مردم در قرنطینه خانگی هستند و مراجعات به مراکز اهدای خون به شدت کاهش یافته به طوری که وضعیت بانک خون کشور در شرایط نامساعدی است. قبل از ورود به بحث، دوستان را دعوت می‌کنم به اهدای خون با رعایت کامل مسائل بهداشتی. ظاهرا این مراکز هم تمهیدات کافی برای رعایت بهداشت و سلامت مراجعین در نظر گرفته‌اند و جای نگرانی نیست.
اما موضوع بحث، همیشه یکی از ایده‌های وسوسه‌برانگیز برای افزایش مشارکت مردم در امور خیریه، خصوصا در حوزه سلامت، طراحی مکانیزم‌های انگیزشی مالی است. مثلا اینکه برای افزایش میزان اهدای خون، به افراد اهداکننده مبلغی پرداخت کنیم. اما چرا این ایده، ایده خوبی نیست؟
پیش از هرچیز ببینیم انگیزه افراد برای اهدای خون چیست؟ افرادی که خون اهدا می‌کنند اغلب از اینکه یک وظیفه انسانی اخلاقی انجام داده‌اند و در یک کار ارزشمند اجتماعی مشارکت کرده‌اند احساس خوبی دارند. حالا وقتی ما با پرداخت مبلغی می‌خواهیم این کارشان را جبران کنیم، چند اتفاق می‌افتد:
۱- خیلی از این افراد دیگر احساس وظیفه‌ای برای انجام این کار نمی‌کنند و ما به آن‌ها اطمینان داده‌ایم که دولت به فکر این مسئله هست و نیازی به انجام کاری توسط آن‌ها نیست.
۲- با پرداخت مبلغ، خیلی از افراد دیگر آن حس خوب ارزشمند بودن را از انجام این کار ندارند و عملا از این کار منصرف می‌شوند.
۳- تصویر مثبتی که قبلا از مراجعه‌کنندگان به این مراکز در جامعه وجود داشت تبدیل به تصویر منفی افرادی خون‌فروش شده است. خیلی‌ها به دلیل حس بد این تصویر، از مراجعه به این مراکز خودداری می‌کنند.
۴- عملا اتفاقی که می‌افتد این است که افراد فقیر، تمایل بیشتری به اهدای خون پیدا می‌کنند و این مسئله حس تبعیض و نابرابری را در جامعه افزایش می‌دهد.
۵- مراجعه افراد نامناسبی مثل افراد معتاد به این مراکز بیشتر شده و این مسئله هزینه و ریسک تامین سلامت خون‌ها را افزایش می‌دهد.
۶- عملا با حذف افراد داوطلبِ اهداکننده و جایگزینی آن‌ها با افراد فقیرِ خون‌فروش، هزینه غیرضروری‌ای به دولت تحمیل شده است.
۷- ارزشمندی یک حرکت انسانی-اخلاقیِ اجتماعی ضایع شده و عملا یک سرمایه اجتماعی در جامعه از بین رفته است.
۸- اگر بعد از مدتی طرح خرید خون را متوقف کنیم، برگشت به نقطه اولیه‌ی قبل از شروع طرح، شاید سالها طول بکشد و فرهنگ‌سازی برای آن احتمالا چند برابر هزینه خواهد داشت.
به طور خلاصه هم به احتمال خیلی زیاد به هدفمان که افزایش میزان خون سالم بود نخواهیم رسید، هم هزینه بالایی متحمل شده‌ایم و هم یک هنجار اجتماعی مفید و ارزشمند اخلاقی-انسانی را از بین برده‌ایم.
به قول مایکل سندل، فیلسوف سیاسی معروف، که نقدهایی جدی به روش‌های بازاری در امور اجتماعی دارد: «اقتصاد بازاری» شاید ایده خوبی باشد، ولی «جامعه بازاری» حتما ایده خوبی نیست.
