مایکل سندل، استاد فلسفه دانشگاه هارواد در کتاب «آنچه با پول نمیتوان خرید» موضوعاتی را مطرح میکند که در نگاه اول به نظر میرسد ایدههای جالبی از کاربرد اقتصاد در حوزههای مختلف باشند.
ایدههایی نظیر «پرداخت هزینه در زندان برای داشتن سلولی با امکانات بیشتر (منابع صرف بهبود امکانات زندانیان دیگر میشود)»، «پرداخت پول برای استفاده از خط ویژه در ترافیک (منابع صرف بهبود حمل و نقل عمومی میشود)»، «اجیر کردن افراد بیخانمان برای ایستادن در صف در ازای پول»، «فروش بلیط مراسم عشای ربانی پاپ»، «حق دسترسی ۲۴ ساعته به پزشک در ازای پول»، «پول دادن به کودکان برای کتاب خواندن»، «فروش مجوز شکار کرگدن»، «پذیرش پولی دانشگاههای معتبر»، «کرایه دادن پیشانی برای تبلیغ»، «موش آزمایشگاهی شدن برای داروهای جدید»، «دادن پول در ازای اهدای عضو»، «فروختن نوزادان به زوجهای نابارور»، «استخدام مزدور برای دفاع از کشور» و مسائلی از این دست!
سندل استدلال کرده است این اقدامات حداقل به دو دلیل خطرناکاند: نابرابری و فساد!
نابرابری: حتی در یک نظام اقتصادی مبتنی بر بازار آزاد هر چه بیشتر به نابرابری دامن بزنید امنیت و یکپارچگی همه جامعه خدشه دار میشود و این برای همه بد است. داشتن یک ماشین یا خانهی بهتر شاید خیلی حساسیتی ایجاد نکند اما اگر با پول بتوان دسترسی بهتری به درمان، خانهای در جای امنتر، نظام آموزشی باکیفیتتر، حق جلو زدن در صف، نفوذ سیاسی و صدای بلندتری در رسانهها داشت،حس نابرابری به شکل خطرناکی افزایش خواهد یافت.
فساد: قیمت گذاشتن روی برخی چیزها میتواند آن چیز را فاسد کند. بچهها باید برای لذت بردن از آموختن کتاب بخوانند نه پول، یک زندانی برای محرومیت از رفاه در زندان است، فروختن نوزاد شأن انسانی او را زیر سوال میبرد، استخدام مزدور ارزش دفاع از آزادی و شرافت را فاسد میکند. فروختن صندلی دانشگاه شرافت و اعتبار مدرک دانشگاه را لکه دار میکند.
باید بپذیریم بازار خنثی نیست و میتواند ارزشها را تغییر دهد. بعضی چیزهای خوبِ زندگی ما اگر شکل بازاری پیدا کنند فاسد میشوند!
سندل جمله کلیدیای در این کتاب دارد که بسیار تامل برانگیز است: «باید انتخاب کنیم میخواهیم فقط اقتصاد مبتنی بر بازار داشته باشیم یا یک جامعه مبتنی بر بازار»!
پ.ن۱: این کتاب ضد بازار آزاد نیست!
پ.ن۲: توصیه میکنم کتاب را بخوانید، بسیار شیوا و روان نوشته شده و پر از مثالهای جذاب است. ترجمه خوبی هم شده است.
پ.ن۳: سخنرانی مایکل سندل را در همین خصوص در تد ببینید!