بازار و نقش آن در اقتصاد

بازار و نقش آن در اقتصاد

واژه‌های کلیدی: اقتصاد، بازار، قیمت‌گذاری، عرضه و تقاضا

مقدمه

بازار دارای مفهومی عام و مفهومی خاص در علم اقتصاد است. در فرهنگ لغت به معنای بازارچه ویا محل خرید و فروش و در جایی رسته معنا شده است. در اقتصاد بازار را بستری برای تبادل کالا و یا خدمات مابین خانوار و بنگاه در یک تعامل اقتصادی است. بازار مفهومی است که موجب ایجاد رقابت و همچنین ایجاد سود و ضرر و همچنین مفاهیمی همچون عرضه و تقاضا، قیمت و بسایری از دیگر مفاهیم اقتصادی می‌شود.

در این مقاله سعی داریم مفهوم بازار و چگونگی تاثیر آن بر تعاملات اقتصادی بین بازیگران اقتصادی یعنی خانوارها و بنگاه‌های اقتصادی را بررسی کنیم. در رابطه با برخی از مفاهیم اقتصادی که مفهوم بازار درپی دارد، آشنا می شویم. مفهوم قیمت‌گذاری را بررسی و رابطه مابین بازار و قیمت را بررسی میکنیم و در ادامه کار به مفهوم عرضه و تقاضا خواهیم پرداخت.

بازار چیست؟

همانطور که در مقدمه توضیح داده شد بازار مجموعه‌ای از خریداران و فروشندگان هستند که از لحاظ اقتصادی با یکدیگر در تعاملند. در بازار کالا و خدمات خانوارها به عنوان مصرف‌کننده‌های چرخه اقتصادی در نقش خریدار هستند و بنگاه‌ها نقش تولید کننده و یا فروشنده هستند.

پول عاملی است که خریدار در قبال دریافت خدمات و یا کالای خریداری شده به بنگاه‌ها پرداخت میکند که عامل درآمد بنگاه‌ها است. درواقع پول ارزش خدمت بنگاه‌هاست. منظور از بنگاه در علم اقتصاد عوامل تولید و یا مجموعه کسب‌وکارها هستند. کسب‌وکاها در چرخه اقتصادی نقش مهمی را ایفا میکنند به عنوان مثال گارکاه‌ها و یا مراکز تولیدی با دریافت منابع از طریق خانوارها و به واسطه بازار ارزش‌افزوده ایجاد می کنند که از لحاظ علم اقتصاد منفعت بزرگی است.

تقاضا و عرضه

منظور از تقاضا نیاز مصرف‌کنندگان یا تقاضاکنندگان به دریافت کالا و یا خدمات از تولیدکنندگان و یا به زبانی بهتر عرضه‌کنندگان است. عرضه‌کنندگان با توجه به ظرفیتی که بازار عرضه وتقاضا ایجاد میکند کالا و یا خدمات را دریافت میکنند و متثاضیان برای رفع نیاز به آنها مراجعه و در قبال دریافت کالا و یا خدمات پول پرداخت میکنند. در ادامه به هرکدام از این مفاهیم خواهیم پرداخت و فرایند تصمیم‌گیری توسط تقاضاکنندگان و عرضه کنندگان را بررسی میکنیم.

1. عوامل ماثر در نحوه تصمیم‌گیری تقاضاکنندگان

تقاضاکنندگان در بازار عرضه‌وتقاضا در نقش خریداران حضور دارند. آنها با توجه به مشاهدات و شرایط بازار تصمیمات متفاوتی را اتخاذ میکنند. مصرف‌کنندگان با توجه به قیمت محصول یا خدمت واکنش‌گرا هستند و این قیمت محصولات است که نحوه رفتار آنها را تعیین میکند و تا حدود زیادی این رفتار قابل پیش‌بینی است. رابطه مابین قیمت و تقاضا معکوس است. هرچقدر قیمت یک محصول بیشتر باشد تقاضا برای خرید آن کمتر خواهد شد. این اصل را قانون تقاضا می نامند. این رابطه تقریبا خطی و با شیب منفی است و منحنی حاصله را منحنی تقاضا گویند.

همانطور که گفته شد یکی از مهم ترین عوامل تغییر تقاضا در بازار توسط مشتریان قابل تغییر است. میزان تقاضا تا حدود زیادی تابع میزان پولی که متقاضی در اختیار دارد یعنی درآمد است. میزان درآمد متقاضی عاملی است که موجب تغییر منحنی تقاضا خواهد شد.

2. عوامل موثر در نحوه تصمیم‌گیری عرضه‌کنندگان

قانون عرضه رابطه میان عرضه و قیمت محصولات را بیان میکند. از دید فروشنده یا عرضه‌کننده محصول با افزایش قیمت، عرضه بیشتر به صرفه‌تر است. منحنی عرضه محصولات با قیمت محصول رابطه مستقیم و تقریبا خطی دارد.

برخی از عوامل همانند ابداعات و نوآوری‌ها تاثیرات مثبتی بر منحنی تقاضا دارند و به نحوی باعث تغییر منحنی تقاضا خواهند شد.

تعادل در بازار عرضه و تقاضا

واضح است که رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تعیین‌کننده وضعیت بازار عرضه و تقاضا هستند. عدم تعادل بین عرضهو تقاضا بازار را با تنش روبرو میکند. ایجاد هماهنگی و تعادل مابین عرضه و تقاضا هم به نفع خریدار و هم فروشنده است. عدم تعادل موجب ایجاد مشکلات و ضرر خواهند شد به عنوان مثال با افزایش عرضه بیش از نیاز بازار، قیمت محصولات افت خواهد کرد و موجب انباشتگی کالاها در بازار خواهد شد.

از طرفی اگر میزان عرضه از تقاضای بازار کمتر باشد در این صورت خریداران با مشکلاتی همچون کمبود کالا مواجه می‌شوند و این باعث افزایش قیمت محصولات خواهد شد.

تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار باعث ایجاد ثبات در قیمت‌ها خواهد شد. نوسانات قیمت محصولات از جمله مشکلاتی است که امروزه با آن روبرو هستیم. یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در آن عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار است.

انواع بازار

1. بازار رقابتی

افزایش تعداد فروشندگان و متقاضیان محصول در مقیاس‌های بزرگ باعث ایجاد بازار رقابتی خواهد شد. در مقیاس‌های بزرگ قیمت محصولات تا حدود زیادی تابع قیمت‌گذاری در تبادل میان فروشنده و خریدار نیستند.

2. بازار انحصاری

اگر بازار خرید و فروش محصولات در تعداد محدودی از خریداران و فروشندگان محدود شده باشد، بازار از نوع انحصاری خواهد بود.

در مقالات بعدی در رابطه با انواع بازار و ویژگی‌های هرکدام و همچنین مزایا و معایب هرکدام مفصلا بحث خواهد شد.