از اواخر سال ۲۰۱۹، بیماری کرونا ویروس (COVID-19) برای اولین بار در ووهان، استان هوبی، چین گزارش شد. این بیماری با علائم شبیه به ذات الریه مشخص می شود و به صورت تصاعدی گسترش یافته و در نتیجه در سراسر چین و جهان شیوع پیدا کرده است. سال ۲۰۲۰ سازمان بهداشت جهانی (WHO) آن را به عنوان یک بیماری همهگیر جهانی اعلام کرد و همهگیریCOVID-19 به شدت گسترش یافت. کشورهای مختلف با اعمال مقررات منع رفت و آمد یا اقدامات کامل قرنطینه در تلاش برای محدود کردن انتقال ویروس بودند[1]. با وجود قرطنینه و جرقه امیدی که واکسنهای تازه وارد شده است، اما این همهگیری پیامدهای گسترده ای بر اقتصاد و آموزش داشته است. یکی از زمینههایی که همهگیری به طور قابل توجهی بر آن تأثیر گذاشته است، آموزش متخصصان پزشکی آینده است[2].
مدتی پس از این رویداد، ۱۹۵ کشور تصمیم به تعطیلی موسسات آموزشی گرفتند و آموزش ها از منزل ادامه یافت و در ادامه نیاز نیز به پذیرش، ادغام، جایگزینی و استفاده از روشهای نوین یادگیری به همراه فناوریهای تازه در امر آموزش نمایان تر شد[3].
در شروع همهگیری، انجمن کالجهای پزشکی آمریکا (AAMC) با تصمیم بی سابقهای مبنی بر تعلیق چرخشهای بالینی و دستورالعملهایی برای دانشجویان پزشکی مبنی بر اجتناب از فعالیتهای مرتبط با تماس مستقیم با بیمار پرداخت و بسیاری از کشورها استراتژیهای مشابهی را اتخاذ کردند[4].
از آن زمان به بعد، تغییرات پویای روزمره ناشی از همهگیری COVID-19 و اقدامات بعدی مانند فاصله گذاری اجتماعی منجر به اختلال گسترده در روال دانشجویان پزشکی مدارس و موسسات شده است، که به طور گسترده سازگاری سیستمهای آموزشی پزشکی را در سراسر جهان آزمایش و ساختار سنتی و قدیمی آموزش پزشکی تغییر کرده است[5].
محدودیتهای جدید مانند عدم حضور فیزیکی، توسعه محیط یادگیری آنلاین را تسریع کرده است که شامل آموزش از راه دور ناهمزمان و همزمان و معرفی روشهای جدید ارزیابی دانشجویان میباشد[6]. در عین حال، این بحران طولانی مدت، پیامدهای جدی بر زندگی دانشجویان پزشکی از جمله بهزیستی روانشناختی آنها و تأثیر بر مسیرهای تحصیلی آنها داشت[7].
این بیماری باعث اختلال بی سابقه ای در آموزش پزشکی و سیستمهای مراقبتهای بهداشتی در سراسر جهان شده است و می تواند شرایط تهدید کننده ای را برای زندگی ایجاد کند،به همین دلیل برای آموزش پزشکی چالشهایی ایجاد شده است زیرا اساتید و پزشکان مدرس باید با خیال راحت مطالب خود را در کنفرانس ها و کلاس ها و سخنرانی ها مطرح نمایند و از یکپارچگی و تداوم فرایند آموزش پزشکی اطمینان حاصل شود. بنابراین ارزیابی قابلیت استفاده از روشهای یادگیری آنلاین و تعیین امکان و کفایت آنها برای دانشجویان پزشکی بسیار مهم است.
هنگام آموزش، دانشجویان باید فرآیندها را به خوبی درک کنند و روش انجام اقدامات گوناگون را بیاموزند و اثرات مداخلات مختلف را بر سلامت درک کنند، بعلاوه دانشجویان باید مهارتها و دانش ظریف تر از جمله ارتباط با افراد و مصاحبه و اصول اخلاقی مراقبت پزشکی را بیاموزند. دانشکدههای پزشکی برای آموزش از استراتژیهای متفاوت مانند آموزش یکطرفه و تبادل اطلاعات مبتنی بر سخنرانی، روشهای تعاملی، روش آموزش سقراطی استفاده می کنند.
اهداف آموزش پزشکی، فراهم نمودن حقایق و اطلاعات برای دانشجویان، آموزش استراتژیها برای استفاده مناسب ازین دانش در وضعیتهای مختلف کار پزشکی و تاکید بر گسترش مهارتهای مورد نیاز برای کسب دانش جدید در طول کار می باشد.
با گسترش سریع COVID-19 دانشجویان پزشکی از نظر جسمی، تحصیلی، مالی و روانی تحت تأثیر و آسیب قرار گرفتند. از سویی دانشجویان پزشکی با توجه به نیازهای شخص، نهادی و حتی ملی به عنوان کارکنان خط مقدم واکنشهای متفاوتی نشان داده اند[7]. اساتید پزشکی در طول همهگیری COVID-19 روشها و طرحهای آموزش گوناگونی تا کنون برای آموزش پزشکی استفاده کردهاند:
به طور کلی آموزش آنلاین از راه دور عموماً می تواند در دو قالب اصلی به دانشجویان پزشکی ارائه شود:
1. آموزش از راه دور ناهمزمان، مانند فیلم های ضبط شده و پادکست ها؛
2. آموزش از راه دور همزمان، مانند کنفرانس های ویدئویی و کلاسهای مجازی[21]
در ادامه به معرفی سایر مشکلات آموزش پزشکی در دوران همهگیری COVID-19 می پردازیم:
- خطر قرار گرفتن کارآموزان پزشکی در معرض عفونت ویروسی باعث شد تا بسیاری از بیمارستان ها سیاستهای ارسال و آموزش بالینی خود را تغییر دهند. علاوه بر این، انتقال دانشجویان به خدمات مرتبط با COVID بر الگوی کار در سایر مناطق حیاتی خدمات بیمارستان، مانند بخش مراقبتهای ویژه (ICU)، داروهای اورژانس، سالنهای جراحی و غیره تأثیر گذاشته است[22].
- آموزش بالینی در تخصصهای جراحی عمدتا به دو دلیل تحت تأثیر قرار گرفته است. در ابتدا، افراد جراحی جهت انجام کارهای بالینی مرتبط با COVID در بخش ICU و بخشهای اختصاصی COVID منتقل شدند. ثانیاً، به تعویق انداختن جراحیهای انتخابی و اجازه دادن به جراحیهای فوری یا اورژانسی، از این رو فرصتهای یادگیری از آنها سلب میشود. موارد انتخابی چیزی است که معمولاً دانشجویان جراحی به طور مستقل یا با حداقل نظارت در عملیات پیچیده تر تهدید کننده زندگی انجام میدهند. علاوه بر این، محدود کردن تعداد پرسنل در اتاقهای عمل به عنوان یک موضوع سیاست در طول این بیماری همه گیر COVID-19 با رعایت روشهای عملی، فرصتهای یادگیری آنها را کاهش داد[23].
- با انسداد روشهای متداول از جمله سخنرانی ها، دورهای بالینی، جلسات دانشگاهی، سمینارها و ارائههای موردی، دورههای کلینیکی بالینی و سایر فعالیتهای آکادمیک به شدت آسیب دیده است. در طول دورههای بالینی، تعامل بین راهنماها و دانشجویان در این بحران بسیار تحت تأثیر قرار میگیرد و بر آموزش کنار تخت، آموزش ناکافی و عدم تجربه و دانش شخصی و عملی تأثیر میگذارد [24].
- دانشجویان همچنین از وجود چندین محدودیت و چالشهای اضافی مانند فقدان پزشک، بیماران کمتر، عدم وجود زیرساختهای بیمارستان و عدم تأییدیههای قانونی رنج میبرند.
- در طول همهگیری، اکثر تحقیقات آزمایشگاهی به سرعت متوقف شد و اکثر دانشجویان تحقیقات خود را به انتخابی که قابل قبول و اجرایی بود تغییر دادند. این همهگیری همچنین بر ثبت نام بیماران در آزمایشات بالینی تأثیر گذاشت و عدم پیگیری بیماران ثبت نام شده و مشکل در جذب بیماران جدید برای مطالعه سبب شد تا دانشجویان در شرایط دشواری قرار بگیرند. با این وجود، پروتکلهای منتخب از راه دور ادامه مییابند (به عنوان مثال، رضایت الکترونیکی، قرارهای مجازی). کمبود مواد بالینی، کاهش بیمار، عدم وجود راهنما، استرس روانی نیز ار سایر محدودیتهای بوجود آمده است[21, 25].
- کنفرانسهای علمی به دانشجویان اجازه میداد تا یافتههای تحقیق خود را به اشتراک بگذارند و تجربه خود را از طریق ارائه مقاله یا پوستر بهبود بخشند. با ایجاد بستر آنلاین برای ارائه محتوای آموزشی دانشجویان میتوانند یافتههای مطالعه خود را بصورت آنلاین ارائه دهند، اما دانشجویان فرصت ارتباط با کارشناسان موضوعی یا زمینه ای خود را از دست میدهند زیرا به دست آوردن چنین فرصتهای متقابل در هنگام آشنایی حضوری آسان تر است[25, 26].
- با کاهش تعداد بیماران سرپایی در طول همهگیری و با لغو قرارهای کلینیک غیر فوری و غیر COVID، اکثر مشاورههای پزشکی از طریق تلفن همراه یا تماسهای ویدئویی با تلفنهای همراه هوشمند انجام شد. چنین مشاوره تلفنی شامل روش معاینه فیزیکی سنتی برای لمس بیمار نمیشود، که سبب شد یک مهارت اساسی که میتوان بیشتر در طول آموزش دستیاری، دانشجویان بر آن مسلط شوند، کاهش یابد. کاهش خدمات بیماران غیر کووید، چه سرپایی و چه بستری، فرصتهای انجام کارهای ضروری را برای دانشجویان کارآموز به شدت کاهش داد. همانطور که گزارش شد، قبل از دوران COVID، دانشجویان احتمالاً طیف وسیعی از موارد را مشاهده میکردند که از موارد معمول بدون عارضه تا موارد شدید تهدید کننده زندگی متفاوت بود. با این حال، تمرکز آنها اکنون روی COVID-19 متمرکز شده است[27].
- اگرچه یادگیری آنلاین تنوع و ارزش آموزشی را ارائه میدهد، اما نبود آموزش در بیمارستانها باعث دخالت و تعامل مستقیم دانشجویان با بیماران نمیشود. عدم وجود آموزش کنار تخت بیمار، توسعه مهارتهای معاینه فیزیکی و چندین مهارت نرم دیگر را با مشکل مواجه کرد. عدم بازخورد در مورد مشارکت فعال دانشجویان از طریق مشاهده مستقیم و یادگیری تحت نظارت، ارزیابی بالینی حضوری آنها را تحت تأثیر قرار داده است[27].
- در این بحران، حفظ ارزشهای اصلی بالینی و تحقیقاتی چالش برانگیز بوده است و در واقع، تعداد قابل توجهی از آنها بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. توانایی اولویت بندی تدریس در این محیط میتواند مشکل ساز باشد. بین تمایل به ارائه یک تجربه تدریس در طول زندگی و اشتیاق برای ایمن نگه داشتن دانشجویان یا همکاران در محیط مراقبتهای بهداشتی، اختلاف وجود دارد. در پی این همهگیری، اساتید باید تشخیص دهند که کدام قسمت از آموزش و یادگیری سنتی باید در برنامه درسی پزشکی حفظ شود و چه ویژگیهایی را میتوان به مدلهای یادگیری مجازی تغییر داد[28].
- دانشجویانی که برای درمان در بخشهای COVID-19 ارسال میشوند در معرض استرس روحی و احتمالاً احتمال ابتلا به عفونت ویروسی هستند. تصور میشود که دچار عفونت COVID-19 شدهاند. محققان اضطراب قابل توجهی را در دانشکده ها و دانشجویانی مشاهده کردند که وظایف بیشتری در این بیماری همهگیر به عهده داشتند[29].
- مشاهده مرگ بیمار از نظر پزشکی در بخش مراقبتهای ویژه (ICU) چیز جدیدی نیست. اما حجم زیادی از مرگ و میرهای مشاهده شده در طول این بیماری توسط کارآموزهای مقیم در حین انجام وظایف COVID ممکن است خود تأثیر فاجعه باری بر سلامت روانی آنها داشته باشد. هیچ دانشجویی آمادگی یا آموزش ندارد که بتواند چنین وضعیت ویرانگری را مدیریت یا تجسم کند، به ویژه هنگامیکه چنین مرگهایی ناگهانی و عمدتا به دلیل کمبود دارو، دستگاه تنفس، تختهای ICU رخ میدهد. تمهیدات حمایتی برای فراگیران پزشکی باید این امکانات را افزایش دهد تا بتوانند استرس اضافی مربوط به کار همهگیر را در یک محیط آموزشی استرسزا و چالش برانگیز تصدیق کنند. برای کاهش اختلالات استرس پس از سانحه، برای دانشجویان باید اقدامات سلامتی، امکانات تفریحی و مشاوره روانپزشکی در دسترس باشد[22].
- سیستم آموزش و آموزش پزشکی پیچیده است. تعدیل در ساختار آموزشی برای پاسخگویی به این همهگیری، روشهای جدید آموزشی را باز کرده است. یادگیری الکترونیکی، تماسهای ویدئویی و امتحانات آنلاین برخی از فناوریهای جدیدتر در آموزش و یادگیری است که احتمالاً طولانی باقی خواهد ماند[30].
- نقش مشاوره از راه دور (Teleconsultation) در دوران قبل از COVID تضعیف شده بود. اما در شرایط همهگیری فعلی، پزشکی از راه دور و مشاوره از راه دور راه حلهایی برای غلبه بر مشکلات آموزش پزشکی ارائه کرده است. معاینه و مشاوره با بیماران که تقریباً زیر نظر دانشکده انجام میشود، میتواند آموزشهای مفیدی را به دانشجویان ارائه دهد و با همکاری با بیماران به آنها در کسب تجربه بالینی کمک کند[31]. اگر پزشکان و دانشجویان این شانس را داشته باشند که از طریق مشاوره بالینی مجازی افراد تحت شرایط شدید و مزمن را درمان کنند، خطر عفونت و مسئولیت پزشکان را در این همهگیری به حداقل میرسانند[32].
- یک چالش مهم برای دانشجویان در شرایط همه گیر فعلی، تکرار تجربه مواجهه بالینی است. این مواجهه ها از پیامهای OPD و بخش متفاوت است، جایی که در طول جلسات ارائه پرونده با بیماران و اعضای هیات علمیمکاتبات تعاملی دارند، بنابراین به افزایش مهارتهای بالینی و ارتباطی کمک میکند. سیستمهای یادگیری الکترونیکی مانند کنفرانس ویدئویی، پادکستهای دیجیتالی، آموزش آنلاین در کلاس درس و شبیه سازیهای مجازی به معلمان کمک میکند و یادگیری و آموزش دانش آموزان را در حوزههای خاص تسهیل میکند. امروزه، سیستم عاملهای آنلاین، مانند وب سایت ها و وبلاگ ها، میتوانند دادههای اساسی را ارائه دهند، اما علاوه بر این، فرصت میزبانی فیلم ها را برای نمایش مهارتهای اساسی مانند مهارتهای بالینی رویه ای و ارتباطات افزایش میدهند[33].
علیرغم روشهای جدید یادگیری نوآورانه، برخی از عناصر برنامه درسی قابل تغییر نیستند. استراتژیهای یادگیری جدید و نوآورانه پیشنهادی باید در برنامه درسی ساختار یافته موضوعات یا رشتههای پزشکی، از جمله اهداف و اهداف آموزشی، روشهای ارزیابی و فرآیندها ذکر شود. تضمین میکند که اهداف یادگیری تعیین شده برآورده میشوند.
طبق بررسی مطالعات انجام شده در زمان شیوع بیماری COVID-19 اکثر دانشجویان موافق بودند که بحث تعاملی با استفاده از آموزش الکترونیکی قابل دستیابی است. با این حال ، تنها عده ی کمیموافق بودند که از آموزش الکترونیکی میتوان برای جنبههای بالینی استفاده کرد.. و عده قلیلی از آنها در طول برنامه همه گیر COVID-19 در برنامههای آموزشی آنلاین پزشکی شرکت کردهاند، در حالی که اکثر دانشجویان از اینترنت برای شرکت در گروههای مطالعاتی و بحث ها استفاده میکنند. همچنین بررسی مطالعات انجام شده در زمان شیوع بیماری COVID-19 در جهان اکثریت مدرسان و اساتید رضایت بالایی از روشهای آموزش مجازی نداشتند و آموزشهای حضوری را نسبت به چنین آموزشهایی ارجح میدانستند، اما همین روشهای الکترونیک و آموزش از راه دور توانست از عقب افتادن دانشجویان جلوگیری نماید و این مشکل را به حداقل برساند. البته مشکلات دیگری غیر از سطح رضایتمندی، انگیزشی و میزان جذابیت این روشهای آموزشی وجود دارد. نبود زیرساختهای کافی و امکانات آموزشی نیز چالشی بسیار مهم برای ارائه کنندگان و دریافت کنندگان آموزش بوده است و همچنین اینترنت بیش از هر زمانی نیاز روز دانشجویان میباشد[34].
باید به این امر توجه داشت که بسیاری از افراد از لحاظ مالی و دیگر امکانات، توانایی در اختیار داشتن الکترونیک و ابزار برقراری آموزش الکترونیک را ندارند؛ لذا بهتر است که ضمن تأمین نیازهای مالی، زیرساختها، کاهش اختلالات آموزشی، افزایش امکانات آموزشی، تجربه بالینی مجازی و ارتقا جذابیت نحوه ی تدریس برای افزایش کیفیت در زمینه آموزشهای الکترونیک از راه دور و ایجاد حمایت و اشتیاق در برهه حساس کنونی، به استفاده از این شیوه آموزشی پس از کنترل کرونا نیز نگاه ویژهای شود تا در سالهای آتی همگان از آن بهرهمند گردند.
منابع
1. De Ceukelaire W, Bodini C: We need strong public health care to contain the global corona pandemic. International Journal of Health Services 2020, 50(3):276-277.
2. Alam A: Challenges and possibilities of online education during Covid-19. 2020.
3. Varaei S, Nasr PA, Bahrani N, Mohamadi K: The Comparison of the Effects of Electronic Education with Workshop Education on Knowledge of Nursing Students About Patient’s Rights. Scientific Journal of Hamadan Nursing & Midwifery Faculty-ISSN 2018, 2008:2819.
4. Colleges AoAM: Important guidance for medical students on clinical rotations during the coronavirus (COVID-19) outbreak. Press release 2020.
5. Moawad RA: Online learning during the COVID-19 pandemic and academic stress in university students. Revista Românească pentru Educaţie Multidimensională 2020, 12(1 Sup2):100-107.
6. Bryson JR, Andres L: Covid-19 and rapid adoption and improvisation of online teaching: curating resources for extensive versus intensive online learning experiences. Journal of Geography in Higher Education 2020, 44(4):608-623.
7. Komer L: COVID-19 amongst the pandemic of medical student mental health. International Journal of Medical Students 2020, 8(1):56-57.
8. Viola I, Aiello P, Di Tore S, Sibilio M: Learning through gaming in times of COVID-19: The pedagogical value of Edugames. In: 2021 12th International Conference on E-Education, E-Business, E-Management, and E-Learning: 2021; 2021: 140-144.
9. Budianto L, Yudhi A: Utilizing whatsapp-driven learning during covid-19 outbreak: Efl users’ perceptions and practices. Computer-Assisted Language Learning Electronic Journal (CALL-EJ) 2021, 22(1):264-281.
10. Popa D, Repanovici A, Lupu D, Norel M, Coman C: Using mixed methods to understand teaching and learning in Covid 19 times. Sustainability 2020, 12(20):8726.
11. Coomarasamy A, Khan KS: What is the evidence that postgraduate teaching in evidence based medicine changes anything? A systematic review. Bmj 2004, 329(7473):1017.
12. Gohiya P, Gohiya A: E-learning during Covid 19 Pandemic. 2020.
13. Zigmont JJ, Kappus LJ, Sudikoff SN: Theoretical foundations of learning through simulation. In: Seminars in perinatology: 2011: Elsevier; 2011: 47-51.
14. Abelsson A: Learning through simulation. Disaster and Emergency Medicine Journal 2017, 2(3):125-128.
15. Wyres M, Taylor N: Covid-19: using simulation and technology-enhanced learning to negotiate and adapt to the ongoing challenges in UK healthcare education. In.: BMJ Specialist Journals; 2020.
16. Berragan L: Learning nursing through simulation: A case study approach towards an expansive model of learning. Nurse Education Today 2014, 34(8):1143-1148.
17. Barré J, Michelet D, Truchot J, Jolivet E, Recanzone T, Stiti S, Tesnière A, Pourcher G: Virtual reality single-port sleeve gastrectomy training decreases physical and mental workload in novice surgeons: an exploratory study. Obesity surgery 2019, 29(4):1309-1316.
18. Robison RA, Liu CY, Apuzzo ML: Man, mind, and machine: the past and future of virtual reality simulation in neurologic surgery. World neurosurgery 2011, 76(5):419-430.
19. McGrath JL, Taekman JM, Dev P, Danforth DR, Mohan D, Kman N, Crichlow A, Bond WF, Riker S, Lemheney A: Using virtual reality simulation environments to assess competence for emergency medicine learners. Academic Emergency Medicine 2018, 25(2):186-195.
20. Izard SG, Juanes JA, Peñalvo FJG, Estella JMG, Ledesma MJS, Ruisoto P: Virtual reality as an educational and training tool for medicine. Journal of medical systems 2018, 42(3):1-5.
21. Dedeilia A, Sotiropoulos MG, Hanrahan JG, Janga D, Dedeilias P, Sideris M: Medical and surgical education challenges and innovations in the COVID-19 era: a systematic review. in vivo 2020, 34(3 suppl):1603-1611.
22. Patil A, Ranjan R, Kumar P, Narang H: Impact of COVID-19 Pandemic on Post-Graduate Medical Education and Training in India: Lessons Learned and Opportunities Offered. Advances in Medical Education and Practice 2021, 12:809.
23. Coccolini F, Perrone G, Chiarugi M, Di Marzo F, Ansaloni L, Scandroglio I, Marini P, Zago M, De Paolis P, Forfori F: Surgery in COVID-19 patients: operational directives. World Journal of Emergency Surgery 2020, 15(1):1-7.
24. Lal H, Sharma DK, Patralekh MK, Jain VK, Maini L: Out Patient Department practices in orthopaedics amidst COVID-19: The evolving model. Journal of clinical orthopaedics and trauma 2020, 11(4):700-712.
25. Dwivedi R, Kumar R: Postgraduate training requires urgent reforms to deal with future pandemics. JR Coll Physicians Edinb 2020, 50:360-361.
26. Upadhyaya GK, Jain VK, Iyengar KP, Patralekh MK, Vaish A: Impact of COVID-19 on post-graduate orthopaedic training in Delhi-NCR. Journal of Clinical Orthopaedics and Trauma 2020, 11:S687-S695.
27. Philibert I, Blouin D: Responsiveness to societal needs in postgraduate medical education: the role of accreditation. BMC Medical Education 2020, 20(1):1-7.
28. Calhoun KE, Yale LA, Whipple ME, Allen SM, Wood DE, Tatum RP: The impact of COVID-19 on medical student surgical education: implementing extreme pandemic response measures in a widely distributed surgical clerkship experience. The American Journal of Surgery 2020, 220(1):44-47.
29. McCarthy C, Carayannopoulos K, Walton JM: COVID-19 and changes to postgraduate medical education in Canada. CMAJ 2020, 192(35):E1018-E1020.
30. Sneyd JR, Mathoulin SE, O'Sullivan EP, So VC, Roberts FR, Paul AA, Cortinez LI, Ampofo RS, Miller CJ, Balkisson MA: The impact of the COVID-19 pandemic on anaesthesia trainees and their training. British journal of anaesthesia 2020.
31. Woolliscroft JO: Innovation in response to the COVID-19 pandemic crisis. Academic Medicine 2020.
32. Hollander JE, Carr BG: Virtually perfect? Telemedicine for COVID-19. New England Journal of Medicine 2020, 382(18):1679-1681.
33. Dong C, Goh PS: Twelve tips for the effective use of videos in medical education. Medical teacher 2015, 37(2):140-145.
34. Alsoufi A, Alsuyihili A, Msherghi A, Elhadi A, Atiyah H, Ashini A, Ashwieb A, Ghula M, Ben Hasan H, Abudabuos S: Impact of the COVID-19 pandemic on medical education: Medical students’ knowledge, attitudes, and practices regarding electronic learning. PloS one 2020, 15(11):e0242905.