روشنفکر کسی است که از پایگاه دستاورد‌های تاریخ جامعة بشری، رو به آینده دارد و به سوی افق‌های دوردست عمل می‌کند. روشنفکر باید متکی به طبقات بالندة جامعه باشد (نشریه «کتاب جمعه»، شماره 14، به سردبیری احمد شاملو)
مصطفی ملکیان، فیلسوف و روشنفکر، وظیفه روشنفکر را به‌طور خلاصه « تقریر حقیقت و تقلیل مرارت» می‌داند (وجه اخلاقی و تراژیک زندگی روشنفکری، نشریه آفتاب، 1380)؛ یعنی نگارش حقایق زندگی و کاهش تلخی‌های آن.
به زبان ساده، روشنفکر باید با دوری جستن از هرگونه تعصب، برای پیشرفت جامعه بشری تلاش کند. به‌لحاظ تاریخی، مفهوم روشنفکری از زمان کانت مطرح شد. روشنفکری در ایران را به دو دسته کلی دینی و غیردینی تقسیم می‌کنند؛ از بزرگترین روشنفکران دینی، می‌توان به دکتر علی شریعتی و عبدالکریم سروش اشاره کرد.
