فارسی نوشتن در ابزارهایی مثل Confluence و Notion و ClickUp

احتمالاً شما هم بارها «در اون به کار رفته Word نوشته‌ای که یه» رو دیدین و گفتین «مای آیز!» و بعد مجبور شدین هی جهت خوندن رو توی مغزتون عوض کنین تا بفهمین نوشته «نوشته‌ای که یه Word در اون به کار رفته»! تو این نوشته می‌خوام توضیح بدم که چطور در ابزارهایی مدیریت دانش، فارسی بنویسید بدون اینکه ‌به‌هم بریزه.

کرونا جان دنیا رو گرفت و دورکاری جان کار[گر] رو. واکسن دورکاری، شیوه‌ی کاری متفاوت بود که با کمک ابزارهای کاری آنلاین ممکن می‌شد. کار در ایران (حتی پیش از صیانت!) ولی انقدرها هم ساده نیست: تحریم سرویس‌ها، پرداخت ارزی، کندی و ناپایداری اینترنت و به حساب نیاوردن فارسی (و دیگر زبان‌های راست‌به‌چپ، به جز نورچشمی، عبری). من در ماه‌های اخیر هفت شهر عشق رو پی ابزار مناسب برای کارهامون (به خصوص نوشتن ویکی و دانشنامه) بودم و خیلی وقت‌ها به «جذاب‌های لعنتی» می‌رسیدم که اگرچه همه‌چیز تموم بودن، ولی یا با ایران مشکل داشتن یا با فارسی نوشتن. به همین دلیل، بعضی وقت‌ها مجبور شدم دنبال ترفند (هک؟) برای زورچپان کردن right-to-left در ویرایشگرهای متنی برم. در ادامه با این ترفندها آشنا می‌شیم.

ترفند صفر: استفاده از افزونه‌ها (extensions)

ممکنه برای ابزاری که استفاده می‌کنین، افزونه‌ای باشه که پشتیبانی از نوشته‌های فارسی رو به ابزار مورد نظرتون اضافه کنه. برای مثال، برای فارسی نوشتن در Notion می‌تونین از Notion Enhancer و افزونه right to left استفاده کنین (راهنما). یا برای فارسی نوشتن توی کانفلوئنس می‌تونین از این افزونه استفاده کنین (یه راه ارزون‌تر هم داره که تو ترفند سوم درموردش نوشتم).

برای ابزارهای تحت وب می‌تونین با کمک افزونه‌هایی مثل Stylus و نوشتن چند خط CSS، به ابزار مورد نظرتون قابلیت نمایش راست‌به‌چپ (یا حتی فونت دلخواه) رو اضافه کنین. مثل این استایل که من برای حل مشکل RTL و اصلاح فونت ZoHo Cliq ایجاد کرده بودم. البته دقت کنین که با این روش، فقط نمایش برای شما و اون دستگاهی که این افزونه رو بهش اضافه کردین درست میشه، و نه خود متن. بنابراین روی یه دستگاه دیگه یا مثلاً برای افراد دیگه، همچنان به‌هم ریخته خواهد بود.

ترفند اول: کپی از Word

بعضی از ویرایشگرها در باطن از RTL پشتیبانی می‌کنن، ولی در ظاهر نه. برای نمونه، ClickUp و Slab از ویرایشگر Quill (که توسط Slab توسعه داده شده) استفاده می‌کنن که از راست‌به‌چپ پشتیبانی می‌کنه. امّا نه‌تنها در کلیک‌آپ و اسلب نمیشه جهت پاراگراف رو انتخاب کرد، بلکه جواب Slab به درخواست پشتیبانی از RTL این بود که «فعلاً برنامه‌ای براش نداریم» و کلیک‌آپ هم اگرچه کلی کاربر درخواست پشتیبانی از RTL رو ازش داشتن، ولی تا امروز اولویتش نبوده که با تغییر یه خط در تنظیمات ویرایشگر (و فعال کردن دکمه انتخاب جهت پاراگراف در Quill)، پشتیبانی از RTL رو اضافه کنه!

برای فارسی نوشتن تو همچین ابزارهایی (که ویرایشگرشون در باطن RTL پشتیبانی میکنه)، اوّل یه جمله در یه پاراگراف راست‌به‌چپ توی Microsoft Word یا Google Docs بنویسین و کپی کنین توی این ویرایشگرها و... اجی‌مجی‌لاترجی! حالا می‌تونین در ادامه این جمله‌تون، متن فارسی زیبا و بدون به‌هم‌ریختگی بنویسین.

پشت این جادو چه اتفاقی میفته؟ یه پاراگراف با جهت راست‌به‌چپ کپی میشه (که مقصد اون رو می‌فهمه)

برای اینکه هربار مجبور نباشین این مسیر رو طی کنین، می‌تونین دفعه‌های بعد از یه پاراگراف RTL تو همون ابزار کپی بگیرین. یا مثلاً توی کلیک‌آپ می‌تونین یه قالب (template) تعریف کنین و دفعه‌های بعد به جای ساختن صفحه خالی، از این قالب برای ایجاد صفحه جدید کمک بگیرین.

ترفند دوم: کمک گرفتن از HTML

چند روز قبل که متنی بلند رو از یه فایل وُرد به ویکی Azure DevOps کپی کردم و دیدم که ریخت و قیافه‌اش حفظ شد، دینگ، چراغی تو ذهنم روشن شد: «یعنی HTML می‌فهمه؟ پس چرا زحمت کپی از Word بدم؟!»

حدسم درست بود، ویرایشگر Azure DevOps (و احتمالاً خیلی‌های دیگه) کمی بیش‌تر از Markdown می‌فهمن. اگر ابزارتون از HTML پشتیبانی می‌کرد، می‌تونین اوّل نوشته‌تون بنویسین:

<div dir=&quotauto&quot>

و بعد هر چیزی که در ادامه می‌نویسین، اگر با حرف فارسی شروع بشه، RTL خواهد بود. اگر هم بخواین بدون در نظر گرفتن اولین حرف یه پاراگراف، همواره راست‌به‌چپ باشه، به جای auto بنویسین rtl.

برای فارسی نوشتن تو کانفلوئنس هم می‌تونین از همین ترفند و ماکروها کمک بگیرین (راهنما)

ترفند سوم:‌ استفاده از کاراکترهای خاص

بعضی وقت‌ها انقدر خوش‌شانس نیستیم که با یه ابزاری روبه‌رو باشیم که به نحوی RTL رو پشتیبانی بکنه یا اصلاً هیچ امکان فرمت‌دهی نداره (مثل وقتی که فقط با یه text box/area تو یه برنامه سروکار داریم). در این شرایط می‌تونیم شانسمون رو با کاراکترهایی امتحان کنیم که دیده نمی‌شن، ولی به کامپیوتر اطلاعاتی در مورد جهت نوشتار میدن. برای نمونه U+2068 مجبور می‌کنه جهت متن از اولین نویسه (کاراکتر) تعیین بشه (مثل همون dir: auto تو ترفند دوم). یا نویسه U+202B جهت رو راست‌به‌چپ و و U+202A جهت رو چپ‌به‌راست قرار میده. برای درج این دو کاراکتر می‌تونین از Alt/Option + [ (یا ]) کمک بگیرین. بقیه کاراکترهایی از این جنس رو هم می‌تونین از Character Map در ویندوز (و معادل اون در مک) پیدا کنین.

امیدوارم این نوشته کمک کنه تا ساده‌تر از ابزارهای استکبار جهانی (در راستای اعتلای این مرز پرگهر) استفاده کنین تا روزی که ابزارهای خوبی برای فارسی‌زبان‌ها ساخته بشه. در این فاصله، برای اینکه از شر قلم  (Font) زشت نوشته‌های این وب‌سایت‌ها هم خلاص بشین، توصیه می‌کنم افزونه فونت‌آرا رو نصب کنین.