سنگ روزتا یا سنگ رَشید (Rosetta Stone) سنگ‌نبشته‌ای از دوران مصر باستان است که در درک نوشتار هیروگلیف بسیار مفید بود. سنگ روزتا یکی از مهم‌ترین کشفیات دنیای باستان‌شناسی است که در موزه بریتانیا در شهر لندن، انگلستان قرار دارد. روی این لوح، کتیبه‌ای در سه بخش وجود داشت. یکی به یونانی که به راحتی خوانده شد، دومی به خط دموتیک (عامیانه) مصری، و سومی به خط هیروگلیف کاهنان. تصور دانشمندان این بود که اگر خط یونانی را کلید قرار دهند، خواهند توانست خط دو بخش دیگر را کشف کنند. اما موضوع چندان ساده نبود و ۲۳ سال طول کشید تا خط هیروگلیف ترجمه شود.
کشف راز نگاره‌های تصویری اقوام مایا در حدود ۲ قرن طول کشید.
خط ب یا Linear B زبان یونانی میسنی که کهن‌ترین زبان تأییدشده یونانی است نزدیک به ۳ هزار سال طول کشید تا کشف رمز شود.
خط الف یا Linear A هنوز کشف رمز نشده است.
باستان‌شناسان تعداد زیادی لوحه گلی به زبان اکدی دارند اما متاسفانه متخصصین این زبان مرده بسیار اندک هستند و سرعت کار ترجمه لوحه‌های قدیمی بسیار کندتر از سرعت کشف لوحه‌های جدید است
اَکِدیان (۲۵۰۰–۲۳۰۰ پ. م) قومی سامی‌نژاد بود که در شمال خاک میانرودان و در حوالی موصل و کرکوک کنونی، می‌زیست. این قوم ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد در نزاع با سومریان پیروز شدند. در دوره حکومت پادشاهی به نام سارگون از سال ۲۳۳۴ پ. م تسلط خود را از کرمانشاهان تا شام و دریای مدیترانه گسترش دادند
در چند وقت اخیر چندین بار هوش مصنوعی در اکتشافات باستان‌شناسی و کشف رمز اشیاء یافته شده باستانی به کمک آمده است.
یکی دیگر از کمک‌های بسیار مهمی که نمونه موفقی از آن آزمایش شد، کمک به ترجمه لوحه‌های گلی زبان باستانی اَکِدی یا Akkadian با استفاده از موتور ترجمه گوگل ترنسلیت بود.
گروهی از محققین علوم کامپیوتر و تاریخ شناسان با همکاری مهندسینی از تیم موتور ترجمه گوگل توانستند ابزاری برای ترجمه فوری این متون بسازند.
ترجمه زبان‌های مرده که زبان انشعابی دیگری از آنها زنده نباشد کار بسیار وقت‌گیری است چون نیاز به بررسی متقاطع فرهنگ و رسوم و متون قبلی دارد. کاری که به وضوح برای انسان‌ها دشوار است اما متناسب با قابلیت‌های کامپیوتر و نرم‌افزار است. با این نرم‌افزار امید تازه‌ای برای ترجمه صدها هزار لوحه گلی موجود بوجود آمده است.
البته باید توجه داشت ترجمه زبان‌های مرده به سادگی ترجمه زبان‌های زنده نیست و بجز اشکالاتی مانند خوردگی و خرابی الواح به مرور زمان، تفاوت‌های فرهنگی و بشری باعث می‌شود که دقتی که برای شناسایی ترجمه این متون به عنوان ترجمه مقبول و باکیفیت نیاز است همانند زبان‌های دیگر مانند آلمانی به انگلیسی نباشد.
ممکن است عبارات و اصطلاحات زبان مبدا در زبان مقصد اصلا وجود نداشته باشد
این ابزار ۲ کار انجام می‌دهد، آوانویسی و ترجمه به زبان انگلیسی
معیاری برای ارزیابی دقت ترجمه وجود دارد به نام Best Bilingual Evaluation Understudy 4 (BLEU4)
که عددی بین ۰ تا ۱۰۰ یا اعداد اعشاری بین ۰ تا ۱ است.
عدد ۷۰ حد واقع‌گرایانه یک ترجمه با کیفیت توسط مترجم انسانی بسیار خبره است.
عدد BLEU4 این ابزار هوش مصنوعی در بخش آوانویسی ۳۷/۴۷ و عدد ترجمه ۳۵/۵۲ است که بسیار بالاتر از حد انتظار تیم بود و در اشل باستان‌شناسی ترجمه با کیفیت بالا در نظر گرفته می‌شود.
البته نباید تصور کرد که ترجمه بدون اشتباه است ولی این ابزار کمک بسیار بزرگی می‌کند تا مترجمین کار ترجمه هر لوحه را از صفر آغاز نکنند و همچنین دقت مدل‌های هوش مصنوعی با تمرین بیشتر، بهتر می‌شود.
پیوند مقاله
https://academic.oup.com/pnasnexus/article/2/5/pgad096/7147349
