افزایش شهرنشینی و رویکرد بهره‌برداری گسترده از طبیعت تقریباً تمام مناطق روی سیاره زمین را در معرض بلایا و خطرات آب‌وهوایی قرار داده است. شاید تکان‌دهنده به نظر برسد؛ اما واقعیت این است که بلایای طبیعی در دو دهه گذشته تقریباً 80 درصد ضرر های اقتصادی جهان را از نظر تلفات ، دارایی و منابع به خود اختصاص داده است.
آمارها نشان می‌دهد که از 1980 بیش از 4،2 میلیون نفر جان خود را بر اثر بلایای ناشی از مخاطرات طبیعی از دست داده اند و بیش از 3،7 تربلیون دلار در اثر این بلایای در سطح جهان تلف شده است .
لذا ضرورت دارد که با هر وسیله‌ای که ممکن است در راستا نجات جان انسان‌ها و به‌حداقل‌رساندن خسارت مالی و زیر ساختی دست‌به‌کار شد. امروزه فناوری با پتانسیل بی‌نظیر خود برای پاسخ به افت‌وخیزها با چالش‌های ایجاد شده می‌تواند به بشر کمک کند تا شیوه‌های پیشگیری را برنامه‌ریزی کند و سیستم واکنش و بازیابی سریع را مطابق با اندازه و شدت بلایا ایجاد کند. فناوری‌های نوظهور برای مدیریت پرخطر بلایا امروزه فناوری‌های نوآورانه سهم قابل‌توجه بیشتری را به خود جلب میکند، نقش بسیار بزرگ‌تری است که فناورهای نوین می‌توانند برای رفاه بشر در آینده به‌ویژه در مواقع بحرانی ایفا کند.
با مشاهده اهمیت روزافزون فناوری برای مدیریت نظارت و کاهش بلایا، ما در حال تحلیل این موضوع هستیم که چگونه فناوری‌های نوظهور می‌توانند مجموعه‌ای از فرصت‌ها را برای حفظ جان‌ها و مکان‌های آسیب‌دیده از فاجعه ایجاد کنند در اینجا 4 فناوری نوظهور این عصر تکنولوژی که می‌توانند بشریت را با نظارت و مدیریت ریسک فاجعه تسهیل کنند اشاره می‌شود :
1- رایانش ابری برای دسترسی یکپارچه به داده‌ها از طریق اینترنت
در میان تمام فناوری‌های نوظهور که می‌توانند به انسان‌ها غلبه بر بلایا و خطرات طبیعی کمک کنند، فناوری ابری بالاترین نقطه بحث را به خود اختصاص داده است. رایانش ابری برای دسترسی به داده‌ها و استفاده از خدمات متصل به اینترنت در محیطی پر خطر و با سطح ریسک بالا است سرویس‌های ابری می‌توانند منبعی کلیدی برای اشتراک‌گذاری داده‌های لحظه‌ای بین گروه‌ها و افراد از طریق اشتراک‌گذاری اطلاعات در مناطق مستعد بلایا و اطراف را افزایش دهند.
2- رسانه‌های اجتماعی برای یک جامعه جهانی به‌هم‌پیوسته
با افزایش سریع تعداد کاربران گوشی‌های هوشمند و برنامه‌های کاربردی تلفن همراه در سراسر جهان پتانسیل ارتباطات هشدار اولیه به‌شدت گسترش‌یافته است. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی می‌توانند کمپین‌های مدیریت بلایای طبیعی را رهبری کنند و درعین‌حال جوامع را در مقابل بلاهای طبیعی مسلح کنند.
در راستای این راهبرد گروه‌ها و افراد مربوطه در تیم‌های نجات می‌توانند از شبکه‌های به‌هم‌پیوسته برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات هشدار اولیه بین خود و افراد که در محیط پرخطر حضور دارند استفاده از حوادث فاجعه‌بار جلوگیری عمل‌آورند.
به‌عنوان‌مثال، فیس‌بوک در طول رویدادهای طوفان استوایی و طوفان‌های در سواحل دریا در آمریکا به عاملی کمکی برای مردم برای نجات عزیزانشان در این حادثه بدل شده است.
3- برنامه‌ها و ابزارهای کوچک مجهز به هوش مصنوعی برای عملیات امداد و نجات:
سیستم‌های تشخیص تصویر مبتنی بر هوش مصنوعی که با احراز هویت بیومتریک، الگوریتم AdaBoost و تکنیک‌های برچسب‌گذاری داده‌ها پشتیبانی می‌شوند، می‌توانند به امدادگران کمک کنند تا وجود افراد در محیط پرخطر را که در سیل، ساختمان‌های ویران شده و جاده آسیب‌دیده گیرکرده‌اند را شناسایی کنند. هواپیماهای بدون سرنشین، ربات‌ها، وسایل نقلیه و سیستم‌های مکانیکی خودکار مجهز به هوش مصنوعی هم می‌توانند به انسان‌ها کمک کنند تا در حوادث و فجایع جان سالم به در برند. سیستم‌های هشدار اولیه (EWS) که امکان پیش ببینی دقیق آب‌وهوا و بلایا را فراهم میکند، نیز از این قسم فناوری‌ها هستند که می‌توانند در عرصه پیش‌بینی مخاطرات هواشناسی نقش ایفا کنند.
4- سیستم‌های ناوبری GIS و GPS و ماهواره‌ای برای نقشه‌برداری مکان‌ها و پیش‌بینی بلایای طبیعی
فناوری ماهواره‌ای پیشرفت قابل‌توجهی را در کمی‌سازی و مبارزه با خطرات بلایای طبیعی امکان‌پذیر کرده است.
مطالعات نشان می‌دهد که سیستم‌های هشداردهنده اولیه که توسط سیستم‌های نظارت و مدیریت ماهواره‌ای پشتیبانی می‌شوند، می‌توانند منجر به کاهش مرگ‌ومیر فجایع طبیعی شوند.
علاوه‌برآن گسترش آگاهی مرتبط با محیط‌های پر خطر و توسعه اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطرات بلایای طبیعی با معرفی فناوری اطلاعات جغرافیایی مبتنی بر ماهواره، در زندگی انسان رشد فراوانی یافته و این روزها نقش حیاتی و مؤثری ایفا می‌کنند. در نهایت باید گفت درحالی‌که شواهد و عوامل زیادی در محیط کنونی بشر وجود دارد، اما فناوری‌های امروزی می‌تواند تمام ابزار و اقدامات ما برای مدیریت کارآمد و نظارت مؤثر بر مخاطرات طبیعی باشد.
این فناوری می‌تواند مسیری برای حفظ جان و منابع برای بشر رقم زنند و درعین‌حال کمک‌های خود را برای هر بلای طبیعی، از پیشگیری گرفته تا آمادگی و پاسخ برای بهبودی را ایجاد نمایند.
لازم به ذکر است که فناوری‌ها می‌توانند مخاطرات فعلی دوران سخت ما را در شرایط فاجعه‌بار کاهش دهند؛ اما اقدامات پیشگیرانه و ایجاد رویکرد بهره‌برداری محدود از طبیعت همچنان بهترین استراتژی برای مقابله با بلایای طبیعی است.
بر اساس گزارش دفتر ملل متحد برای هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA)، قاره آسیا بیشترین فراوانی وقوع بحران‌های طبیعی سال 2021 میلادی را داشته است . علاوه بر این ، فراوانی کل بحران های طبیعی دنیا ، 13 درصد بیشتر از میانگین 30 سال گذشته (1992 تا 2022 میلادی ) بوده است . گزارش ارزیابی جهانی سازمان ملل متحد در سال 2022 میلادی بیان میکند که رویداد های بحرانی تا سال 2030 میلادی به 560 مورد در سال برسد و نیمی از جمعیت دنیا را در معرض سیل ، طوفان و سونامی قرار گیرد برخی فناوری ها برای کاهش اثر بحران های طبیعی عبارتند از :
تجزیه‌وتحلیل کلان‌داده‌ها:
عبارت است از جمع‌آوری و بررسی داده‌ها، از جمله داده‌های شخصی و پزشکی و نیز موقعیت جغرافیایی راه‌ها، برای ردیابی بازماندگان در هنگام بحران‌ها.
فضای ابری (Cloud) و هوش مصنوعی (AI):
در زمان بحران، فضای ابری قابلیت دسترسی به منابع محاسباتی و فضای ذخیره‌سازی را فراهم کند. درعین‌حال، دانشمندان با به‌کارگیری هم‌زمان فضای ابری و هوش مصنوعی (که وظایف را خودکار و بهینه میکند) می‌توانند حجم زیادی از داده‌ها را پردازش و تفسیر کنند از جمله پیش‌بینی آب‌وهوا و تأثیر آن بر مردم.
شبکه اینترنت 5G :
این شبکه به‌عنوان آخرین تکنولوژی برای ارتباطات اینترنتی مطمئن‌تر و سریع‌تر طراحی شده است. به‌طوری‌که با سرعت بالاتر و تأخیر کمتر، موجب بهبود کارایی سیستم متصل به این شبکه در هنگام شرایط اضطراری می‌شود.
پهپادها:
یکی از تأثیرگذارترین فناوری‌ها در هنگام بحران‌ها، نظیر زمین‌لرزه، آتش‌سوزی جنگل و یا سیل بوده که می‌توانند تصاویری با دید 360 درجه از محل وقوع بحران ارائه دهند . در عین حال قبل از رسیدن امدادگران پهپاد ها می‌توانند کمک های پزشکی تدارکات به اسیب دیدگان بحران ارائه کنند
دوقلوی دیجیتال:
یک نمایش مجازی است که به‌عنوان یک نسخه کپی به‌صورت زمان واقعی (REAL TIME) از یک شی یا فرایند فیزیکی عمل میکند. در بخش حمل‌ونقل شهرهای لس‌آنجلس و یورک‌شر، از آن برای تسهیل ترافیک استفاده کرده‌اند و در شانگهای سنگاپور به مقامات برای برنامه‌ریزی و واکنش به شیوع بیماری COVID و همچنین شبیه‌سازی اثرات بحران‌های طبیعی کمک میکند.
اینترنت اشیا (IOT):
علاوه بر کاربرد متنوع آن در صنایع، مدیریت بحران یکی از موارد استفاده کلیدی برای IOT است. دردسترس‌بودن اطلاعات همراه با تجزیه‌وتحلیل زمان واقعی، به برنامه‌ریزی برای اقدامات پیشگیرانه و عملیات پاسخ به بحران کمک میکند.
سنجش‌ازدور:
سنسورهای بکار گرفته شده در این حوزه، داده‌های زمان واقعی تولید می‌کنند که برای اعلام هشدارهایی پیش از وقوع و یا در هنگام وقوع بحران‌هایی نظیر سیل، زمین‌لرزه و یا آتش‌سوزی جنگل، مورداستفاده قرار می‌گیرند.
طیف گسترده‌ای از فناوری‌های مورداستفاده در هر چهار مرحله از چرخه مدیریت بحران (شامل مراحل پیشگیری، آمادگی، پاسخ و بازیابی) عبارت‌اند از سنجش از راه دور سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، سامانه موقعیت‌یاب جهانی (GPS)، سامانه ماهواره‌ای ناوبری ارتباطات ماهواره‌ای تلویزیون، پخش رادیویی، تلفن و فکس، تلفن‌های همراه، فناوری‌های شبکه‌ای کنفرانس ویدئویی، اینترنت، ایمیل، پایگاه‌های داده مدیریتی آنلاین، سیستم‌ها و شبکه‌های اطلاعات بحران و نیز رباتیک.
به‌کارگیری فناوری‌ها در مراحل پیشگیری و آمادگی قبل از وقوع مخاطرات، بسیار حیاتی‌تر بوده و نیازمند خلاقیت بیشتری است نسبت به مراحل پاسخ و بازیابی پس از وقوع بحران برخی از فناوری‌ها برای کاهش خطرپذیری بحران‌ها عبارت‌اند از:
سیستم مدیریت پایگاه‌داده (DBMS):
یک سیستم رایانه‌ای است که برای ذخیره‌سازی دست‌کاری و بازیابی داده‌ها استفاده می‌شود. در هر DBMS سه نوع مدل داده برای ذخیره‌سازی و بازیابی داده‌ها وجود دارد که عبارت‌اند از: مدل‌های سلسله‌مراتبی، شبکه‌ای و رابطه‌ای، درحالی‌که واژگان ذخیره‌سازی و بازیابی مرتبط به DBMS به‌خوبی شناخته شده هستند، واژه دست‌کاری داده‌ها به معنای افزودن داده‌های جدید حذف داده‌های ناخواسته و تغییر داده‌ها است پر کاربرترین زبان دسترسی به داده‌ها برای سیستم مدیریت پایگاه‌داده، زبان پرس‌وجوی ساختاریافته (SQL) است
سامانه اطلاعات مدیریتی (MIS):
این سامانه تا میان کننده اطلاعاتی نظیر برنامه‌ریزی، کنترلی، دانشی، سازمانی، عملکردی / عملیاتی پایگاه‌داده است.
سامانه پشتیبانی تصمیم (DSS):
این سامانه را می‌توان به‌عنوان مجموعه‌ای از سخت‌افزار و نرم‌افزار و روش‌شناسی تعریف کرد که برای تکمیل تفکر هوشمندانه بشر در تصمیم‌گیری، طراحی شده است. قابل‌ذکر است که سامانه پشتیبانی تصمیم در فرایند تصمیم‌گیری پشتیبانی میکند و خود تصمیم نمی‌گیرد. چنین سامانه‌ای مشخص‌کننده سه مرحله هوشمندی، طراحی و انتخاب است. سامانه پشتیبانی تصمیم، کاربردهای خود را در هر چهار مرحله از چرخه مدیریت بحران (پیشگیری، آمادگی، پاسخ و ارزیابی) دارد
در مرحله پیشگیری شامل:
تحلیل ایمنی یک خطر خاص؛ احتمال وقوع با اثر نامطلوب؛ تجزیه‌وتحلیل هزینه و محدودیت زمانی و همچنین تجزیه‌وتحلیل جایگزین
در مرحله آمادگی شامل:
تحلیل موجودی منابع اضطراری؛ تحلیل صلاحیت‌های محلی و مقررات قانونی؛ ابعاد هزینه و برنامه خط‌مشی آمادگی و همچنین تولید سناریو برای آموزش
در مرحله پاسخ شامل:
تولید هشدار؛ ارزیابی گزارش خسارت؛ تحلیل الزامات تخلیه؛ شرایط خطر قریب‌الوقوع و همچنین بسیج منابع
در مرحله بازیابی شامل:
تحلیل آسیب‌پذیری برای آینده نزدیک؛ تحلیل مفاد بودجه؛ تحلیل اولویت کار و همچنین تحلیل ایمنی
سامانه اطلاعات جغرافیای (GIS):
این سامانه مبتنی بر سخت‌افزار، نرم‌افزار و داده‌ها، افراد و روش‌شناسی است و برای ارائه پاسخ به پرسش‌های مربوط به ماهیت جغرافیایی، در صورت لزوم و در صورت نیاز، ترکیب می‌شوند. سامانه اطلاعات جغرافیایی، در صورت لزوم و در صورت نیاز، ترکیب می‌شوند. سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) را می‌توان به‌عنوان فرایند تکاملی نقشه‌ها و سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS) در نظر گرفت که می‌تواند برای ارزیابی خطرپذیری در یک منطقه خاص مفید باشد. در واقع به‌کارگیری ابزارهای GPS و سنجش از راه دور برای عملیات جست‌وجو و نجات در واکنش اضطراری کوتاه‌مدت بسیار مفید است. درعین‌حال، می‌توان از آن برای یافتن مسیرهای تخلیه و انتخاب مراکز عملیات اضطراری استفاده نمود.
سیستم سنجش‌ازدور (Remote Sensing):
این سامانه مبتنی بر به‌دست‌آوردن اطلاعات در مورد سطح زمین بدون تماس واقعی با آن است. این کار با سنجش و ثبت انرژی منعکس شده یا ساطع شده و پردازش، تحلیل و به‌کارگیری آن اطلاعات انجام می‌شود که شامل هفت مؤلفه است:
منبع انرژی یا روشنایی؛ تشعشع و جو؛ تعامل باهدف؛ ثبت انرژی توسط حسگر؛ انتقال دریافت پردازش؛ تفسیر و تحلیل؛ کاربرد. اهمیت فناوری‌های علمی را می‌توان با مروری که ذکر شد در نمود.
منبع : ماهنامه مدیریت بحران
