آرم جدید (موقت) دانشگاه تربیت مدرس، مانند آرم دهه شصتی آن، شعارزده است. دهه‌ای که هر آرم یا نماد، حامل شعارهای انقلابی، اعتقادی یا سیاسی بود. در ادامه به بررسی آنها می پردازم.
بگذارید از آرم قبلی شروع کنیم:
در فضای پس از تعطیلی دانشگاه‌ها و استیلای انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌های کشور با کمبود استاد مواجه بودند. زیرا بسیاری از اساتید قبلی بازنشسته یا اخراج شده بودند. از این‌رو مدرسه‌ای ایجاد شد برای پرورش «اساتید مؤمن، انقلابی و مسلمان». «مدرسه تربیت مدرس» در سال 1361 در زمین‌های دانشگاه تهران، حدفاصل دو دانشکده علوم اجتماعی و دانشکده مدیریت تأسیس شد. این مدرسه، در سال 1365، به «دانشگاه تربیت مدرس» تغییر نام داد.
دانشگاه تربیت مدرس را «مولود انقلاب» می نامند.چنین نگاهی به خوبی در طراحی آرم آن ترجمه و متجلی شد. این آرم، سه نماد اصلی داشت: دو سازه عمود متقابل که از سردر دانشگاه تهران کپی شده است . یک کتاب و یک قلم که در هیبت چراغ (مشعل یا شمع) ترسیم شده است. سازه‌های عمودی که از سه المان دیگر (کتاب، قلم و چراغ) پشتیبانی می کنند تداعی گر «محراب مسجد» و «عبادت» هستند. «قلم» اشاره به آیه قران دارد. «ن. والقلم و مایسطرون» (قسم به قلم و آنچه می نویسد). کتاب و چراغ نیز به طور ضمنی یادآور دو امانت در حدیث معروف ثقلین است: «کتاب قرآن» و «سیره اهل بیت (ع) (و پیامبر ص)».
این چهار المان، یعنی «محراب»، «کتاب»، «قلم» و «چراغ»، منطبق بر رسالت دانشگاه تازه تأسیس و برخاسته از شرایط غالب جامعه در آن زمان بود: «هدایت» انسان به سوی «کمال». از این‌رو انتخاب چنین آرم‌ی با توجه به فضای دوره ای که با انقلاب فرهنگی و فضای دفاع مقدس نیز همزمان شده بود چندان بعید نبود. گوئی مؤسسان دانشگاه، ناخودآگاه تمام بار هدایت جامعه را بر دوش «دانشگاه تربیت مدرس» گذاشته‌اند!
در اواخر دهه هشتاد سردر جدید دانشگاه ساخته شد. از همان زمان انتظار می رفت با جامعیت، وسعت و اهمیتی که این دانشگاه - سابقاً نوپا و جوان- در نظام آموزش عالی کشور پیدا کرده، آرم قدیمی این دانشگاه نیز تغییر کند. زیرا این آرم چند ایراد اساسی داشت. المان‌های آن، نه شاخص و متمایز، بلکه معمولی و تکراری بودند. المان‌های غالب و پرتکرار در نزد هنرمندان مسلمان و انقلابی دهه شصت. المان‌هایی که در همه جای جامعه بودند. به‌علاوه در قیاس با آرم دانشگاه‌های دیگر بسیار شعارزده بود. شعارها چنان ابتدائی و زمخت در آن جا گرفته بودند، که در اولین نگاه، با صراحت و شدت بر صورت مخاطب کوفته می شدند. سوم اینکه متأثر از نماد دانشگاه تهران بود. زیرا چنانکه گفتم بخشی از آرم، مانند زمین، از سردر دانشگاه تهران، عاریه گرفته شده بود و به‌رغم گذشت سی و چند سال از زمان تأسیس، سایه دانشگاه تهران، همچنان بر سر دانشگاه تربیت مدرس سنگینی می کرد!
بنا به اطلاع رسانه‌ها، شهریورماه 1397 آرم جدیدی برای دانشگاه به تصویب رسید و مقرر شد از اوایل شروع سال تحصیلی 97-98 مورد استفاده قرار گیرد.
در توضیحی که ظاهراً روابط عمومی دانشگاه به مناسبت رونمائی از آن، به خبرگزاری‌های مختلف از جمله ایرنا فرستاده آمده است: «نشانه جدید دانشگاه تربیت مدرس سه سرو دارد. آنها یادآور 3 عنصر اصلی «خرد، دانش و راستی» در شعار دانشگاه تربیت مدرس (خرد باید و دانش و راستی) هستند. سرو در فرهنگ ایرانی- اسلامی سمبلی قدرتمند از رویش، راستی، آزادگی و جاودانگی است. همچنین در نشانه جدید دانشگاه تلفیقی از دو رنگ سبز و طلایی استفاده شده است. رنگ سبز نشان دهنده زندگی، رویش، زایش، نوآوری و خالقیت است كه در فرهنگ ایرانی و اسامی نیز از قداست و حرمت خاصی برخوردار است. رنگ طلایی كه به عنوان رنگ دوم در نشانه دانشگاه بـه كار رفته در فرهنگ ایرانی نور، خورشید، گرما و حقیقت را یادآوری می كند. ایـن رنگ در نگاره های ایرانی به فراوانی استفاده شده و از آن جا كه جلوه فلزی رنگ طلایی ارزش آن را افزایش داده است جلوه ای گرانبها دارد».
براساس گزارش ایرنا، آرم جدید گرچه به تصویب شورای دانشگاه تربیت مدرس رسیده است. اما به گفته مسئول روابط عمومی دانشگاه تربیت مدرس، آرم هنوز نهایی نشده و منتظر تصویب هیأت امنای دانشگاه است.
برویم سر بررسی این آرم.
الف. بررسی فُرم
آرم جدید ترکیبی از سه درخت با یک کمان بزرگ (به عنوان بخشی از سر در جدید) است. اما سنگینی المان‌های منتخب در سمت راست آن بیش از سمت چپ است. افزودن کمان خمیده طلائی با ضخامت بیشتر در چپ، هم نتوانسته این عدم توازن و عدم تقارن را جبران کند. این امر سبب شده، بیشتر فضای بصری آن، در سیطره «سه درخت» قرار بگیرد. از این رو کلیت آرم مزبور، یادآور هر جائی هست جز یک دانشگاه. جائی مثل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری. سازمان جنگل‌داری. یک شرکت یا یک نهاد مردمی حامی محیط زیست. با خیلی ارفاق، شاید بتوان آن را برای یک مؤسسه پژوهشی یا دانشکده مرتبط با محیط زیست، منابع طبیعی یا کشاورزی پیشنهاد کرد! هرچه باشد به قد و قواره دانشگاه جامع و مادری مانند تربیت مدرس نمی خورد.
ب: بررسی محتوا
طراح آرم،احتمالاً در زمان ارائه آرم به هیات داوری دانشگاه، دست به تفسیر معنائی و مفهومی اجزای آن زده است. معانی و مفاهیمی که ظاهراً مورد استقبال شورای دانشگاه قرار گرفته است. در ادامه به آنها اشاره می کنیم.
بر اساس دلالت‌های منتشره در رسانه‌ها، آرم سه سرو دارد که برای نمایش سه مؤلفه شعار دانشگاه (خرد (1)، دانش (2) و راستی (3)) انتخاب شده‌اند. «خرد» یا حکمت (wisdom) مرحله بالاتری از دانش است. از این‌رو احتمالاً قرار است (از منظر طراح آرم) این دانشگاه محل پرورش و کار دانشجویان و اساتیدی باشد که علاوه بر راستی (درستکاری)، دانش و دانشمندی، مراتبی نیز از خردمندی بیاموزند یا بیاموزانند. در کنار اینها قرار است به جز «راستی»، توجه به سه ارزش برگرفته از درخت سرو؛ رویش(4)، آزادگی(5) و جاودانگی(6)، جزو چشم‌اندازهای دانشگاه باشد. خیلی هم خوب!
به علاوه برای انتخاب دو رنگ سبز و طلائی نیز معناسازی شده است. گرچه اصولاً کاربرد رنگ در آرم چندان مؤثر نیست. زیرا به دلیل هزینه‌های چاپ، در مرحله اجرا، در اسناد و مکاتبات اداری به رنگ سیاه و سفید اکتفا می شود. از این‌رو گذاشتن بارمعنائی بر دوش رنگ‌ها نیز توجیه چندانی ندارد. اما کاری است که صورت گرفته! عنوان شده رنگ سبز برای زندگی (7)، رویش، زایش (8)، نوآوری (9)، خالقیت (10) و نشان دادن «حرمت» (11) و «قداست (12)» انتخاب شده. بنابراین مخاطب آرم باید چنین برداشت کند: این دانشگاه محل تجمع کسانی است که اولاً رویش و زایش علمی دارند، ثانیاً ضمن حفظ احترام به مقدسات، در امر نوآوری و خلاقیت علمی پژوهشی می کوشند. این‌هم خیلی عالیه!
طبق ادعا، رنگ طلایی هم برای القای معانی‌ای مانند نور (13)، خورشید (14)، گرما (15)و حقیقت (16) انتخاب شده است. اینجا هم لابد قرار است دانشگاه تربیت مدرس، به واسطه احتمالاً انتشار آثار علمی متعدد و مکارم اخلاقی‌ای که از آن به بیرون ساطع می شود، جامعه ایرانی اسلامی را غرق نور، حرارت و حقیقت کند!
لابد شورای دانشگاه با شنیدن این اوصاف معنائی و تفسیرهای منتسب به کدهای 16گانه، نسبت آرم با مأموریت و چشم اندازهای دانشگاه را توجیه‌پذیر دانسته و آن را تصویب کرده‌اند! چرا آنها از خود نپرسیده‌اند مگر قرار است آرم یک دانشگاه بار این‌همه آرمان، ارزش، شعار، عقیده، برنامه و راهبرد سازمانی را بر دوش کشد؟
آرم دانشگاه یک المان بصری است که دانشگاه از آن کسب هویت می کند. نشانه‌ای که باید از لحاظ بصری ساده و از لحاظ شعاری، حداقلی باشد. انتخاب نمادی پیچیده یا نماد ساده‌ای که لبریز از تفسیرهای انتزاعی و آرمانی است، نه تنها هیچ حسی به بیننده القا نمی کند بلکه سبب سردرگمی بیشتر او می شود. به‌ویژه نمادی که هیچ شایستگی بصری و فیزیکی ندارد و قرار است شعارهای پرشمار و انباشته در ذهن و طراحان و تأییدکنندگان آن را ترجمه کند.
تنها یک ذهن شعارزده، مایل است همه رسالت‌ها و کارهای خوب گیتی را در دل یک نشانه و نماد جای دهد! به راستی ، مخاطبان آرم، چگونه مطلع خواهند شد پشت این آرم، تعدادی زیادی نکته تفسیری و معنائی در پس آرم دانشگاه تربیت مدرس نهفته است؟
باید اذعان کرد دلبستگی به شعار دانشگاه و تلاش برای بازتاب دادن آن در آرم جدید، نقطه آغاز انحراف در طراحی بوده است. آرم پیشنهاد شده، خروجی محدودیتی است که هیات رئیسه دانشگاه برای طراحی آرم قرار داده است. الزام طراح به گنجاندن شعارهای منتخب دانشگاه (خرد، دانش و راستی) در آرم، او را به سمت شعارزدگی افراطی کشانده. حاصل آن طرحی شده که نه زیباست نه جذاب و نه حداقلی. و نه ارتباطی با هویت دانشگاه تربیت مدرس دارد. تنها تفاوتش این است که این بار با تبعیت از جو جامعه، شعارها عُرفی‌تر و غیرمذهبی‌تر شده است. جای «محراب، کتاب، قلم و چراغ»، سه سرو به نمایندگی از «خرد، دانش و راستی» قرار گرفته‌اند. به بیان دیگر آرم جدید دانشگاه از نظر محتوا و المان‌های بصری تغییر کرده اما از نظر نحوه گزینش المان‌ها، همچنان اسیر شعارزدگی دهه شصت است.
پیشنهادم چیست؟
- شورای محترم دانشگاه دستور بازنگری در طراحی آرم را صادر نماید. تا این بار فراتر از چارچوب بسته تیم گزینش شعار دانشگاه یا الزامات غیرضرور شعاری در طراحی، طیف گسترده‌تری از طراحان، هنرمندان و گرافیست‌ها به انتخاب آرم جدید دانشگاه کمک کنند.
- از چند سال پیش، در اجتماعات و مراسمات گوناگون دانشگاه، به طور غیررسمی از نمادگرافیکی کامل سردر این دانشگاه استفاده می شود. (تصویر زیر). به نظرم همین نماد یا صورت‌های گرافیکی مختلف آن، به تنهایی می تواند هویت دانشگاه را منعکس کند. در عین سادگی، آشنای جامعه علمی و دانشگاهی کشور است. به علاوه مرتبط و عاری از شعارزدگی است.
** نویسنده مطلب، دانشجوی سابق دانشگاه تربیت مدرس در مقطع ارشد و دانشجوی فعلی دانشگاه علم و صنعت در مقطع دکترا است.
**سایر مطالب در کانال تلگرامی «نوآوری دیجیتال» :
HubDigital@
