوشته‌شده در تابلو خود ندارند بسیاری از مواقع توقف خریدوفروش اعلام می‌کنند. حتماً بارها و بارها برایتان پیش‌آمده که قیمت مناسبی در سایت صرافی رمزارزی مشاهده کردید ولی بعد از مراجعه برای خرید یا فروش به شما گفته‌شده که در حال حاضر با این قیمت امکان معامله نیست یا حجم موجودی از حجم مدنظر شما کمتر است. یا با بهانه‌ای نظیر گذشتن تایم، از معامله با شما خودداری کرده‌اند. اما آیا مسئله به همین‌جا ختم می‌شود؟ خیر. موضوع به‌مراتب می‌تواند پیچیده‌تر باشد. صرافی‌ها به‌آسانی می‌توانند خریدار یا فروشنده را بازی دهند. بیایید با یک مثال بررسی کنیم. فرض کنید من صراف باشم و موجودی خودم را روی دلار 13000 تومان فروخته باشم به این امید که باقیمت 12700 جایگزین کنم. اما یک‌باره، قیمت دلار به 13300 افزایش می‌یابد و موج خبر افزایش قیمت دلار خیلی زودتر از آنکه به کاربران نهایی برسد در اختیار صراف خواهد بود. باقی صراف‌ها ممکن است نرخ‌ها را به لحظه تغییر دهند اما من همچنان قیمت فروش خودم را 13000 هزار تومان نگاه می‌دارم. دلیل چیست؟ آیا قصد دارم مال خودم را پایین‌تر از قیمت بفروشم؟ خیر. اگر قیمت فروش من 13000 هزار تومان باقی بماند، امکان اینکه بتوانم از کاربر 12700 بخرم به‌مراتب بیشتر از زمانی است که من هم نرخ فروش خود را بر اساس شرایط بازار به 13300 ارتقاء دهم. این‌گونه با یک تیر دو نشان زده‌ام. اول اینکه وقتی همه گران کرده‌اند من همچنان قیمت خودم را پایین‌تر اعلام می‌کنم و لذا در چشم کاربران به‌عنوان یک فرد منصف و ارزان‌فروش به نظر می‌آیم و در اصطلاح بازار رقبا را نیز خراب می‌کنم. از طرف دیگر اگر شخصی به من برای خرید روی این قیمت مراجعه کرد با یکی از بهانه‌هایی که در بالا ذکر شد مثل عدم موجودی کافی، گذشتن تایم و غیره، نمی‌فروشم و می‌توانم به‌سادگی عقب‌ماندگی خودم از بازار را با خرید پایین‌تر جبران کنم. در نقطه مقابل، اگر دلار ریزشی شود و قیمت تمام‌شده خریدهای من بالا باشد، قیمت خریدوفروش خود را بالا نگاه می‌دارم و ازآنجایی‌که تعهدی به خرید در قیمت بالاتر ندارم، صرفاً با فروش در قیمت‌های بالاتر از بازار جا نخواهم ماند.
در کنار همه این موارد، اینکه صرافی‌ها، صرفاً در ساعات مشخصی خود را موظف به معامله می‌دانند و خارج از آن تعهدی ندارند و دلیل اصلی آن‌هم این است که در این ساعات مشخص می‌توانند از نرخ ارزی خریدوفروش خود به نسبت بازار مرجع مطمئن باشند و خارج از این تایم ریسک معامله را قبول نمی‌کنند، را هم اضافه کنید.
اما آیا بازارها امکان دستکاری قیمتی ندارند؟ بله دارند ولی سخت‌تر. اول اینکه بدانیم بازارهای موفق، بازارهایی هستند که در اصطلاح سیالیت بیشتری دارند و زمان تبدیل و نقد شوندگی دارایی در آن کمتر است. برای این منظور تمامی بازارها نیاز به بازارگردان دارند که نقش همان صراف را ایفا می‌کند. اما تفاوتشان در این است که چون کاربران امکان ثبت سفارش باقیمت مدنظر خود را دارند، امکان دستکاری قیمتی به‌مراتب سخت‌تر است. هرچقدر حجم و عمق یک بازار و همچنین قدرت کاربران در مقایسه با دارایی بازارگردان بیشتر باشد، امکان دستکاری قیمتی کمتر خواهد بود. همین‌طور به‌واسطه شفافیت قیمت و حجم در بازار، امکان تشخیص دستکاری قیمتی در بازار ساده‌تر به نظر می‌رسد. نکته کلیدی در بازارها و قیمت‌های تابلوی آن‌ها این است که همواره باید در کنار قیمت، حجم سفارش گذاشته‌شده در آن قیمت هم مدنظر قرار گیرد. چه بسیار بازارهایی که در تابلو قیمت خود، قیمت‌های خریدوفروش بسیار عادلانه‌ای نشان می‌دهند، اما با مراجعه به بازار مشاهده می‌شود که حجم سفارش گذاشته‌شده در آن قیمت‌ها بسیار اندک و ناچیز است. این مسائل را به امکان ایجاد حجم معاملات غیرواقعی در بازار به‌منظور نشان دادن تب خریدوفروش در آن و مجاب کردن مخاطب به انجام معامله در همین قیمت‌ها، اضافه کنید. البته در نظر داشته باشید که بازارها برخلاف صرافی‌ها، 24 ساعته هستند و امکان تعلیق معاملات در زمان تغییرات شدید قیمتی جایی که معمولاً، صراف‌ها دست از معامله می‌کشند را ندارند. همین‌طور حجم و قیمتی که در بازار مشاهده می‌شود واقعی است و چون معاملات به لحظه انجام می‌شود امکان بازگشت معامله انجام‌شده یا لغو آن وجود ندارد.
درهرصورت برای خریدوفروش بیت کوین و سایر رمز ارزها، هیچ تعصبی در انتخاب بستر معامله خود نداشته باشید. راه مقابله با تمامی موارد ذکرشده در بالا هوشیاری کاربر است. اول اینکه برای خریدوفروش همواره مقایسه قیمتی بین چندین مرجع را مدنظر خود قرار دهید. اگر در صرافی یا بازاری قیمت مناسب‌تر مشاهده کردید حتماً اولویت بعد از اعتبار بستر، قیمت خواهد بود. ازآنجایی‌که کار با صرافی‌ها ساده‌تر و رمزارزهایی که در آن‌ها ارائه می‌شود بیشتر است، در نگاه اول گزینه دم دست‌تری به نسبت بازارها هستند اما در مورد رمزارزهای اصلی زمینه معامله و سودسازی بیشتری در بازار به نسبت صرافی وجود دارد. ضمن اینکه ماهیتاً در بازارها، مخصوصاً بازارهای داخلی به دلیل دینامیک کند، قیمت‌های متفاوتی مشاهده خواهید نمود. ممکن است روزی در یک بازار یک فروشنده که نیاز به‌نقد شوندگی سریع‌تر دارد با قیمت پایین سفارش فروش ثبت کرده باشد و روز دیگر بازار یا صرافی رقیب قیمت‌های بهتری نشان دهد. آنچه مهم است، این است که هیچ‌گاه قیمت‌های اعلان‌شده در بازارها یا صرافی‌ها را نباید ملاک مقایسه و تصمیم‌گیری قرار داد و می‌بایست دلیل پایین یا بالا بودن قیمت در آن بستر را جویا شد. حجم موجود برای معامله در یک قیمت، از خود قیمت مهم‌تر و تأثیرگذارتر است. همچنین به دلیل ماهیت 24 ساعته بودن و رقابت قیمتی، قیمت‌های موجود در بازار قابل‌اعتمادتر از قیمت‌های تابلوهای صرافی است. چراکه قیمت تابلوی صرافی در یک‌زمان محدود معتبر است.
در ایران علاوه بر صرافی‌های خودکار و نیمه‌خودکار، بازارهای مبادلاتی رمزارزی (مانند نوبیتکس) که به‌سرعت در حال رشد و نزدیک شدن به استانداردهای جهانی هستند نیز شکل‌گرفته است. حضور در چنین بازارهایی می‌تواند به شفافیت، کشف قیمت عادلانه در سایه رقابت قیمتی و جلوگیری از دستکاری قیمتی که منجر به ضرر و زیان کاربران خواهد شد، کمک کند.
