خودتنظیم‌گری و واگذاری تنظیم‌گری به انجمن‌های صنفی در حوزه فین‌تک و استارت‌آپ‌ها

مقدمه

در سال‌های اخیر، مدل‌های نوین تنظیم‌گری مانند خودتنظیم‌گری(Self-Regulation) و تنظیم‌گری مشارکتی (Co-Regulation) به عنوان راهکارهایی برای بهبود فضای کسب‌وکار در حوزه فناوری‌های مالی (فین‌تک) و استارت‌آپ‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند. این رویکردها با واگذاری بخشی از مسئولیت‌های نظارتی به انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی، سعی در ایجاد تعادل میان نوآوری و ثبات نظارتی دارند.

مزایای خودتنظیم‌گری در حوزه فین‌تک

۱- افزایش انعطاف‌پذیری مقررات

• صنعت فین‌تک با سرعت بالایی در حال تحول است و مقررات سنتی اغلب به‌موقع به روز نمی‌شوند. خودتنظیم‌گری به انجمن‌های صنفی اجازه می‌دهد تا با همکاری اعضا، استانداردهای منعطف و متناسب با فناوری‌های جدید تدوین کنند.

۲- کاهش هزینه‌های تطبیق با مقررات

• تنظیم‌گری دولتی معمولاً با هزینه‌های سنگین انطباق همراه است. در مدل خودتنظیم‌گری، کسب‌وکارها می‌توانند با مشارکت در تدوین مقررات، هزینه‌های انطباق را کاهش دهند.

۳- تقویت اعتماد عمومی

• تشکل‌های صنفی با تعریف شاخص‌های عملکردی شفاف (مانند امنیت داده‌ها، شفافیت مالی، و حفاظت از مصرف‌کننده) می‌توانند اعتماد عمومی را جلب کنند.

۴- تسهیل نوآوری

• در مدل‌های خودتنظیم‌گری،استارت‌آپ‌ها می‌توانند در یک چارچوب آزمایشی (Regulatory Sandbox) فعالیت کنند و مقررات را به‌صورت تدریجی تطبیق دهند.

تجربیات جهانی در خودتنظیم‌گری فین‌تک

انگلستان (مدل تنظیم‌گری مشارکتی)

• سازمان رفتار مالی (FCA) بخشی از مسئولیت نظارت بر فین‌تک‌ها را به انجمن‌های صنفی مانند Innovate Finance واگذار کرده است.
• این انجمن‌ها در تدوین دستورالعمل‌های عملیاتی برای رمزارزها، پرداخت‌های دیجیتال، و خدمات مالی غیرمتمرکز (DeFi) مشارکت می‌کنند.

سنگاپور (چارچوب خودتنظیم‌گری انجمن‌های پرداخت)

• اتحادیه پرداخت‌های سنگاپور (ABS) مسئولیت نظارت بر استانداردهای امنیتی و عملیاتی فین‌تک‌های پرداخت را بر عهده دارد.
• این اتحادیه با همکاری مقامات پولی (MAS) شاخص‌های عملکردی مانند نرخ موفقیت تراکنش‌ها و میزان کلاهبرداری را پایش می‌کند.

هند (الگوی تنظیم‌گری انجمن‌های فین‌تک)

• اتحادیه فین‌تک هند (Fintech Association of India) در تعیین استانداردهای شناسایی مشتری (KYC) و مبارزه با پول‌شویی (AML) نقش فعالی دارد.

چارچوب پیشنهادی برای واگذاری تنظیم‌گری به تشکل‌های صنفی

۱- تعیین شاخص‌های عملکردی کلیدی (KPIs)

• امنیت سایبری: درصد رعایت استانداردهای امنیتی مانند ISO 27001.
• شفافیت مالی: افشای هزینه‌ها و کارمزدها به مشتریان.
• رضایت مشتری: نرخ حل اختلافات در بازه زمانی مشخص.

۲- تدوین دستورالعمل‌های اجرایی توسط تشکل‌ها

• انجمن‌های صنفی باید با همکاری کسب‌وکارها و نهادهای نظارتی، دستورالعمل‌های عملیاتی در حوزه‌هایی مانند:
• حفاظت از داده‌ها (مطابق با قوانین مانند GDPR)
• مدیریت ریسک‌های مالی
• اخلاق حرفه‌ای در فین‌تک تدوین کنند.

۳- نظارت مستمر و گزارش‌دهی

• تشکل‌های صنفی باید به‌صورت دوره‌ای گزارش‌های عملکرد اعضا را به نهادهای نظارتی ارائه دهند و در صورت تخلف، مکانیسم‌های تنبیهی (مانند تعلیق عضویت) اعمال کنند.

چالش‌های احتمالی و راهکارها

۱- تضاد منافع در انجمن‌های صنفی

• راهکار: ایجاد ساختارهای حاکمیتی شفاف با حضور ناظران مستقل.

۲- عدم اجرای مؤثر مقررات توسط اعضا

• راهکار: تعیین مکانیسم‌های انگیزشی (مانند اعطای گواهینامه‌های معتبر به شرکت‌های متعهد).

۳- هماهنگی با قوانین کلان دولتی

• راهکار: تشکیل کمیته‌های مشترک بین تشکل‌های صنفی و نهادهای قانون‌گذار.

نتیجه‌گیری

واگذاری بخشی از تنظیم‌گری و نظارت به انجمن‌های صنفی می‌تواند به توسعه اکوسیستم فین‌تک و استارت‌آپ‌ها کمک کند، مشروط بر اینکه:

• چارچوب‌های شفاف برای خودتنظیم‌گری تعریف شود.
• همکاری مؤثر بین نهادهای نظارتی و تشکل‌های صنفی وجود داشته باشد.
• شاخص‌های عملکردی به‌صورت دوره‌ای بازنگری شوند.

این مدل در کشورهایی مانند انگلیس و سنگاپور موفقیت‌آمیز بوده و می‌تواند با بومی‌سازی در سایر کشورها نیز اجرا شود.

علیرضا هاشمی ، کارشناس ارشد مهندسی فناوری اطلاعات / گرایش تجارت الکترونیک