این مطلب ترجمه‌ای است از یادداشت کتی کایلی که ۸ اکتبر ۲۰۲۱ در کانورسیشن منتشر شده‌است. کایلی بیش از چهل سال سابقهٔ روزنامه‌نگاری در رسانه‌های معتبر آمریکایی دارد و هم‌اکنون استاد ژورنالیسم دانشگاه میسوری است.
سی‌ودو سال پیش، از سقوط دیوار برلین گزارش تهیه می‌کردم. اتفاقی که آن زمان به‌معنای پیروزی قطعی لیبرال‌دموکراسی و حتی «پایان تاریخ» تلقی می‌شد. ولی امروز، وضعیت دموکراسی در سرتاسر دنیا چندان جالب نیست. چه هشداری از این جدی‌تر که امسال بنیاد نوبل جایزهٔ صلحش را به دو ژورنالیست اهدا کرد؟
«در دنیایی که دموکراسی و آزادی مطبوعات روز‌به‌روز با دشمنی بیشتری رو‌به‌رو می‌شوند، این دو ژورنالیست نمایندهٔ تمام روزنامه‌نگاران هستند.» این‌ها سخنان رئیس کمیتهٔ نوبل دربارهٔ برندگان جایزهٔ صلح امسال بود.
این دو روزنامه‌نگار دیمتری موراتوف، بنیان‌گذار یک شبکهٔ خبری روسی و ماریا رِسا، رئیس یک وبگاه خبری فیلیپینی بودند. در حالی که این دو نفر از سوی دولت‌های متبوعشان تحت تهدیدی دائمی هستند، این جایزه برایشان یک ایمنی نسبی به ارمغان می‌آورد. رئیس کمیتهٔ نوبل هنگام اعلام برندگان گفت «همهٔ دنیا دارد [این دو نفر] را می‌پاید. اگر رسانه‌ای نباشد، دموکراسی هم نخواهد بود.»
خطرات جانی
این جایزهٔ نوبل خبر از شرایطی بحرانی می‌دهد. موراتوف، سردبیر روزنامه‌ای که کمیتهٔ نوبل آن را مستقل‌ترین روزنامهٔ امروز روسیه شمرده، شاهد کشته‌شدن شش تن از همکارانش بوده که مطالب انتقادی دربارهٔ ولادیمیر پوتین می‌نوشتند. و رِسا، که سابقاً در سی‌ان‌ان کار می‌کرده، به‌سبب پرونده‌هایی که دولت فیلیپین علیهش باز کرده عملاً ممنوع‌الخروج شده. او برای هر بار خروج از کشور باید از تک‌تک قضات این پرونده‌ها اجازهٔ خروج بگیرد.
موقعیت رِسا نزد آمریکایی‌ها شناخته‌شده است؛ سال گذشته که از هم‌دانشگاهی‌های سابقم، فارغ‌التحصیلان پرینستون، خواستم نامه‌ای را در حمایت از رسا امضا کنند، بیش از ۴۰۰ نفر لبیک گفتند، از نمایندگان مجلس هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات گرفته تا دیپلمات‌های سابق. یکی از آنان وزیر امورخارجهٔ ایالات متحده در دههٔ ۱۹۸۰ بود، که چند ماه پس از امضای نامه درگذشت.
سه دهه پس از سقوط دولت‌های دیکتاتوری اروپای شرقی، صداهای خشن و نامدارا از گوشه و کنار دنیا بلندتر از قبل شده‌اند، و ژورنالیست‌ها جزو اولین قربانیان این رفتارها هستند. از کشته‌شدن جمال خاشقچی گرفته تا فرود آمدن اجباری یک هواپیمای مسافری در بلاروس برای بازداشت یک خبرنگار و جملهٔ «مرگ بر رسانه» که مهاجمان به مجلس آمریکا در روز ششم ژانویه روی یک از درهای مجلس نوشتند.
تهدیدات فضای مجازی
آنچه تهدیدات علیه آزادی بیان را زهردارتر از همیشه می‌کند این است که این حملات فقط از سوی دولتمردان نیستند، بلکه بسیاری از آن‌ها از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. شبکه‌هایی که خودشان ادعای دفاع از آزادی بیان دارند، ولی می‌توانند به‌راحتی به آلت دست شایعه‌پراکنان و تهمت‌زنندگان تبدیل شوند.
رئیس کمیتهٔ نوبل در این باره گفت «آزادی بیان [موضوعی پیچیده و] پر از تناقض است. رسا و موراتوف نمایندهٔ ژورنالیسم با عالی‌ترین استاندارد هستند.» این استاندارد، عمدتاً تحت تأثیر انقلاب دیجیتال که مدل روزنامه‌نگاری سنتی را دگرگون کرده‌است، هر روز کم‌تر از دیروز رعایت می‌شود.
مطبوعات آزاد، مستقل و صادق جلوی سوءاستفاده از قدرت را می‌گیرند، ولی به‌تدریج دارند جایشان را به «محتواهایی» می‌دهند که از سرچشمه‌های گل‌آلودی می‌آیند که هدفشان یا سرگرم‌کردن بی‌هدف ملت است یا ترویج چنددستگی، نفرت و خشونت. بنابراین دو چالش جدی پیش روی دولت‌هاست: اینکه چگونه رسانه‌های دیجیتال را قانون‌مند کنند و درعین‌حال آزادی بیان را زیر پا نگذارند، و اینکه چگونه از مطبوعات حمایت مالی کنند ولی استقلالشان را خدشه‌دار نکنند.
من پاسخی برای این پرسش‌ها ندارم، ولی فکر می‌کنم دموکراسی امروزه سر یک دوراهی است. و کمیتهٔ نوبل، با به‌رسمیت‌شناختن نقش دو ژورنالیست پرکار در حفظ و اعتلای دموکراسی، از ما دعوت کرده که گفت‌وگو در این باره را آغاز کنیم.
